Mustaqillik yillarida milliy davlatchiligimizning tiklanishi va uning tarixiy ahamiyati

Mustaqillik yillarida milliy davlatchiligimizning tiklanishi va uning tarixiy ahamiyati
R E J A:
1.I.Karimov o’zbek davlatchiligi tarixi yaratilishining tashabbuskori,asoschisi,targibotchisi.

2.Milliy davlatchiligimiz an`analarining tiklanishi.

3.Ilk natajalar.

Ko’xna tarixning guvoxlik berishicha,xali-xanuzgacha,xech bir zamonda,xech bir tarixiy shaxs tomonidan o’zbek davlatchilik tarixini bus-butun xolda yaratish masalasi urtaga kuyilmagan ekan. Bu masalani 2700 yillik davlatchiligimiz tarixida Prezident Islom Karimov birinchi bulib davlat axamiyatiga molik vazifa sifatida kun tartibiga kuydi.

To’g’ri, tarixshunoslik fanimizda o’zbek davlatlari, davlatchilik tariximizning u yoki bu davrlari , xukmronlik qilgan sulolalarning shajaralari va faoliyatlari xakida kuplab asarlar yaratilgan. Lekin bu asarlar aloxida-aloxida kitob va kulyozmalar bulib, yaxlit shakl va mazmunan yagona mundarijaga ega amas . Xar biri aloxida yoki bir necha sulola xukmronlik qilgan davrdagi birorta davlatimizning tarixini yoritishga bagishlangan. Tariximizga oid kup kitoblarda esa suz odam ato davridan boshlanib , asar muallifi yashab to’rgan zamonga kelib nixoyalanadi. Suzni CHingizxon ajdodlaridan boshlab, uning shajarasini yoritgach, keyin mavjud xukmron sulola tarixini bayon etish xam tarixshunoschiligimizning ananalaridan biri bulgan. Asosan davlatlarimizni boshqargan sulolalarning siyosiy faoliyatlariga aloxida-aloxida kitoblar kitoblar bagishlangan. Masalan, sunggi xonlik zamonlarida Buxoro,Xiva va Qo’qonda bitilgan tarixga oid kitoblarda mavzu doirasi mazkur davlatlarni boshqargan sulolalar va ularning ajdotlari xakida Suz yuritiladi, xolos. SHunday bir tarixiy manzarada Islom Karimov tomonidan o’zbek davlatchiligi tarixini yaxlit qilib yaratilishi goyasini urtaga kuyilishi chinakamiga umummilliy va umumdavlat axamiyatiga oid tashabbusdir.

YUrtboshimiz davat qilishicha «O’zbek tarixchilarining bugungi kundagi asosiy vazifalari … davlatchiligimizni ilmiy nuktai nazardan asoslangan tarixini yaratishdir»

Prezidentimiz, uzining etirof etishicha,tarix soxasi bilan xam jiddiy kizikadi , «Matbuotda utmishimizga oid biror makola chop etilsa, biron bir tarixiy asar , xox u ilmiy xox u badiiy bulsin, kulimga tushib kolsa uni albatta ukib chikaman» deydi u…

Bu etirofning Ayni xakikat ekanligini Islom Karimov utmish tariximiz xakida, Imom al-Buxoriy, Axmad al-Fargoniy, Amir Temur Mirzo Ulugbek, Alisher Navoiy yubileylarida, Buxoro va Xiva shaxarlarining 2500 yillik tuylarida suzlagan nutklaridan tortib, tariximizga oid makolalar ,shu jumladan, «tarixiy xotirasiz kelajak yuk» degan asarigacha ilmiy puxtaligi bilan asoslab turibdi. Mazkur asarda muallifning 3 ming yillik tarixga ega «Avesto»dan tortib, «Temur tuzuklari»gacha, Otilaxon boshchiligidagi xunnularning SHarkdan Garbgacha bosib utgan yulining xaritasidan tortib , kalmok elining tarixigacha ,Turkiston piri bulmish Axmad YAssaviy bobomizning mukaddas merosini o’rganish xususida bulayotgan vokealardan tortib, 1996 Soxibkiron Amir Temur bobomizning 660 yililk tuyi utkazilganda, shu tadbirni xam turlicha talqin qiluvchilar bulganigacha, Gumilev, Bartol’d kabi rus tarixchilarining utmish tariximiz to’g’risida bildirgan fikrlaridan tortib , chor rusiyasining yovuz generali Skobelevning uz imperatoriga «Maxalliy xalk biz uylanandan kura madaniyatlirok ekan. Ularni buysundira olmayapmiz…Bu xalkni utmishda yaratilgan asori atikalarini, masjidu madrasalarini , diniy kitoblarini er Bilan yakson qilibgina , ularni manaviyatini sundiribgina O’zbekistan kanotimiz ostiga olishimiz mumkin» deb yozgan murojatlarigacha, marifatparvar jadidlardan tortib vatanparvar, fidoyi akademik YAxyo Gulomovning ibrat bularli ilmiy faoliyatigacha xamma-xammasidan yaxshi xabardorligi xam tasdiklab turibdi.

