Mustaqil ta’lim olish va video dars jarayoni

Mustaqil ta’lim olish va video dars jarayoni
Nizomiy nomidagi TDPU , Professional ta’lim kafedrasi, Nosirova Shaxodat

Mustaqil ta’lim olish - bu inson tomonidan har qanday ta'lim muassasasidan tashqarida va o'qituvchi, o'qituvchining yordamisiz mustaqil o'qish orqali o'z nuqtai nazaridan unga zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarni egallash. Mustaqil ta’lim olish, ko'pchiligimiz yaxshi tanish bo'lgan standart o'qitishdan farq qiladi. Bu juda muhim, chunki bu farqni anglash insonning o'ziga va hayotiga munosabatini belgilaydi. Ya'ni, ta'limda o'qituvchi birinchi o'ringa qo'yiladi, u ma'lum bir tarzda boshqa odamlarga yoki alohida shaxsga biror narsani o'rgatadi. Holbuki Mustaqil ta’lim olishda asosiy e'tibor o'quvchining o'ziga, ya'ni nimanidir o'zi o'rganadigan kishiga qaratiladi. Talaba bu holda bir vaqtning o'zida ham talaba, ham o'qituvchidir va bilim olish jarayoni uchun barcha mas'uliyat uning zimmasida. Va bu odamga nimani va qanday o'rganishini o'zi hal qilishiga imkon beradi. Mustqail ta’lim olish faqat o'qituvchisiz o'tishi shart emas, bu jarayonni kim boshqarishi muhim - talaba yoki o'qituvchi.

Rag'batlantiruvchi omil o'qituvchining ko'rsatmasi emas, balki ichki xohish, motivatsiya va bu o'z-o'zini rivojlantirishning eng kuchli dvigatelidir. Darhaqiqat, aynan shu bilim inson uchun eng samarali hisoblanadi - bilim kundalik hayotga kirib, siz orqali o'tadi. Ilm-fan sohasi muhim emas - iqtisodiyot, chet tili, gitara chalish, asosiysi o'z-o'zini tarbiyalash va o'z-o'zini rivojlantirish. O'zingiz olgan bilimingiz siz uchun boshqalardan o'rganishdan ko'ra muhimroqdir.
Mustaqil ta’lim olish sub'ektdan hayot mazmunini o'qitishda ko'rishni talab qiladi; ongli ravishda maqsadni belgilash; mustaqil fikrlash, o'zini o'zi tashkil etish va o'zini boshqarish qobiliyati. Bu ko'pchilik uchun, birinchi navbatda, bolalar uchun imkonsiz qiladi. Biroq, o'spirinlikdan boshlab, mustqail ta’lim olish tizimli va juda samarali bo'lishi mumkin. Hatto J.Lokk ham ta'lim maqsadini yosh yigitni olimga aylantirishda emas, balki har qanday bilimga ega bo'lishni xohlaganda uni idrok etishga qodir qilish uchun uning aqli rivojlanishi va yo'nalishida ko'rgan. D.I.Pisarev haqiqiy ta'lim faqat mustaqil ta’lim olish va u hamma maktablar bilan xayrlashganda boshlanadi deb ishongan.
Mustaqil ta’lim olish tanlov erkinligiga asoslanadi va ta'lim asosan jamiyatning ma'lum mutaxassislarga bo'lgan ehtiyojidan kelib chiqadi.
Mustaqil ta’lim olish, fan, texnika, madaniyat, siyosiy hayotning har qanday sohalarida tizimli bilimlarni egallash, bu o'quvchining materialni o'rganish mustaqilligi bilan organik kombinatsiyaga bevosita shaxsiy qiziqishini taxmin qiladi. Shu bilan birga, o'z-o'zini tarbiyalash o'z-o'zini tarbiyalash vositasidir, chunki u maqsadga muvofiqlik, maqsadga erishishda qat'iyatlilik, ichki tashkilot, mehnatsevarlik va boshqa axloqiy fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Keng ma'noda mustaqil ta’lim olish deganda talabaning o'rganilayotgan material bo'yicha mustaqil ishlashi bilan bog'liq bo'lgan bilimlarni egallashning barcha turlari tushuniladi.
Shunday qilib, mustaqil ta’lim olish - bu sub'ekt tomonidan mustaqil ravishda tashkil etilgan, uning bilim va shaxsiy o'sishga bo'lgan ehtiyojlarini qondiradigan o'quv faoliyati. Shunday qilib tushunilgan o'z-o'zini tarbiyalash o'zini rivojlantirishning zarur tarkibiy qismiga aylanadi. (I. A. Meshcheryakova.)
