Mustaqil ishi tayyorladi: G’anijonov Diyorbek Tekshirdi: Mirzabekova Feruza mavzu: sezgi organlari reja

Hid bilish analizatori odamda hid bilish a’zosi hom ila hayotining 4 haftasida juft hid bilish chuqurchasini qoplagan ektodermadan juft kengayma shaklida paydo bo‘ladi. boshiiing taraqqiyoti bilan birga, hid bilish chuqurchasi chuquriashib burun
bo‘shlig‘ini hosil qilishda ishtirok etadi. Hid bilish a ’zosi kurtagi burun
bo‘shiig‘i shilliq pardasiga o‘sib kiradi.
Teri sezgi organlarining tuzilishi retseptorlar Teri (cutis) organizm ning tashqi ta ’sirdan saqlabgina qolmay, balki
m uhim sezgi a ’zosi vazifasini ham bajaradi. Teri orqali odam haroratni,
atm osfera bosim ini, og‘riqni va biror narsa tegib turganini sezadi. Bundan
tashqari, teri m odda almashinuvi, nafas olish va suyuqlik ajratish faoliyatlarida
ham ishtirok etadi. O dam terisining um um iy sathi 1,5-2 m 2 b o ‘lib, tana
o ‘lcham iga bevosita bog‘liq. Teri sezuvchanligi odam da juda yaxshi takomil
etgan b o ‘lib, sezgi retseptorlari term ing ham m a yerida bir xil tarqalmagan.
Lablar, burun va barmoqlaming uchlarida sezgi retseptorlari juda ko‘p. Terida
yuza qavat epidermis va chuqur qavat derm a tafovut qilinadi. Epiderm is (epiderm is) ektoderm adan takom illashgan bo'Iib, k o ‘p
qavatU yassi epiteliydan tuzilgan. Epiteliyni tashqi qavati shox qavatga ayianib,
ko‘chib yangilanib turadi. Epidermis son, elka, bilak, b o ‘yin, yuz sohalarida
yupqa (0,02-0,05 m m ), qo‘l va oyoq kafti sohalari ko‘p ta’siiiangani uchun
qalin (0,5-2,4 m m ) b o ‘ladi.
Asl teri, derm a (dermis) m ezoderm adan rivojlanib, tolali biriktiruvchi
to ‘qim adan tuzilgan. U nda elastik tolalar va silliq m ushak to ‘qimasi b o ‘Ub,
terini elastikligini ta'minlaydi. Dermaning qalinligi bilak sohasida 1-1,5 m m
bo‘lsa, orqada 2,5 m m bo'ladi. Derm a ikki qavatdan iborat. Epidermisga tegib
turgan yuza so‘rg‘ichsim on qavat (stratum papillare) yum shoq biriktiruvchi
to‘qimadan tuzilgan, so‘rgichlar hosil qiladi. Ulami ichida qon, limfa tomirlari
va nervlar bo‘lib, so‘rg‘ichlar epidermis yuzasida qirralar hosil qiladi, ular
o ‘rtasida egatlar bor. Bu egatlar qo‘l kafti sohasida yaxshi ko‘rinib b o ‘lib,
har bir odam da o ‘ziga xos xususiyatga ega. T o ‘r qavat (stratum reticulare)
zich biriktiruvchi to ‘qim adan iborat bo‘Iib, tarkibida kollogen tolalari ko‘p
bo‘ladi. Bu qavat bevosita teri osti yog‘ qatlamiga o ‘tib ketadi. Teri osti yog‘
qatlam itanadatuiiiqa!inlikdabo‘ladi. Qovoqlarvayorg‘oqterisidayog‘ qatlami
bo‘lmaydi. Peshona, burun sohalarida kam bo‘lib, dum ba va tavon sohalarida
yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Terini rangi uning tarkibidagi pigm ent miqdoriga
bogliq. Ba’zi sohalarda (yorg‘oq, sut bezi so‘rg‘ichi atrofida, uyatli lablar va
anus atrofida) pigm ent ko‘proq to ‘pIangan.
Sochlar (pffi) terini turli sohalarida turlicha qoplagan. U lar epidermis
hosilasi bo‘lib, teri usti qismi va ildizi tafovut qilinadi. Ildizi (radix pill) teri
ichida joylashib, sochning o ‘suvchi kengaygan qismi soch piyozchasini (bulbi
pffi) hosil qiladi. Soch ildizi biriktiruvchi to‘qimali qopcha ichida yotadi. Bu
qopcha ichigamoybezlarining chiqaruv nayi ochiladi. U ni sochni ko‘taruvchi
mushak (m. arrector pili) o ‘raydi. U qisqarganda m oy bezini siqadi va soch
tikkayadi. Sochning rangi uning tarkibidagi pigmentga bog‘liq. Soch tarkibida
havo pufakchalari paydo bo'lib, pigment yo‘qolsa soch oqaradi.
Tim oqlar (unguis) epidermisni dag'allashishidan paydo bo‘ladi. U tim oq
o ‘rnida (m atrix unguis) yotadi. Bu tim oqni o ‘suvchi qismi hisoblanadi.
Tim oqda tim oq yorig‘ida joylashgan ildizi (radix unguis), tanasi (corpus
unguis) va tim oq o'm idan tashqarida joylashgan erkin chekkasi (m argo)
tafovut qilinadi. Tim oqni ildizi va yon tom onidan chegaralagan teri burm alar
tim oq bolishlari (vallum unguis) deyiladi.