14
1991
yildan
hozirg
aqadar
Marketing haqidagi ta’limot
tadbirkorlikning funksiyasi va
instrumentariysi sifatida.
Bozor tarmoqlari nazariyasi,
kommunikatsiyalar nazariyasi
va o‘zaro ta’sir. Ijtimoiy va
ekologik yo‘naltirilganlik
pozitsiyalash, klaster
tahlili, iste’molchilar
tipo-logiyasi,
ekspertiza,
iste’molchilar xulq-
atvori modeli,
benchmarking, o‘yinlar
nazariyasi
Ishlab
chiqarish
vositalari,
iste’mol
vositalari,
xizmat
sohas
i
iste’molchila
ri,foydasiz
korxonalar,
tadbirkorlik
subyektlari
Shuni ta’kidlash lozimki, 90 - yillar o‘rtalarida
bozor tarmoqlarida
marketing kommunikatsiyalari to‘g‘risida nazariya va uslubiyotlar yara- tildi.
Rossiya Fanlar Akademiyasi, Sankt Peterburg moliya-iqtisod universiteti
va boshqa oliy ta’lim muassasalari olim va tadqiqotchilari bozorni o‘rganish
iste’molchilarni taqiq etish bo‘yicha ilmiy tadqiqot- larni kengaytirdilar.
Marketing rivojlanishi evolyutsiyasi uning iqtiso- diyotning barcha sohalariga
joriy etilishi bilan xarakterlanadi.
1-
bosqichda Marketing amaliy iqtisodiyot sohasi sifatida ko‘rilib, sotuvni
samarali tashkil qilish, sotuv jarayoni bilan bog‘liq bo‘lgan vaziyatlarni tahlil
qilish, firma faoliyati rentabelligini oshirishga qara- tilgan.
2-
bosqichda Marketingning turli konsepsiyalari shakllandi. Bu davrda
marketingning asosiy funksiyalari bozorni o‘rganish, reklama, sotuvni
rag‘batlantirish, sotuvni rejalashtirish kabilarga katta e’tibor qaratiladi.
3-
bosqichda Marketing bozor konsepsiyasini boshqarish sifatida ko‘rilib,
marketingning nazariy va uslubiy asoslarini rivojlantirishga zarurat tug‘ildi.
4-
bosqichda Marketing rivojining evolyutsiyasi marketingni boshqarish
nazariyasini ishlab chiqish, bozorni o‘rganish
usullarini mukammallashtirsh,
narx, kommunikatsiya, sotuv siyosatini amalga oshirish orqali qarorlar qabul
qilishni to‘g‘ri amalga oshirish bo‘yicha nazariy va amaliy ko‘rsatmalar ishlab
chiqildi.
5-
bosqichda Marketing – menejment nazariyasi rivojlana boshladi. Bu
nazariya zamonaviy axborot texnologiyalariga asoslangan holda bozor
tarmoqlarining xususiyatlari, o‘zaro bir biriga ta’siri
kabi masalalarga katta
e’tibor berildi. Raqobatli bozor sharoitida tovar sifati uning xarakteristikasi,
xizmat sifatiga asosiy e’tibor qaratildi. Ekologik marketing konsepsiyasi
shakllandi.
O‘zbekistonda 1980-yillardan boshlab iqtisodiyot o‘quv yurtlarida
marketing kurslari o‘qitila boshlandi. Shu yillari marketing masalalari bilan
S. Salimov, S. G‘ulomov, A.
Bekmurodov, J. Jalolov,
M. Qosimova, D.Muhitdinov, X.Raimov, A. Soliyev kabi olimlar ilmiy
tadqiqot ishlari olib bordilar. 1986-yilda «Sovplastital» qo‘shma korxonasida
birinchi bo‘lib marketing bo‘limi tuzildi. Shuningdek,
15
Oddiy savdo-sotiq
davri
Ortiqcha sotish
Ishlab chiqarish davri
Taklifni ko’paytirishortiqcha
sotish
Realizatsiya davri
Raqobatda yengish
Marketing bo’limi davri
Umumlashtirish va nazorat
Marketing kompaniyasi
davri
Mijozni uzoq muddatli
qanoatlantirish
«Toshkent to‘qimachilik mashinasozlik zavodi»
aksiyadorlik jamiyati,
«V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlash- masi»
davlat-aksiyadorlik
birlashmasi,
«Toshkent
qishloq
xo‘jaligi
mashinasozligi» aksiyadorlik jamiyati kabi korxonalarda ham marketing
bo‘limlari ochildi.
4
Mamlakatimizda hozirda faoliyat ko‘rsatayotgan tijorat banklari, yirik
ishlab chiqarish korxonalarining aksariyatida marketing bo‘limlari ish olib
boradi.
Yillar davomida marketingning roli juda o‘zgaradi.
Marketingning-
rivojlanishini tushunish zamonaviy marketingni tushunishga yordam beradi.
Bozordagi holat, raqobat darajasi, atrof-muhitga qarab firmalar o‘zlari uchun
turli marketing dasturlarini ishlab chiqishlari mumkin.
Marketing rivojlanishining 5 ta bosqichi:
1)
oddiy savdo –sotiq davri;
2)
ishlab chiqarish davri. Sanoat revolyutsiyasidan keyin to 1920-
yillargacha ko‘p kompaniyalar ishlab chiqarish davrida edilar («Ishlab
chiqarish davri» da kompaniyalar ma’lum turdagi mahsulotlarni ishlab
chiqarishga ixtisoslashgan);
3)
realizatsiya davri.
1930-yillarga kelib G‘arb kompaniyalari ishlab chiqarish quvvatini
keskin pasaytirdi, endi ishlab chiqarish muammo emas, balki raqobatda yengib
chiqib o‘z
mahsulotini sotish muhim edi, («Realizatsiya davrida» kompaniya
raqobat kuchayganligi uchun sotuvga e’tibor qaratishi tushuniladi);
4)
marketing bo‘limi davri;
5)
marketing kompaniyasi davri;
1.2-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: 
