|
ko'rsatgan: tez yurish, chopish, sakrash, qilichbozlik, kam ondan o cq uzish, chavandozlik, chovgan о
yini, koptok о yini, kurash, tosh ko‘tarish,
nayza sanchish va h.k. B adantarbiya m ashqlari har bir kishi
uchun alohida tayinlanadi. Bunda uning yoshi, jinsi, quw ati, imkoniyati va sog‘liq darajasi hisobga
olinadi. Ibn Sinoning ta ’kidlashicha badantarbiyani boshlashdan oldin qovuqni va ichni b o ‘shatish
zarur. Badantarbiyaning davomiyligi kishining kuchi, holati va sog‘liq darajasiga qarab belgilanadi.
Badantarbiyaning turlari qatoriga Ibn Sino uqalash massajni ham kiritgan. Uning ko‘rsatishicha
uqalash to ‘rt xil —
m o‘tadil, kuchli, kuchsiz va davomli xillarga bo‘linadi. Kuchlisi gavdani baquw at
qiladi. Kuchsizi yumshatadi. Davomlisi ozdiradi. M o‘tadili tanani yayratadi. Shu yerda Ibn Sino
ovqatlanish tartibi, uyqu, ham m om da yuvunish, turar-joylarni tanlash kabi usullarni keltirgan.
Ibn Sinoning tibbiy fikrlari
Abu Ali ibn Sinoning tibbiyot, uning m ohiyati va vazifalari haqidagi
ilmiy-nazariy fikrlari asosan uning
o ‘zi yashagan o ‘rta asrlar fani darajasida b o ‘lgan. Lekin, u o ‘zining chuqur bilim i, o ‘tkir
zehni va m ant
iqiy mulohazalari bilan o ‘sha davrdagi ko‘p olim lardan ancha yuqori turgan.
Ibn Sino tibbiyotning m ohiyati va vazifalarini boshqalardan chuqurroq va kengroq tasaw ur
etgan. 0 ‘rta asrlarda Sharq mamlakatlarida ilm
-fan yuksak darajada rivojlangan edi. Lekin,
shu bilan birga u b a’zi xato va kam chiliklardan ham xoli em as edi. Asosiy kam chilik
shundan iborat ediki, u vaqtlarda tabiat hodisalari tajriba yo‘li bilan chuqur tekshirilm ay, ko
'p in ch a abstrakt falsafiy fikr yuritish va intuitsiya orqali hal qilinardi. Tibbiyot sohasida ham
shunday edi. M asalan, kasallikning m ohiyati va kelib chiqish sabablari eksperim ental usul
bilan isbot etilm agan ru tu b a tla r nazariyasi va m izo jlar tu sh u n ch asig a aso slan ard i.
Bu tushunchalar tibbiyotda asosiy m ezon hisoblanardi. Ibn Sinodek buyuk olim ham bu
tushunchalarni bosib o ‘tolm adi. U inson organizm ida sodir bo‘lib turuvchi fiziologik va
patologik jarayonlami izohlashda shu rutubatlar va m izojlar tushunchasiga asoslanardi.
