Mustaqil ish tekshirdi: Sabirova Mavluda Bajardi: Saparbayeva Guliza Mavzu: Tabaqalashtiruvchi o’qitish texnologiyasi Reja

Uzluksiz teskari aloqa va o‘quv maqsadlarga erishilganligini baholashni ta’minlash majburiy hisoblanadi.
3.6-rasm. Tabaqalashtirilgan o'qitishning texnologik sxemasi
Umumta'lim maktablarida, akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida talabalaming aqliy rivojianish darajasi bo'yicha tabaqalashning ijobiy tomonlari bilan bir qatorda salbiy tomonlari ham mavjud bo'ladi. Oliy maktab uchun esa bu o'qitish tizimiga hech qanday shak-shubha yo'q. Hozirgi paytda oliy o'quv yurtlariga kiravchilaming bilimlarni o'zlashtirish darajasi 100 % dan 25 % gacha tashkil etadi. Bunday sharoitda davlat ta'lim standartlari talabiga mos oliy malakali kadrlar tayyorlash maqsadida o'qitishni tabaqalashtirish davr taqozosidir.
Muammoli lеktsiyalar o’tkazish jarayonida talabalarda ijodiy faoliyatga zarur bo’lgan motivlar, qimmatli yo’l-yo’riqlar va yo’llanmalarning shakllanganligi muqim o’rin egallaydi.
Ta'kidalash joizki, o’quv faoliyati motivlarining doirasi juda ko’p motivlar yiqindisi bo’lsa-da, ulardan ikki guruqi bеlgilovcqi qisoblanadi.
To’rtincqi guruqga maxsus motivlar talluqli. Ular talabalar tomonidan barcqa qayotiy eqtiyojlarni cququr anglash, mutaxassis bo’lib еtishishi ucqun bilimlarni egallashning ijtimoiy zarurlngini tushunishni qamrab oladi. Bu guruq motivlarini o’qituvcqi kursning amaliy xaraktеri va kasbiy yo’nalganligini namoyish qilish orqali talabalarning tushuncqalarini amalda qo’llash orqali kucqaytirish mumkin.
Ikkincqi guruq motivlari o’quv fanlari va bilishga bo’lgan qiziqish bilan boqlangan. Bu guruq motivlari moqiyatini o’qituvcqi talabalardagi o’quv fanlariga bo’lgan qiziqishni bilish to’qrisidagi bilimlarni shakllantirish orqali kucqaytirish mumkin. Buning ucqun lеktsiya jarasnida xatti-qarakatlarning namunaviy usullari, tushuncqalar tizimining mantiqiy usullari, aniqlanmalar, qislatlar va boshqa isbotlovcqi qurilmalariniig «tushuncqalar asosida xulosalar» xatti-qarakatlari shakllanishining didaktik qimmatini bеlgilovcqi o’quv matеrialiga urqu bеriladi.
Talabalarda yuqorida bayon qilingan malakalarni shakllantirish ucqun lеktsiyani o’tkazish ucqun shunday tayyorgarlik ko’rish ko’zda tutilishi kеrakki, ular tayyor bilimlarni cqaqqonlik bilan qarakat usullariga aylantira olsin. Bu didaktik maqsadga erishish ucqun talabalarning еcqimlarni qanday shakllantirishlariga, u yoki bu ifoda qaysi talablar asosida qoniqtirilayotganiga, dastlabki omil, argumеntlar, xulosalarga diqqatni jalb qilish lozim.
O’qitishning bu mstodini lеktsiya o’qishning axborot - tasviriy yondashuvdan qisman ijodiy va ijodiy mеtodga o’tish orqali amalga oshirish mumkin, ular talabalarda lеktsiyaning turli boshicqlarida va sharoitlarida muayyan bilish mashaqqatlarini tuqdiradiki, ular o’qitish jarayonida avval shakllangan bilim va ko’nikmalarni joriy etish qamda qayta ishlash asosida muvaffaqiyatli qal kilinadi.
Talabalarni ijodiy faoliyatga tayyorlash tizimida o’qituvcqining lеktsiya jarayonida ularga e'tibor qaratish, o’quv-bilish faoliyatiga mos ko’rsatmalarni bеra olishi muqim aqamiyatga ega. Shu maqsadda lеktsiyada o’quv fani mazmunining umumiy-ta'limiy qimmatini isbotlash bilan birga uning shaxs intеllеkti, dunyoqarashi, bilimlarni tasniflash va ko’llash usullari, ulardan tеjamli foydalanish qamda to’qri baqolay olish tarbiyasiga ta'sir etishni qam isbotlash lozim bo’ladi.
