|
Akustika (yun. akustikos – eshitaman) – fizikaning tovush hodisalarini, ya’ni jismda mexanik to‘lqinlarning paydo bo‘lishi, tarqalishi va ularni qabul qilish jarayonlarini, tovush hodisasi bilan boshqa fizik hodisalar orasidagi bog‘lanishni o‘rganadigan bo‘limi. Tovushning tarqalish va qaytish qonunlari Yevklid zamonida aniqlangan edi. 17-asrga kelib, tonning yuksakligi va tebranishlar soni orasida bog‘lanish borligi aniqlandi. Galiley va fransuz fizigi Mersenn (1588–1648) tovush to‘lqinining havoda tarqalishini ilmiy tushuntirdilar va tovush tezligini o‘lchadilar. Torrichelli vakuumda (havosiz joyda) tovush tarqalmasligini isbot qildi. Reley A.ning nazariy asoschisi bo‘ldi; uning "Tovush nazariyasi" (1877) kitobi bosilib chiqdi.
Akustik tovushlarni bundan keying jumlalarda qisqa qilib shovqin deb ataymiz. Shovqin axoli yashaydigan joylarda asosan samolyotlarning chiqargan kuchli tovushlaridan, temir yo'llari transportlarning gurullagan tovushlaridan, har xil mexanizmlarning ishqalanishi va bir-biriga urilishidan - eng asosiysi transportlarning harakatlanishi natijasida paydo bo'ladi.
Hamma narsa tebranishga bog'liq: odam, tabiat hodisalari, Kosmos va Galaktika. Maqolada turli xil tovush chastotalarining insonga, uning sog'lig'iga, ongiga va psixikasiga ta'siri ko'rib chiqiladi. Shuningdek, tabiatda sodir bo'ladigan juda ko`p jarayonlar.
Shovqin deganda vaqt boʻyicha tasodifiy oʻzgarib turadigan, turli kuch va amplitudali tovush toʻlqinlarining xaotik tizimi tushuniladi. Odamlarga qulay yashash uchun tabiiy tovushlar kerak: barglarning shovqini, suvning shovqini, qushlarning qo'shig'i. Bu odamga tashqi dunyodan ajralib turmaslikka yordam beradi. Biroq, sanoatning rivojlanishi, avtomobillar sonining o'sishi maishiy muhitda shovqin darajasining oshishiga olib keldi.
Odamlar doimo tovushlarni eshitadilar: ertalab budilnik, tirbandlik shovqini, telefonlar, televizorlar, maishiy texnika. Inson ularning ko'pchiligiga e'tibor bermaydi, lekin ularning ta'siri tanaga iz qoldirmasdan o'tmaydi. Bugungi kunda shovqinning inson salomatligiga ta'siri faol o'rganilmoqda, chunki u jiddiy muammoga aylandi. Tadqiqotchilar shovqin darajasining oshishi quyidagilarga olib keladi degan xulosaga kelishdi: Shovqinning ifloslanishining inson eshitishiga ta'siriga e'tibor qaratish lozim. Yuqori darajada eshitish sezgirligi bir yarim yildan keyin yomonlashadi, o'rtacha daraja - 4-5 yildan keyin. Bu sekin va sezilmaydigan tarzda sodir bo'ladi. Birinchi ko'rsatkich - bu kompaniyada bo'lgan odam ovozlarni farqlashni to'xtatganda, hamkasblarining kulgisiga nima sabab bo'lganini tushunmaydi. Bunday kasalliklar ijtimoiy izolyatsiyaga olib keladi va ba'zida ular quvg'in mani rivojlanishiga sabab bo'ladi. Qonunchilikka ko'ra, bunday joylarda shovqin ifloslanishini cheklash choralarini ko'rish kerakligiga qaramay, zavod va sanoat korxonalari ishchilari bunga moyil. Muntazam ravishda tungi klublar va diskotekada vaqt o'tkazish zararli emas, qoida tariqasida, bunday joylarda shovqin darajasi oshadi. Yuqori quvvatga doimiy ovoz ta'sirida eshitish qobiliyatini yo'qotish va markaziy asab tizimining ishlashida buzilishlar ehtimoli yuqori. Eng muhimi, o'smirlar shovqin va baland musiqaning tanaga salbiy ta'siriga moyil, chunki ularning yoshi tufayli ular yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlarni anglamaydilar.
Shovqinning ifloslanishi: qaysi daraja xavfsiz?
20-30 dB quvvatga ega shovqin qulay va zararsiz deb hisoblanadi - tabiiy tovush foni. Ushbu ko'rsatkichning oshishi inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Masalan: yurak xastaligi xavfi 50 dB yoki undan yuqori shovqin darajasidan kelib chiqadi - juda band bo'lmagan ko'cha. Odamning asabiylashishi va hatto tajovuzkor bo'lishi uchun 32 dB baland ovoz etarli. Bunday holda, odamlarning individual xususiyatlarini hisobga olish kerak. Ba'zilar darhol eng kichik jim ovoz bilan bezovtalanadilar, boshqalari esa shovqinli joylarda uzoq vaqt muammosiz. Shunga qaramay, shahar sharoitida 10 yildan ortiq yashash yurak-qon tomir va oshqozon-ichak kasalliklari ehtimolini oshirishi isbotlangan.
Odamlar tomonidan doimo eshitiladigan shovqin darajasi:
ofis ishi - 50 dB;
inson nutqi - 45-65 dB, yig'lash - 80 dB;
avtomobil yo'li - 55-85 dB;
changyutgich - 65-70 dB;
metro - 100 dB va boshqalar.
Shunisi e'tiborga loyiqki, shovqin ifloslanishining "burilish nuqtasi" 80 dB ni tashkil qiladi, bu ko'rsatkichdan oshib ketgan har bir narsa inson tanasiga jiddiy zarar etkazadi. Bugungi kunda shaharlardagi shovqin darajasi maqbul darajadan ancha yuqori. Rivojlangan mamlakatlarda jimlik qoidalariga rioya qilmaslik uchun jiddiy jazo choralari ko'rsatilgan. Rossiyada quyidagi qonun ham qabul qilingan: 22.00 dan 06.00 gacha shovqin qilmaslik kerak. Biroq, bu ba'zi odamlarning uyda tungi diskotekalar tashkil qilishiga to'sqinlik qilmaydi.
Boshqa shtatlarda bunday qoidabuzarlarga nisbatan qat'iyroq choralar ko'riladi. Misol uchun, Ispaniyada tungi klub egasi qo'shnilarining tinchligini muntazam ravishda buzganligi uchun qamoq jazosini oldi. Da'vo qo'shni uylarning aholisi tomonidan qo'zg'atilgan, ularda shovqin ifloslanishi 30 dB dan oshdi. Angliyada ko‘ngilochar bog‘ egasi katta miqdorda jarimaga tortildi. Muassasadan 100 metr uzoqlikda yashovchi oila doimiy shovqin va qichqiriqlar ularni aylantirib yuborganini iddao qilib ariza yozdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