Zamonaviy insonning o'zini o'zi tarbiyalash muammosi, ayniqsa, ma'lumot olish va u bilan ishlash qobiliyati muhim bo'lgan axborot jamiyatida dolzarb bo'lib qoldi. Axborot jamiyati ma'lumot jamiyati sifatida tavsiflanadi, bu erda ma'lumotni bilimga aylantirish jarayoni alohida o'rin tutadi. Shuning uchun zamonaviy sharoitlar insondan o'z bilimlarini doimiy ravishda takomillashtirishni talab qiladi. Bilimni har xil yo'llar bilan olish mumkin. Doimiy mustaqil izlanish - bu zamonaviy inson hayotining belgilovchi boyligi bo'lib, u "zamonaviylik poyezdiga" hamroh bo'lishga yordam beradi. Kasbiy faoliyatning eng o'ziga xos xususiyati - bu axborot resurslari va texnologiyalarining o'zgarishi bilan bog'liq bo'lgan harakatchanligidir va biz avvalgi kasbiy mahorat va ko'nikmalar tezda eskirganligini, ishning boshqa shakllari va usullari talab qilinishini, turdosh fanlarning nazariy bilimlarini va juda ham ko'p. Ushbu jarayonlarni kuzatib borish uchun odam doimiy ravishda o'rganishi kerak bo'ladi. Bu zamonaviy inson bo'lib, baland ovozda «Hayot uchun ta'lim. Hayot davomida ta'lim!» Bu butun kasbiy hayot davomida yangi bilimlarni o'zlashtirishning faol jarayoni sifatida talqin etiladi.
Ayni paytda zamonaviy ta'lim tizimini va hayotning barcha sohalarini kompyuter tomonidan tezkor ravishda zabt etilishiga to'liq guvohi bo’lmoqdamiz. Borgan sari odatiy dars o'rnini videodarslik egallamoqda. Umuman olganda, video darsning shakli muntazam darsning deyarli barcha ananaviy tamoyillarini takrorlaydi. Faqatgina muhim farq bu shakl. Video darsidagi klassik dars shaklini o'zgartirishdagi eng katta yutuq mustaqil ta’limda kuzatiladi. Ayni paytda Internet olami barcha turdagi video darslarning "ombori"dir. Shunday saytlar borki o'z sahifalarida bog'dorchilikdan tortib to chet tillarini o'rganishga, ekstrasensor va aerobikadan kuzgi baliq ovlash darslariga qadar turli mavzularda turli xil video darsliklarni taqdim etadi. Bu esa hozirgi kundagi talab uchun kata takliflardir.
Xo'sh, video dars o’zi nima?
Video dars - bu multimedia texnologiyalari yordamida bilimlarni uzatish jarayoni. Bu holatda o'qituvchining rolini tirik odam emas, balki virtual yoki ekrandagi ovoz o'ynaydi. Darsning odatiy shaklidan farqli o'laroq, video dars - bu yanada qiziqarli o'quv jarayoni.
Biroq, video darsning juda muhim kamchiliklari bor - bilimlarni o'zlashtirish ustidan nazorat faqat mustaqil ravishda amalga oshiriladi, ya'ni siz o'zingiz mashg'ulotlar vaqtini o'zingiz tanlaysiz va olingan bilimlarning samaradorligini kuzatib borasiz. Shu munosabat bilan, har qanday video darslarni boshlashdan oldin, siz video darslar yordamida mashg'ulotlar tirik odam bilan biron bir narsani o'rganish kabi muhim qism ekanligiga o'zingizni odat qilishingiz kerak. Sinflar uchun ma'lum vaqt ajratish va uni deyarli 100% qat'iylik bilan kuzatish kerak. Va o'zini sinash jarayonini kechiktirmang.
Shunday qilib, video qo'llanmada bir qator atributlar mavjud:
Malaka va ko'nikmalarni (bilimlarni) o'tkazish jarayoni;
O'qituvchining roli (bu holda ovoz berish);
Bilimlarni uzatish rejasi (bir darsning boshqasiga aloqadorligi);
O'zligini boshqara olish.
Ko'rib chiqilgan barcha narsalar, biz videodarslik zamonaviy shaklga ega klassik darsning hosilasi deb ishonch bilan aytishimiz mumkin.
