Issiqlik nurlanishi. Jismni yorug'lik chiqaradigan qilish uchun unga kerak bo'lgan energaiyani issiqlik shaklida ham bersak boladi. Agar nurlanishdan chiqayotgan energiyaga teng bo'lgan issiqlik energiyasini berib tursakda jism bir xilda nurlanib turar ekan. Bunday nurlanish eng ko'p tarqlagan bo'lib bu issiqlik nurlanishi deyiladi. Aslini olganda bumday nurlanish xona temperaturasida ham yuz berish mumkin albatda lekin bunda juda past chastotali uzun to'lqinli infra qizil nurlar chiqadi. Nurlanayotgan jism atrofida nurni o'tgazmaydigan va uni to'la qaytaruvchi ideal qobiq bor desak. Bunda qanday jarayon sodir bo'lar ekan. Bunday sharoitda energiya hech ham yo'qolmaydi. Mavjud energiyani bir qismi nurlanish ko'rinishida yana bir qismi esa jismni ichki energiyasi korinishida bo'ladi. Agarda bu qism energiyalar teng bo'lsa bu sistema muvozanatda bo'ladi. Qobiq ichidagi jism yutganidan ko'proq energiya nurlatsa u holda vaqt o'tishi bilan uning temperaturasi kamayadi yoki aksincha. Bu nomutanosiblik vaqt o'tishi bilan yana muvozanat holatga qaytadi.
Bunday muvozanatli xol boshqa jarayonlarda hech bo'lmaydi. Masalan xemilyuminisensiya harakteriga ega jarayoni olaylik. Bunda nurangan jismni energiyasini yana qaytarsak bu bilan unung kimyoviy tarkibi asl holiga qaytib qolmaydi. Aksincha energiya berilishi kimyoviy reaksiyani yanada tezlashtirib yuboradi. Kimyoviy reaksiya davom etar ekan u boshlang'ich holatdan tobora uzoqlashib boradi. Kimyoviy jarayonlar tugar ekan shundagina bu muvozanat tiklanadi va bu muvozanatni jismni temperaturasi belgilab beradi. Lekin bu jarayon issiqlik nurlanishiga mos kelar ekan.
Fotolyuminisensiya ham huddi shunday. Ideal qaytaruvchi ko'zgu orqali fosforosensiyalanuvchi biron moddani nurlatgan energiyasini qaytarib shu moddaga yuttirsak bu hol uning nur taratuvchanligini uzoq vaqt davom etishiga sabab bo'la olmaydi. CHunki fosforensiyani yuzaga keltirish uchun u chiqarayotgan nurni to'lqin uzunligiga qaraganda qisqaroq to'lqin uzunlikli nur bilan yoritish kerak, bu Stoks qonuni deb ataladi. Demak fosforosensiya nurlanishi hisobiga jism qayta qizib temperaturasi ortadi va bunda ham issiqlik nurlanishi bilan almashar ekan.
Shunday qilib muvozanatli nurlanish har doim issiqlik nurlanishi bilan tugar ekan. Bunday nurlanish har doim har qanday modda bilan ro'y berishi mumkin ekan. Bu jarayonlar termodinamika qonuniyatlari bilan tushuntirilishi mumkin. Yakkalangan sistemani biror qismini nurlanishi buza olmaydi. issiqlik nurlanishi ba'zan Temperaturaviy nurlanish ham deyiladi.
Bizgama'lumki jismni issiqligini uning temperaturasi orqali harakterlaymiz. Bu kattalik issiqlik nurlanishida ham o'z kuchini yo'qotmaydi. Buni quyidagi tajriba orqali ham aniqlasak bo'ladi. Qiyin eriydigan biron moda massalan ko'mir yoki metalni qizdirib ko'zga ko'rinadigan [to'q qizil] yorug'lik muayyan vaqtdan keyin paydo bolishini [500 c temperaturada] bilamiz. T ko'tarilgan sari yorug'lik ravshanlasha boradi. Qisqa to'lqinlqr hqm ortib boradi. 1500 c da esa ravshan oq cho'g'lanishga o'tadi. T ortgan sari uning ko'zga ko'rinuvchanlik spektri ortib boradi.Yorug'likni spektroskop yordamida kuzatib spektr rivojlanishini bilib olsak bo'ladi. Yorug'likni termoelement yordamida kuzatib uni faqat ko'zga ko'rinuvchi nurlar spektrini emas, balki infraqizil va ultrabinafsha nurlar spektrini ham o'rgansak bo'ladi.
Bu tajribadan shu narsa ham ma'limbo'ldiki aniq temperaturada nurlanishning spektral tarkibi yahshi yutuvchi moddalar uchun amalda bir xil, lekin shafof jismlar uchun bu spektr farq qiladi. Masalan po'lat parchasini qizdirib 800 c da ravshan qip-qizil cho'g'lanishni ko'rishimiz mumkin. Ammo eritilgan kvarsni shaffof sterjeni shu temperaturada hech yorug'lik chiqarmaydi. Bundan xulosa shuki yahshi yutuvchi jismlarning nurlanish qobiliyati kattaroq ekan.
Tajribadan yan shu shu narsa ham ma'lumki bir biri bilan o'zaro issiqlik almashinuvchi jismlar turli temperaturaga ega bo'lsa ham vaqt o'tishi bilan yana muvozanatini tiklay olar ekan. Yani ularning temperaturalari bir xil bo'lib qolar ekan. Bu hol issiqlik almashinuvi faqat nurlanish bilan borsa ham o'rinli bo'lar ekan. Ikkita jismlar issiqlik nurlatib va yutib turar ekan ularni temperaturalari vaqt o'tib albatda tenglashar ekan. Issiqlik muvozanati dinamik harakterga ega, yani t lar tenglashsa ham baribir oz ozidan issiqlik nurlatib va qabul qilib turadi, nurlatgan energiya yutgan energiyaga albatda teng boladi. Demak ikki jismni yutish qobiliyati ham turlicha ekan ularning nurlatish qobiliyati ham turlicha ekan.
Agar ikki jism turli miqdorda energiya yutsa, ular turli miqdorda energiya chiqarish kerak. Bu Prevo qoidasi deyiladi. Bu qoida munosabatni sifat jihatdan harakterlar edi. lekin oradan yarim asr o'tgach....
