|
IBN SINONING TIBBIY FIKRLARI
Abu Ali ibn Sinoning tibbiyot, uning m ohiyati va vazifalari haqidagi
ilmiy-nazariy fikrlari asosan
uning o ‘zi yashagan o ‘rta asrlar fani darajasida b o ‘lgan. Lekin, u o ‘zining chuqur bilim i,
o ‘tkir zehni va m antiqiy mulohazalari bilan o ‘sha davrdagi ko‘p olim lardan ancha yuqori
turgan. Ibn Sino tibbiyotning m ohiyati va vazifalarini boshqalardan chuqurroq va kengroq
tasaw ur etgan. 0 ‘rta asrlarda Sharq mamlakatlarida ilm-fan yuksak darajada
rivojlangan edi. Lekin, shu bilan birga u b a’zi xato va kam chiliklardan ham xoli em as edi.
Asosiy kam chilik shundan iborat ediki, u vaqtlarda tabiat hodisalari tajriba yo‘li bilan
chuqur tekshirilm ay, ko 'p in ch a abstrakt falsafiy fikr yuritish va intuitsiya orqali hal
qilinardi. Tibbiyot sohasida ham shunday edi. M asalan, kasallikning m ohiyati va kelib
chiqish sabablari eksperim ental usul bilan isbot etilm agan ru tu b a tla r nazariyasi va m
izo jlar tu sh u n ch asig a aso slan ard i. Bu tushunchalar tibbiyotda asosiy m ezon
hisoblanardi. Ibn Sinodek buyuk olim ham bu tushunchalarni bosib o ‘tolm adi. U inson
organizm ida sodir bo‘lib turuvchi fiziologik va patologik jarayonlami izohlashda shu
rutubatlar va m izojlar tushunchasiga asoslanardi. Lekin, Ibn Sino o ‘zining o ‘tkir zehni va
chuqur m ulohazalari bilan bu m asalada boshqa ko‘p olimlarga nisbatan aniqroq va
tog‘riroq fikr yuritardi.Abu Ali ibn Sinoning tibbiy fikrlari uning tibga oid asarlarida,
xususan, m ashhur "Tib qonunlari" kitobida o ‘z ifodasini topgan. Biz Ibn Sinoning
tibbiy
fikrlari haqida so‘z yuritishni shu
kitobni tahlil qilishdan boshladik.Ibn Sino tibbiyot, uning m
ohiyati va vazifalari haqida so‘zlab, aw alo tibbiyotning o ‘zi qanday fan degan masalaga to
‘xtaladi. U tibbiyotga bunday ta ’rif bergan. "Tibbiyot shunday bir ilmki, u bilan inson
gavdasi ning ahvoli sog‘lik va kasallik jih atid an o ‘rganilib, uning mavjud sog‘lig‘i
saqlanadi va yo‘qotilgani tiklanadi1". Ibn Sinoning bu ta ’rifida juda m uhim bir fikr bor. U
salo m atlikni saqlash masalasini birinchi o ‘ringa qo'y g an . D em ak, Ibn S inoning tu sh u
- nishicha, tibbiyotning asosiy vazifasi kishi lar sog‘lig‘ini saqlashdan iborat. Bu fikr yuksak
darajada rivojlangan hozirgi zam on tibbiyotining asosiy qoidasiga butunlay mos keladi.
Ibn Sino o ‘zining bu fikri bilan o ‘sha zamondagi ko‘pchilik tibbiyot nam oyandalarining
fikrlaridan ming yil ilgarilab ketgan edi. Ibn Sino tibbiyotning vazifasi salom atlikni
saqlashdan iborat, degan fikrni boshqa asarlarida ham ko‘p m arta ta ’kidlagan. Masalan,
nazm bilan yozilgan "Urjuza fi-t-tib" ("Tibbiy uijuza") nom li kitobida bu fikrni qisqa va
ihcham qilib, "Tibbiyot — sog‘liqni saqlash va kasallikni tuzatishdan iborat (fan)", deb
yozgan. "Urjuza fi-t-tib" m azm un va hajm jihatidan "Tib qonunlri"dan so‘ng ikkinchi o
‘rinda turuvchi katta she’riy asardir. Ibn Sino tib ilm ini nazariy va am aliy qism larga b o
‘lgan. U ning yozishicha, nazariy qism tibning asosiy qoidaiarini o ‘rganadi. Xususan, u
kasalliklarning turlari va sabablarini aniqlaydi. Amaliy qism esa tadbir va am alning
qanday bo‘lishini ko‘rsatadi. Bu yerda Ibn Sino ikki m uhim masalani ko‘zda tutgan. U
lardan biri sog‘lom tananing tadbirini bilish, ya’ni tana sog‘lig‘ini saqlash, buni olim
sog'liqni saqlash ilmi deb atagan. Ikkinchi m asala kasal tananing tadbirini bilish, ya’ni
kasallikni m uolaja qilib, uni sog‘lom holatga qaytarish. Buni Ibn Sino davolash ilmi
deb atagan. Ibn Sino nazariy-tibbiy bilimlar doirasiga unsurlar, mizojlar, xiltlar, quwatlar,
a’zolar va ularning funksiyalari haqidagi tushunchalami kiritgan. Olimning ta’kidlashicha
bu tushunchalaming har biri o‘ziga xos mohiyatga ega. Ibn Sinoning unsurlar haqidagi
tushunchasi atom istik nazariyaga yaqinlashib boradi. Ibn Sino unsurga bunday ta ’rif
bergan: "Oddiy jism lar unsurlar) shunday narsalarki, ular shakli turlicha b o ‘lgan b o
‘laklarga bo‘linmaydi. Shu oddiy jismlarning qo‘shilishidan koinotdagi turli shaklga ega b o
‘lgan navlar paydo b o ‘ladi"‘ .Ibn Sinoning unsurlar haqidagi fikrlari D em okritning atom
istik nazariyasining xuddi o ‘zidir, deyish to ‘g‘ri emas. A tom istik nazariyada bir xil atom
(bitta m ateriya) ustida so‘z boradi. Ibn Sinoda esa to ‘rtta unsur (to‘rtta materiya) ustida
fikr yuritiladi. Demokritning fikricha butun borliqning asosini bitta m ateriya (bir xil atom )
tashkil etadi. Ibn Sinoning fikricha esa borliq to ‘rt xil unsur (atom ) ya’ni to ‘rt xil m
ateriyadan tashkil topgan, deb hisoblanadi. Bu tushunchalar bir-birlaridan farq qilsalar
ham , ularda um um iylik bor. U larning h ar ikkovida borliq bo‘linm as atom lardan tashkil
topganligi e ’tirof etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