Islom Karimov davlatchiligimiz tarixi tub burilish pallasiga kirgan bir paytda uzimizning zamon va makondagi uzimizni anik belgilab olishimiz, nasl nasabimiz, kimligimizni bilishimiz kerak ekanligini aloxida takidlab , bu savollarga olimlar, adiblar, noshirlar, tarixchilarimiz birgalashib topishlarini maslaxat kuradi.

Prezidentimiz yangidan shakllanayotgan o’zbek davlatchiligi boshida to’rgan inson sifatida suz yuritib, tarixchilarimiz oldiga xakkoniy tariximizni lunda , asosli qilib farzandlarimizga etkazish vazifasini kuyadi. Bu dolzarb masaladir. CHunki xali xanuzgacha O’zbekistonda davlatchilik bulmagan, deb orqavarotdan tashvikot yuritayotgan, shu fikrni ongimizga singdirmokchi bulayotgan, kerak bulsa xalkaro jamoatchilikni shunga ishontirishga urinayotgan, manaviy kadryatlarimizga, milliy istiklol sharofati bilan manaviyatimizni yanada boyitish yulida respublikamizda utkizilayotgan tadbir va choralarga, xalkaro anjumanlarga past nazar Bilan karayotgan kimsalar xam bor. Buni aslo unutib bulmaydi.

Islom Karimov mutlok tarixiy xakikat xalkimiz shu ona zaminda qadim –qadim zamonlardan beri utrok xolda yashab , kamida 27 asrlik davlatchilik tarixiga ega bulib, jaxon tsivilizatsiyasiga xissa kushib kelayotganligi xakidagi xakikatni tolmas tadqiqotchisi va fidoiy tadqiqotchisi xamdir: «Kerak bulsa shu ish uchun jonimni, borligimni berishga tayyorman, CHunki xayotimning mazmuni shundan iborat» kuyunchaklik bilan. Bu chin vatanparvar va zukko olim bulmish xakikiy davlat arbobining suzlaridir. SHuurinda buyuk vatandoshimiz «Ziji jadidai kuragoniy» va «Turt ulus tarixi» asarlarining muallifi Mirzo Ulugbekning sultonlar ichida olim ,olimlar ichida sulton bulganini beixtiyor yodga tushuramiz.

YUrtboshimiz Islom Karimov 1991-2001 yillar davomida milliy davlatchiligimiz to’g’risida,uning asoslari,an`analari va tamoyillari xususida gina 152 ta risola,nutk va makolalari e`lon qilindi. Mana shuning uzi xam yurtboshimizni bu masalaga kanday e`tibor beraetganliklaridan dalolat berib turibdi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning «O’zbekiston XX1 asr busagasida : xavfsizlikka taxdid,barkarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarining «Barkarorlik shartlari xamda taraqqiyot kafolatlari» nomli ikkinchi bobida O’zbekistonda davlatchilikni shakllantirishning asosiy tamoyillarini anik eritib berdi. Ular kuyidagilardan iboratdir:

O’zbekiston tanlagan ustivor kadriyatlar:

1.Demokratiya kadriyatlari;

2.SHaxsning xukuk va erkinliklarini ta`minlash;

3.Erkin bozor iktisodiyotini barpo etish;

e`lon qilingan maqsadlarga avvalgi,mafkuraviy totalitar tuzumni tubdan buzib tashlamasdan ,utmish odatlaridan voz kechmasdan erishib bulmasligi bois kuyidagilar eng asosiy vazifamiz bulib koldi :

1.Eski ma`muriy-buyrukbozlik tizimini,unga muvofik bulgan xokimiyat va boshqaruv organlarini tugatish;

2.YAngi davlatchilikning siyosiy-xukukiy,konstitutsiyaviy asoslarini yaratish. Konstitutsiya va qonunlarda ijtimoiy munosabatlar YAngi tizimini xam markazdagi ,xam joylardagi davlat xokimiyati organlarining YAngi tizimini mustaxkamlab kuyish;