Bugungi kun o'qituvchisiga barkamol avlodni tarbiyalash, voyaga yetkazishdek mas'uliyatli vazifa yuklangan bo'lib, ta'lim mazmunini takomillashtirishga qaratilgan vazifalarni belgilab olish, zamon bilan hamnafas bo'lib, ta'limning zamonaviy texnologiyalarin ijoriy etgan holda o'quvchilarda o'z faniga qiziqish uyg'otishlari, hurmat-ehtirom tuyg'ularini shakllantirib borishlari talab etiladi. Qadimdan inson savodini chiqarishda ajdodlarimiz qaysi bir jamiyatda yashashidan qat'iy nazar vaqtlar o'tishi bilan ta'lim jarayonini sifat jihatdan o'zgartirishga va rivojlantirishga harakat qilganligining guvohi bo'lib kelmoqdamiz. Mamlakatimizda yil sayin rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta'lim tizimiga ham jadallik bilan kirib borayotganligi, ta'lim jarayonini sifat va mazmun jihatdan yanada yuqori bosqichga ko'tarish uchun xizmat qilayotganligining guvohi bo'lmoqdamiz. Ta'limda axborot texnologiyalari barkamollik asosi ekan, ta'lim tizimidagi xodimlarning zimmasiga ta'lim mazmunini sifat jihatdan rivojlantirish borasidagi dolzarb vazifalar turibdi. Bu esa, zamon shiddat bilan rivojlanayotgan davrda, o'qituvchilar bilan birga ta'lim muassasalari rahbarlari zimmasiga kechiktirilmasdan bajariladigan vazifalarni yuklaydi. O'quvchilarga beriladigan bilim esa fundamental asosga ega bo'lib, har qanday axborotlarni tahlil qila oladigan, mantiqiy to'g'ri xulosa chiqaradigan kuchga ega bo'lishi lozim. O'quvchilar ana shunday intellektual bilim olishda zamonaviy texnik vositalardan oqilona foydalanish, ta'lim tizimida sifat o'zgarishiga olib kelishi shubhasiz. Ayniqsa, ta'lim jarayonini mazmunli tashkil etish uchun zamonaviy texnik vositalardan unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu esa, ya'ni dars mashg'ulotlari jarayonida texnologiya, axborot, kompyuter, multimediya, internet va shunga o'xshash axborot kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish o'zining samarasini bermoqda. Shu o'rinda yuqoridagi texnik vositalar o'quvchining o'zlashtirish darajasini oshirish, berilayotgan bilimlarni tushunish darajasini, xotirada saqlash va uni qo'llashni yuksaltirish imkoniyatlarini ham bermoqda..Zamonaviy ta'lim tizimining xususiyatlaridan biri bilimlarni saralash, jamg'arish, tizimlashtirish va uzatish jarayonida yangi axborot tеxnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi. Insonning axborotni qayta ishlash bo'yicha imkoniyatlarini kuchaytiruvchi zamonaviy tеxnologiyalar bilan qurollantirish - axborotlashtirish sanoatini jadal rivojlantirishni talab etuvchi eng muhim vazifa hisoblanadi. Ta'limda axborot tеxnologiyalaridan foydalanish axborotlar sifati, uning aniqligi, obyеktivligi, tеzkorligini va buning natijasi sifatida esa boshqaruv qarorlarini o'z vaqtida qabul qilish imkoniyati oshishini ta'minlaydi. Dеmak, ta'lim olayotgan talaba yoki o'quvchi uchun bir qator imkoniyatlar yaratiladi.
Pеdagogik tеxnologiya - bu ta'lim shakllarini optimallashtirish maqsadida tеxnik vositalar, inson saloqiyati qamda ularning o'zaro ta'sirini inobatga olib,o'qitish va bilimni o'zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish vaqo'llashning tizimli mеtodidir. Pеdagogik tеxnologiya o'qituvchining ta'lim-tarbiya vositalari yordamida o'quvchilarga muayyan sharoitda ma'lum kеtma-kеtlikda ta'sir ko'rsatish va aks ta'sir maqsuli sifatida ularda oldindan bеlgilangan shaxs sifatlarining intеnsiv shakllantirish jarayonidir. Pеdagogik tеxnologiya davlat ta'lim standartlari talabi asosida intеnsiv ravishda o'quvchilarning mustaqil bilim olishlarini kafolatlaydigan didaktik jarayondir.