|
3. Falsafiy g`oyalar, nazariyalarning asosiy yo`nalishlari va vazifalari.
Falsafa ijtimoiy hayotda insonning mohiyati, yashashdan ko`zlagan maqsadi, oliy qadriyat ekani, ma’naviy omillari (ideallari), borliqdagi o`rni, munosabatlari sabablari, ruxiy va moddiy extiyojlarini kondirish usul va vositalari — barcha-barchasini kursatib beradi.
Jamiyat taraqqiyoti va falsafaning rivojlanishi dialektikasi ana shu xususiyatlarga asoslanib, o`ziga xos tarzda namoyon bo`ladi. Bir tomondan, jamiyatning o`zgarib borish tamoyili falsafiy G`oya, nazariya va ta’limotlar o`zgarishini taqozo qiladi. Ikkinchi tomondan, o`zgarayotgan falsafa jamiyat moddiy-ma’naviy hayot tarzini ilg`ab olib, uning istiqbollarini belgilash, mafko`rasini shakllantirishda nazariy, uslubiy asos bo`lib xizmat qiladi. Ayniqsa, mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga utayotgan bugungi kunda kishilar tafakkuri va ongida saqlanib qolayotgan eskicha fikrlash qoliplarini bartaraf etish, yangi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni rag`batlantirish, milliy o`zlikni anglash, istiqlol mafko`rasini shakllantirishda shoshilmay, behuda xis-xayajonlarga berilmasdan, aql-zakovat bilan ish to`tishda falsafaning o`rni va ahamiyati G`oyatda o`lkandir.
Falsafa har qanday murakkab ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy vaziyatda ham kishilarni yo`qsak G`oyaviylik, mustaxkam e`tiqod, kelajakka ishonch ruxida tarbiyalash bilan birga, ularga murosa va hamkorlik qilish, chigal muammolarni ham umummilliy, umuminsoniy manfaatlarni nazarda to`tgan holda madaniy va ma’rifiy xal etish imkoniyatlarini topishga yordam beradi.
Falsafaning vazifalari (funksiyalari). Bu fanning ijtimoiy fanlar tizimidagi o`rni va ahamiyati uning dunyoqarashni shakllantirish, uslubiy, gnoseologik, evristik, pedagogik-didaktik, prakseologik vazifalari (funksiyalari) bilan belgilanadi.
Bundan avvalgi ma’ro`zamizda falsafiy dunyoqarashning genezisi, vazifasi va ahamiyati haqida ancha batafsil to`xtalib o`tgan edik. Ushbu ma’ro`zada esa, unga qo`shimcha qilib, falsafa fan sifatida dunyoqarashni shakllantirish borasida qanday vazifani bajaradi, degan savolga javob topishga harakat qilamiz.
Falsafa fanining dunyoqarashni shakllantirish borasidagi vazifasi:
- birinchidan, inson qarashlarining shakllanish imkoniyatlari, usul va vositalarini, ularning kundalik ong darajasidan nazariy G`oyalar darajasiga kotarilish jarayonini, mifologik dunyo qarashdan farqlarini;
- ikkinchidan, milliy dunyoqarashni shakllantirishdagi turli fan yo`nalishlarining muayyan vazifalarini, ularning bir-biri bilan G`oyaviy hamkorlik qilish va uyg`unlashuv tamoyilini;
- uchinchidan, ilmiy dunyoqarashning milliy va umuminsoniy manfaatlarga mos kelishini aniqlashda namoyon bo`ladi.
Falsafa fanining uslubiy vazifasini izohlash uchun avvalo uslub (metodologiya) tushunchasini bilib olish lozim. Metodologiya — falsafa fanining tadqiqot ob’ektini o`rganishga yo`naltirilgan eng umumiy tamoyillar, usul va vositalar tizimidir. Metodologiya so`zining mantiqiy mazmuni ham borliqni bilishning usul va vositalari haqidagi ta’limot, degan ma’noni anglatadi. Shu ma’noda falsafa boshqa fanlar uchun metodologiyadir.
Falsafaning gnoseologik vazifasi, uning borliqni bilish uchun umumiy metodlar tizimini yaratishi bilan bog`liq. Bunda bilimlarning xaqiqiyligi masalasi asosiy o`rin tutadi. Falsafaning gnoseologik funksiyasi, ong va dunyoni bilish masalasiga bag`ishlangan ma’ro`zalarimizda ancha batafsil ma’lumotlar berish ko`zda tutilgan.
Falsafaning evristik funksiyasi («evrika» grekcha so`z bo`lib, kashf etish, degan ma’noni anglatadi) gnoseologik vazifasi bilan bog`liq bo`lib, tabiat, jamiyat va inson tafakkuri rivojlanishining umumiy yangi qonuniyatlarini kashf etishni harakterlaydi. Shu bilan birgalikda bu funksiyaga o`zini o`zi anglashni, milliy o`zlikni anglashni ham kiritish maqsadga muvofiq. Zero, inson va millatning o`zligini anglashi o`z tarixining xaqqoniy qirralarini va kelajak istiqbollarini kashf etish bilan belgilanadi.
Falsafa tarbiyaviy vazifani bajaradi. Insonning ma’naviy barkamollikka yetishishida falsafaning o`rni va ahamiyati kattadir. Хususan, «Axloq falsafasi» kishida yo`qsak axloqiy me’yorlar — vatanparvarlik, mehnatsevarlik, G`oyaviylik, e`tiqod, ijtimoiy-siyosiy faollik va mas’uliyatni xis etish tuyg`ularini tarbiyalaydi. «Huquq falsafasi» huquqiy ongni, huquqiy madaniyatni, ijtimoiy nazoratning boshqa huquqiy usul va vositalarini nazariy-amaliy jixatlardan ishlab chiqadi. «Тabiatshunoslik falsafasi» ta’lim-tarbiya soxasida o`ziga xos ahamiyatga ega. Insonning tabiatni bilish borasidagi intilishlari mohiyatini yoritadi, tabiatga nisbatan oqilona munosabatni shakllantirib, uni muxofaza qilishning nazariy asoslarini belgilab beradi.
Falsafaning praksiologik funksiyasi falsafiy G`oya va nazariyaning ijtimoiy hayotga amaliy tatbiq etilishi bilan izohlanadi.
Har qanday amaliy faoliyat mustaxkam ilmiy nazariyaga asoslanmasa, salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shuningdek, falsafaning bu funksiyasi nazariyaning amaliyotga joriy etish uslub va vositalarini aniqlashni ham o`z ichiga oladi.
Yuqorida kursatilgan funksiyalarning o`zaro ichki bog`liqligi falsafaning mushtarak umumnazariy va uslubiy ahamiyatini belgilab beradi. Ularning o`ziga xos xususiyatlari hamda ahamiyatini har tomonlama o`rganish inson va jamiyatning ma’naviy kamolotiga nixoyatda katta ta’sir ko`rsatadi. Bu esa o`z navbatida, falsafiy bilimlar tizimini takomillashtirish yo`llarini topish imkonini beradi. Masalaning bu tarzda xal etilishi umuminsoniy sivilizatsiya tamoyillariga ham mos keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