YAngi davlatchilikni barpo etishda taxdid

solayotgan omillar:

1.YAngi mustaqil davlatlarda isloxotlarni amalga oshirish shuni kursatmokdaki,bozor isloxotlarini ruyobga chikarish iktisodiyotda tanazzulga,axolining kupchilik qismi turmush sharoitining pasayishiga olib keldi. Bu jamiyatda ijtimoiy keskinlikning kuchayishiga sabab bulishi mumkin. Amaliy ish yurita olmaydigan,kupincha mas`uliyatsiz va ekstremistik kayfiyatdagi ,kalondimog muxolifat bu muammoni ayniksa keskinlashtirib yubordi.Demokratiya bayrogi ostida uzining xatti-xarakatlari Bilan jamiyatda bekarorlikni keltirib chikardi;

2.Afganistonda,Irokdagi xarbiy-siyosiy mojarolar va Tojikiston,Kirgizistonda davlatchilikning karor topishidagi kiyin kechayotgan jarayonlar;

3.Sovetlardan keyingi makonda vujudga kelgan YAngi mustaqil davlatlarda ruy berayotgan ijtimoiy-siyosiy uzgarishlar va xamdustlik doirasida vujudga kelayotgan davlatlararo munosabatlar,integratsiyani jadallashtirish va chukurlashtirish shiori ostida milliy suverenitetning karor topishi va mustaxkamlanishi jarayonini tuxtatib kuyishga turlicha urinishlar;

4.YAngi davlatchiligimiz biz kup ishlarni ibtidosidan boshlashga xamda tashki siyosiy faoliyat bobida etarli tajribaga ega bulmagan xolda jaxon xamjamiyatida uz urnimizni topishga majbur bulgan bir vazyatda karor topganligi;

O’zbekiston tarixida ilk daf’a joriy etilgan Respublika Prezidenti lavozimi YAngi O’zbekiston davlat xokimiyati organlari tizimida markaziy urinni egalladi. U siyosiy tizimning uzagi bulib koldi. Konstitutsiyaga muvofik,davlat xokimiyati organlarining avvalgi totalitar tuzumdan mutlako fark qiladigan xokimiyatlarning,ya`ni qonun chikaruvchi,ijro etuvchi va sud xokimiyatlarining bulinishi printsiplariga asoslangan tizim. Konstitutsiya suveren davlatimizning qonunchilik-xukukiy negizini shakllantirishning asosiy poydevori,mustaqil davlatchiligimiz tamal toshi bulib,unda :

1.Davlat tuzumi printsipi

2.Fukarolarning xukuk va erkinliklari

3.Jamiyatni rivojlantirishning iktisodiy negizlari va

strategik yunalishlari mustaxkamlab kuyilgan.

Konstitutsiyaga muvofik,YAngi demokratik saylov tizimi asosida O’zbekiston tarixida ilk bor Respublika parlamenti – Oliy majlis xamda vaqillik xokimiyatining maxalliy organlariga kuppartiyaviylik asosida erkin, mukobil saylovlar utkazildi. Utgan safargi parlament saylovlarida Oliy majlis ikki palatali ,ya`ni qonunchilik va Senat palatalariga saylorvlar bulib utib,davlatimizni boshqaruv tizimi yanada takomillashdi. Asosiy qonunning koidalari negizida respublika sud tizimini mustaqil va boshqa tarmoklarga boglik bulmagan xokimiyat sifatida karor toptirildi. Xozirgi kunda davlatimizda sud tizimi islox qilinib ,jamiyatimizda uning roli mustaxkamlanib bormokda.

Bir ogiz Suz Bilan aytganda,milliy davlatchiligimiz kun sayin tiklana borib,uzining ilk natijalarini kursatmokda. Avvalom bor o’zbek xalki uzligini tiklay oldi. Milliy kadriyatlarimiz,an`analarimiz,urf-odatlarimiz kundalik xayotimizda uz aksini topmokda. eng asosiysi,davlatchiligimizni mazmun – moxiyatini tashqil etuvchi «jamoa mavkening ustunligi « tamoyili davlat boshqaruv tizimi soxasida xam,iktisodiy soxada xam, ma`naviy soxada xam xayotimizga tadbik etilib borilmokda.

Adabiyotlar

1. 
   Saidkulov T.S. O’rta Osiyo xalklari tarixining tarixshunosligidan lavxalar (1-kism) T. 1993 y.
   
2. 
   Axmedov B. Tarixdan saboklar T. «Ukituvchi» 1994 y.
   
3. 
   Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari. T. «Ukituvchi» 2001 y.