Lekin, Ibn Sino o ‘zining o ‘tkir zehni va chuqur m ulohazalari bilan bu m asalada boshqa ko‘p
olimlarga nisbatan aniqroq va tog‘riroq fikr yuritardi.Abu Ali ibn Sinoning tibbiy fikrlari uning
tibga oid asarlarida, xususan, m ashhur "Tib qonunlari" kitobida o ‘z ifodasini top
gan. Biz Ibn
Sinoning
tibbiy fikrlari haqida so‘z yuritishni shu
kitobni tahlil qilishdan boshladik.Ibn Sino tibbiyot,
uning m ohiyati va vazifalari haqida so‘zlab, aw alo tibbiyotning o ‘zi qanday fan degan
masalaga to ‘xtaladi. U tibbiyotga bunday ta ’ri
f bergan. "Tibbiyot shunday bir ilmki, u bilan
inson gavdasi ning ahvoli sog‘lik va kasallik jih atid an o ‘rganilib, uning mavjud sog‘lig‘i
saqlanadi va yo‘qotilgani tiklanadi1". Ibn Sinoning bu ta ’rifida juda m uhim bir fikr bor. U salo
m atlikni saqlas
h masalasini birinchi o ‘ringa qo'y g an . D em ak, Ibn S inoning tu sh u
-
nishicha, tibbiyotning asosiy vazifasi kishi lar sog‘lig‘ini saqlashdan iborat. Bu fikr yuksak
darajada rivojlangan hozirgi zam on tibbiyotining asosiy qoidasiga butunlay mos keladi. Ibn
Sino o ‘zining bu fikri bilan o ‘sha zamondagi ko‘pchilik tibbiyot nam oyandalarining
fikrlaridan ming yil ilgarilab ketgan edi. Ibn Sino tibbiyotning vazifasi salom atlikni
saqlashdan iborat, degan fikrni boshqa asarlarida ham ko‘p m arta ta ’kidla
gan. Masalan,
nazm bilan yozilgan "Urjuza fi-t-tib" ("Tibbiy uijuza") nom li kitobida bu fikrni qisqa va ihcham
qilib, "Tibbiyot
—
sog‘liqni saqlash va kasallikni tuzatishdan iborat (fan)", deb yozgan. "Urjuza
fi-t-tib" m azm un va hajm jihatidan "Tib qonu
nlri"dan so‘ng ikkinchi o ‘rinda turuvchi katta
she’riy asardir. Ibn Sino tib ilm ini nazariy va am aliy qism larga b o ‘lgan. U ning yozishicha,
nazariy qism tibning asosiy qoidaiarini o ‘rganadi. Xususan, u kasalliklarning turlari va
sabablarini aniqlayd
i. Amaliy qism esa tadbir va am alning qanday bo‘lishini ko‘rsatadi. Bu
yerda Ibn Sino ikki m uhim masalani ko‘zda tutgan. U lardan biri sog‘lom tananing tadbirini
bilish, ya’ni tana sog‘lig‘ini saqlash, buni olim sog'liqni saqlash ilmi deb atagan. Ikkinch
i m
asala kasal tananing tadbirini bilish, ya’ni kasallikni m uolaja qilib, uni sog‘lom holatga
qaytarish. Buni Ibn Sino davolash ilmi deb atagan. Ibn Sino nazariy-tibbiy bilimlar doirasiga
unsurlar, mizojlar, xiltlar, quwatlar, a’zolar va ularning funksiy
alari haqidagi tushunchalami
kiritgan. Olimning ta’kidlashicha bu tushunchalaming har biri o‘ziga xos mohiyatga ega. Ibn
Sinoning unsurlar haqidagi tushunchasi atom istik nazariyaga yaqinlashib boradi. Ibn Sino
unsurga bunday ta ’rif bergan: "Oddiy jism la
r unsurlar) shunday narsalarki, ular shakli turlicha
b o ‘lgan b o ‘laklarga bo‘linmaydi. Shu oddiy jismlarning qo‘shilishidan koinotdagi turli
shaklga ega b o ‘lgan navlar paydo b o ‘ladi"‘ .Ibn Sinoning unsurlar haqidagi fikrlari D em
okritning atom isti
k nazariyasining xuddi o ‘zidir, deyish to ‘g‘ri emas. A tom istik nazariyada
bir xil atom (bitta m ateriya) ustida so‘z boradi. Ibn Sinoda esa to ‘rtta unsur (to‘rtta materiya)
ustida fikr yuritiladi. Demokritning fikricha butun borliqning asosini bitta m ateriya (bir xil
atom ) tashkil etadi. Ibn Sinoning fikricha esa borliq to ‘rt xil unsur (atom ) ya’ni to ‘rt xil m
ateriyadan tashkil topgan, deb hisoblanadi. Bu tushunchalar bir-birlaridan farq qilsalar ham ,
ularda um um iylik bor. U larning h ar ikkov
ida borliq bo‘linm as atom lardan tashkil topga
nli
etirof etiladi.
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
