|
Karbonsuvlar
Oddiy karbonsuvlar- monosaxaridlar (glyukoza, fruktoza) va murakkab
karbonsuvlar - disaxaridlar (sut, iavlagi shakarlari) va poiisaxaridlar
(glikogen, kraxmal, kletchatka) tafovut etiladi. Karbonsuvlarning
asosiy funksiyasi tanani energiya bilan ta’minlashdir (1 g karbonsuv 4,0
kkal energtya beradi). Shu sababli karbonsuv iste’moi etish energiya sarf
etish bilan chambarchars boliqdir. Sportchilarda karbonsuvlarga bo’lgan
talab yengil mehnat qilib yurganlarga nisbatan ko’pdir. Intensiv
jismoniy mashqlar vaqtida ozuqa moddalari tarkibidagi karbonsuvlar
miqdori bir kunda 800-900 g ga yetishi mumkin. Ovqatlardagi asosiy
karbonsuvlar polisaxaridiar - kraxmal va glikogenlar hamda disaxaridlar
va monosaxaridiar - saxaroza, laktoza, glyukoza, fruktoza boMishi mumkin.
Agarda karbonsuvlar 64 foiz kraxmal sifatida 36 foiz shakar sifatida
qabul etilsa, tanamiz tomonidan juda yaxshi o’z!ashtiriiadi. Oddiy karbonsuvlarning o’ziga xos xususiyati, ular o’zgarmagan holda ichakning
shilHq qavatlaridan so’rilib o’tib ketishidir. Disaxaridlar hatn juda tez
o’zlashtiriladi. Kraxmal asta-sekin glyukozagacha parchalanadi, so’ngra
kiehik-kichik porsiyalar holida qonga o ’tib yaxshi ishlatiladi. Agar ko’p
miqdorda (100 g dan ortiq) shakar bir iste’mol etishda qabul etilsa, qonda
qantni miqdorini keskin oshib ketishiga olib keladi, glyukoza o ’zlashtirilib
ulgurmaganligi natijasida siydik bilan chiqib ketadi (alimentar
glyukozuriya).
Polisaxaridlar rtasida sellyuloza (kletchatka) alohida o’ringa ega
bo’lib, boshoqli donlarning qobig’ida, qora nonda, dukkaklilarda, sholg’omda,
lavlagida va bir qancha o’qsimiiklarda juda ko’p miqdorda bo’-
ladi, lekin ozuqa ahamiyatiga ega emas, chunki odam tanasida uni parchalaydigan
ferment yo’q. Sportchilar ovqatida yog’ miqdorda boMishi
kerak. Chunki kletchatka ichakni peristaltikasini kuchaytiradi, ichakni
bir vaqtda bo’shashini ta’minlaydi, ovqat hazm qiladigan bezlaming su-
yuqligini ajralishini yaxshilaydi. Jismoniy mehnat og’irligiga qarab 18-
40 yoshlardagi erkaklarga bir kunda 655-637 g karbon, shu yoshdagi
ayollar uchun 303-445 g karbonsuv kerak. Sportchilar ovqutlanishida
karbonsuvlar ko’p talab etilishi jadvaldan ko’rinib turibdi, chunki energiyaning
asosiy manbaidir hamda mushaklarni ish qobiliyatini va vaqtini
uzaytiradi, markaziy nerv tizimida qo’zg’alish jarayonini yaxshi saqlab
turadi. Mushak hujayralarining karbonsuvlar bilan yaxshi ta’min etilganligi
gipoksiya vaqtida energiya manbai bo’ladi, adenozintrifosfat kislotasini
sintez bolishini kuchaytiradi, tanadagi kislotalik muhitini oshishini
kamaytiradi. Sportchiga o ’quv-trenirovka yiginlarida bir kunga 500*
700 g karbonsuv kerak. “Sportchilaming ovqatlanishidan tavsiyalar” deb
nomlangan qo’llanmada har bir sport turiga qarab, jadvaldan ko’rinib
turibdiki, bir kunga erkaklar uchun 478-615; 615-765 va 765-920 g bir
kunga ayollar uchun esa 410-546 g; 546-695 g r va 695-849 g belgilangan.
Aytilganlardan ko’rinib turibdiki, sportchilarning ozuqa moddalariga
Bo’lgan talabi o ’zgarib turar ekan, Har bir sport turi uchun oqsil va
karbonsuv miqdori o’zgarib, yog’ning miqdori esa deyarli bir xil miqdorda
qolaveradi. Mushaklar faoliyatida moddalar almashinish jarayonini
to ’la ta’minlash uchun oqsil va karbonsuvga o ’z e ’tiborini beradi.
Ko’pgina olimlarning tekshirishlariga qaraganda nisbatan qisqa vaqtda
juda kuchli va tez harakat qilish lozim bolgan sport turida oqsil me’yori
ko’paytiriladi, karbonsuvlar me’yori kamaytiradi. Bunday sport turlariga
qisqa masofaga chopish, sakrash, snaryadlar otish o ’yinlari, gimnastika,
» boks, kurash, tosh ko’tarish misol bola oladi.
Uzoq davom etadigan chidamlilik talab etiladigan sport turlarida
karbonsuvlarga diqqat e ’tibor qaratiladi, tanada glikogen zahirasi ta’minlanadi.
Bular uzoq masofaga yugurish, velosiped musobaqasi, changM
sporti, suzish, juda uzoq masofaga yugurishdir. Bunda karbonsuv va oqsilga
boMgan talab har bir ovqatlanishda inobatga oiinishi kerak. Trenirovka
oldidan, inusobaqadan oldin, ovqat moddalari yengil hazm boMadigan
karbonsuvlar boMishi kerak. Ishdan so’ng, tiklanish vaqtida tanaga
plastik materillar kerak boladi, to’qima oqsillarini tuzilishi uchun, fermentlarini
faolligini oshirish uchun sistematik mashq qilinayotgan vaqtda
ertalabki nonushta vaqtida karbonsuvlarga, tushlik vaqtida oqsillarga
diqqat e ’tibor beriladi (Kvartovkina L.K., Minx A.A.).
Do'stlaringiz bilan baham: |