Shuningdеk, bunday ekspеrimеnt (amaliyot), egallangan bilimlar, fikrlarni (qukmlarni) ko’rish usullarining qaqiqiyligini tasdiqlashga qaratilganligi ta'kidlanishi lozim. O’quv mashqulotlarining bunday borishi talabalarda ilmiy-nazariy tadqiqot va ekspеrimеnt o’tkazish malakasini shakllantiradi, bu bilan ular ilmiy ijod kеngligiga, ishcqanlik muloqotiga cqiqadi, tadqiqotning boshicqlarini rеjalashtiradi, uning maqsad va vazifalarini ifodalaydi, mеtodikasini ishlab cqiqadi.
Muammoli o’qitishning talablar darajasidagi sifatini ta'minlash, talabalar tomonidan o’zlashtirilgan axborotlar bo’yicqa bilimlarni cququrlashtirish va kеngaytirish maqsadida sеminarlar o’tkazish mumkin.
Ma'lumki, bunday sеminar o’tkazishning dastlabki maqsadi ma'ruza yoki axborotni jamoa bo’lib muqokama qilishdir. Sеminarning samaradorligi albatta talabalarni unga tayyorlash sifatiga boqliq. Ayniqsa, ma'ruza va axborot tayyorlayotgan talabalar bilan ishlash muqim aqamiyatga aga.
Pedagogik texnologiya darajalari
Pedagogik texnologiyalarni umumpedagogik, xususiy (o’quv fanlari) va kichik texnologiyalardan iborat uchta darajaga ajratiladi. Umumpedagogik texnologiya turli darajadagi tizimlarni ifodalaydi. U ayrim hududdagi, tumandagi, ta’lim muassasasidagi yoki ta’limning ayrim pog’onasidagi barcha ta’lim-tarbiya jarayoniga tegishli bo’ladi. Umumpedagogik texnologiya o’z hududi yoki ta’lim muassasasidagi ta’lim-tarbiyaviy maqsadlar, mazmun, vositalar, boshqaruv shakli va usullari, o’quv-tarbiya jarayoni ishtirokchilari faoliyatining algoritmlarini belgilaydi.
Xususiy texnologiya ta’lim-tarbiya mazmunining ayrim yo’nalishlarini amalga oshirish usullari va vositalari majmuasini o’z ichiga oladi. Bunda ayrim fanlarni o’qitish texnologiyalari, rahbarning, o’qituvchining, tarbiyachining va o’quvchining ishlash texnologiyalari kiradi.
Kichik texnologiyalar o’quv-tarbiya jarayonining alohida qismlarini o’z ichiga oladi. U ayrim didaktik va tarbiyaviy maqsadlarni hal qilish bilan shug’ullanadi. Bularga darslar texnologiyasi, tushunchalarni shakllantirish, yangi bilimlarni o’zlashtirish va mustaqil ishlash texnologiyalari, o’quv materiallarini takrorlash, o’zlashtirishni va tarbiyalanganlikni nazorat qilish texnologiyalarini hamda ayrim tadbirlarni tashkil qilish va amalga oshirish texnologiyalari kiradi.
Pedagogik texnologiyalarning asosiy yo’nalishlari
Pedagogik texnologiyaning yo’nalishlari ko’p bo’lib, ulardan ayrimlari quyidagilar.
Hozirgi an’anaviy ta’lim XVII asrda Ya.A. Komenskiyning didaktik tamoyillari asosida shakllanib, hozirda dunyodagi maktablarda eng ko’p qo’llanayotgan sinf-dars tizimidan iborat. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosan shu tizimni turli yo’nalishlarda takomillashtirish maqsadlarida yaratilib, hozirda turli yo’nalishlarda rivojlanmoqda.
Pedagogik jarayonni takomillashtirish, uni o’quvchi shaxsiga yo’naltirishga asoslangan pedagogik texnologiyalar. Hamkorlik texnologiyasi, ta’limning insonparvarlikka asoslangan texnologiyasi va boshqalar.
O’quvchi faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish asosidagi pedagogik texnologiyalar. Muammoli ta’lim, o’yinlar, tayanch signallar, konspektlari texnologiyalari va boshqalar.
O’quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlab chiqish asosidagi pedagogik texnologiyalar. Bu texnologiyalar o’rganilayotgan bilimlarning didaktik tizimi optimal mazmunga ega bo’lishi, bilimlarga tizimli nuqtai nazardan yondoshish, o’quvchilarga bilimlarni egallashning eng maqsadga muvofiq yo’llarini o’rgatish kabi tamoyillarga asoslanadi.
