Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

1.3.
 
Marketing nazariyasi konsepsiyasi va uning evolyutsiyasi 
 
Konsepsiya-lotincha “conception”-so‘zidan olingan bo‘lib, tizim yoki 
biror sohaga oid qarashlar, tamoyillar tizimi, dalil (fakt) va hodisalarni 
tushunish, anglash va izohlashning muayyan usuli, asosiy nuqtayi nazar 
ma’nosini anglatadi
5
. Keng ma’noda konsepsiya so‘zi u yoki bu faoliyatning 
samarali amalga oshirilishi uchun zarur bo‘lgan qarashlar tizimi, deb 
tushuniladi. Firma konsepsiyasi - firmaning asosiy faoliyat yo‘nalishi, 
g‘oyalari, tadbirkorlik falsafasi, iste’molchi talabi asosida mahsulot ishlab 
chiqarish istiqboli yo‘nalishidir. Konsepsiya komponentlari g‘oya, strategiya, 
instrumentariy va maqsaddan iborat. Shu nuqtayi nazardan marketing 
konsepsiyasi tashkilotning ilmiy asoslangan g‘oyasi, loyihasi hisoblanib 
tadbirkorlikni amalga oshirishda korxonaning samarali strategiyasini ham 
anglatadi. 
Marketing konsepsiyasini o‘zlashtirish oson bo‘lmadi. Marketing 
konsepsiyasini birinchilardan bo‘lib Procter & Gamble qabul qildi. Procter & 
Gamble kompaniyasi 1837 - yilda ikki tadbirkorning birga- likda ish olib 
borish to‘g‘risidagi kelishuv asosida tashkil etilgan edi. Kompaniya asoschilari 
Uilyam Procter kompaniyaga asos solinganga qadar shamlar ishlab chiqargan 
bo‘lsa, Djeyms Gambl esa sovun ishlab chiqargan. Kompaniya o‘zining 1- 
million dollarlarini 1859-yilda ishlab topdi. AQShdagi fuqarolar urushi 
davrida kompaniya shimolliklar armiyasiga sovun va sham yetkazib berish 
uchun katta davlat buyurtmasini qo‘lga kiritdi. Procter & Gamble kompaniyasi 
taniqli savdo markalari va brendlarini sotib olish evaziga muttasil kengayib 
bordi. 2003-yilda Germaniyaninig soch bo‘yoqlari ishlab chiqaruvchi mashhur 
WELLA kompaniyasi sotib olindi. 2005-yilda Gilette kompaniyasini sotib 
oldi. Raqobatda Unileverni yutib, o‘zining sohasi bo‘yicha yirik kompaniyaga 
aylandi. Raqobat juda katta edi, yutib chiqishning yagona bir yo‘li mijozni 
qanoatlantirish edi. Marketing konsepsiyasini tatbiq qilgan menejer uchun 
mijozni qanoatlantirish - bu foyda olish yo‘lidir, yani shior «Mijoz nuqtayi 
nazari bilan ishla». 
Keyinchalik, turli sanoat sohalari – metall, ko‘mir, qog‘oz, shisha – 
kompaniyalari ham marketing konsepsiyasini qabul qila boshladi. 
Xizmat ko‘rsatish sohalari juda sekinlik bilan marketing konsepsiyasini qabul 
qildi. 
Marketing konsepsiyasini o‘zlashtirish oson bo‘lmadi. «Banklar bank 
xodimlari uchun qulay bo‘lgan bir necha soat ochiq, mijozlar uchun qulay 
paytda yopiq bo‘ladi. Tushlik paytida va soat 16 dan keyin yopiq bo‘ladi. 
Mijozni qanoatlantirishga ketadigan xarajatlar va xarajat talab qilmaydigan 
harakatlar talab qilinadi. 
5
“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent 2003- y.23-bet. 

---

18 
Marketing konsepsiyasi korxonaning amaldagi yoki rejalashtirila- 
yotgan faoliyatining strategik tahlili asosida ishlab chiqilishi kerak. Uni 
ishlab chiqish quyidagi bosqichlardan iborat: 

Ichki va tashqi muhitning strategik tahlili. 

Korxona va marketing faoliyatining maqsadlarini aniqlash. 

Marketing strategiyasiniasoslash. 

Kutilgan natijaga erishish uchun tegishli marketing usullarini 
tanlash. 
Marketing 
va tadbirkorlik 
borasida 
jahon amaliyoti 
marketingevolyutsiyasida quyidagi konsepsiyalarni 
asoslab ko‘rsatdi: 
1.
Ishlab chiqarish. 
2.
Tovar. 
3.
Sotuv. 
4.
An’anaviy. 
5.
Ijtimoiy – etik. 
6.
O‘zaro ta’sir marketingi. 
Bugun boshqaruvda marketing faoliyati bilan shug‘ullana borib, bir 
qancha konseptual yondashuvlarni qo‘llash mumkin: ishlab chiqarishni va 
tovarni 
mukammallashtirish, 
tijorat 
kuchlarini 
jadallashtirish, 
iste’molchilarga yo‘naltirilgan marketing yondashuvi, ijtimoiy-etik mar- 
keting. 
Marketing konsepsiyalarining rivojlanishi bozorning rivojlanish 
bosqichlariga mos keladi. 
Tavsiya qilingan konsepsiyalar barcha davlatlar uchun etalon yoki 
norma bo‘lib xizmat qiladi, degan fikr noto‘g‘ri. Marketing evolyutsiya- si 
har bir mamlakatdagi bozor munosabatlarining rivojlanish bosqichiga, 
tadbirkorlik faoliyatining tashkil etilganligiga qarab turlicha bo‘lishi va 
konsepsiyalar ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. 
Marketingning korxona ishlab chiqarish, savdoga oid faoliyatini boshqarish 
tizimi sifatida rivojlanish tarixi bozorning rivojlanishi bilan mustahkam 
bog‘liq. 

---

19