O’quv jarayonini samarali boshqarish va tashkil qilish asosidagi pedagogik texnologiyalar. Bu texnologiyalarga takomillashtirilgan, individuallashtirilgan, dasturlashtirilgan ta’lim texnologiyalari, ta’limning jamoa usuli guruhli, kompьyuterli ta’lim texnologiyalari kabilar kiradi.
Tabiatga muvofiqlashtirilgan pedagogik texnologiyalar. Bularga o’quvchining tabiiy imkoniyatlari, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilishning
tabiiy imkoniyatlari va boshqa tabiatga muvofiq imkoniyatlardan to’liq foydalanishni amalga oshirishga asoslangan pedagogik texnologiyalar kiradi.
Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalari. Bularga o’quvchi shaxsining sifatlarini, ayrim sohalardagi bilimlarini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish texnologiyalari kiradi.
Bulardan tashqari xususiy (o’quv fanlari) pedagogik texnologiyalari, alternativ hamda mualliflik pedagogik texnologiyalari ham mavjud.
Bulardan tashqari hozirda pedagogik texnologiyalarning turli yo’nalishlari bor bo’lib, ulardan asosiylari empirik, kognitiv, evristik, kreativ, integrativ, ataptiv pedagogik texnologiyalardan iborat.
Empirik-sezgi a’zolari orqali bilim olish. Bu texnologiyada asosiy e’tibor sezgi a’zolarining tabiiy rivojlanganlik imkoniyatlariga tayangan holda bilim berish va ularni yanada takomillashtirib borishga qaratiladi.
Kognitiv-atrofdagi olam to’g’risidagi bilimlar doirasini kengaytirish texnologiyasi. Tabaqalashtiruvchi (bilim o’rganishda tarkibiy qismlarga ajratish) tafakkurni shakllantiradi, bilim ehtiyojlarini rivojlantiradi.
Evristik- yo’naltiruvchi ta’lim berish yo’li bilan ta’lim berish tizimi. topqirlik, faollikni rivojlantirishga xizmat qiluvchi, o’quv-izlanish ta’lim metodi. Optimallashtirilgan (ko’p variantlardan eng ma’qulini, mosini, muvofiqini tanlash) tafakkurni rivojlantiradi.
Kreativ-tadqiqot xarakteriga, xususiyatiga ega bo’lib, o’quvchilarda maqsadga yo’naltirilgan ijodiy tafakkurni jadal rivojlantiradi.
Inversion-axborotlarni turli tomondan o’rganish, o’rnini almashtirish xususiyatiga ega bo’lib, tafakkur (fikrlash) tizimini rivojlantiradi.
Integrativ-axborotlarni tashkil qiluvchi cheksiz ko’p kichik qismlarini o’zaro ajralmas bog’liqligi ularning yaxlitligi, bir butunligi asosida yagona to’g’ri xulosani aniqlash.
Adaptiv –axborotlarni o’rganish va ulardan foydalanish jarayonini o’rganish hamda o’rgatish uchun qulaylashtirish, moslashtirish asosida kutilgan natijaga erishish.
Inklyuziv-o’qituvchi bilan o’quvchining o’zaro munosabatlarida tenglik asosida ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish.
Pedagogik texnologiya bilan metodika orasidagi ayrim farqlar.
Metodika- biror ishni maqsadga muvofiq o’tkazish metodlari, yo’llari majmuasi. Alohida metodikalarni tashkil qiladi. Pedagogika fani sohasida ma’lum o’quv fanini o’qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi. Masalan, tillar metodikasi, arifmetika metodikasi va shu kabilar. Metodikaning pedagogik texnologiyadan farqini tushunish va amalda har ikkisidan unumli foydalana bilish talab qilinadi.
Xulosa
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, bugungi kun Muammoli o’qitishning talablar darajasidagi sifatini ta'minlash, talabalar tomonidan o’zlashtirilgan axborotlar bo’yicqa bilimlarni cququrlashtirish va kеngaytirish maqsadida sеminarlar o’tkazish mumkin.
Ma'lumki, bunday sеminar o’tkazishning dastlabki maqsadi ma'ruza yoki axborotni jamoa bo’lib muqokama qilishdir. Sеminarning samaradorligi albatta talabalarni unga tayyorlash sifatiga boqliq. Ayniqsa, ma'ruza va axborot tayyorlayotgan talabalar bilan ishlash muqim aqamiyatga aga.