Mustaqil ish fan: raqamli iqtisodiyot mavzu: elektron biznes modellari

Elektron tijorat modellari
2.Internet muhitidagi asosiy biznes modellariga quyidagilar kiradi:
B2B – biznes biznes uchun modeli Internet-texnologiyalar orqali kompaniyalar o’rtasidagi o'zaro aloqani o'z ichiga oladi. Masalan, firma tijorat takliflar uchun buyurtmani joylashtirishi mumkin, etkazib beruvchilardan joriy narxlarni haqida ma’lumot olish, shartnoma tuzish, to'lovlarni olish yoki to'lash, hujjatlarni taqdim etish. Bu Internetdagi faoliyat turi mahalliy korxonalari uchun eng istiqbolli hisoblanadi Bu model ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi tijorat aloqalarni yangi darajada va ular o'rtasidagi hamkorlik munosabatlarni o’rnatish uchun qulay zamin yaratadi. Bozor yanada ochiq bo'lib, xorijdan materiallar va asbob-uskunalar importidan va hamkorlarni uzoq muddatli qidiruvdan ozod etadi. Elektron tijorat korxonaga jahon bozorida yuqori faollik uchun ko'proq imkoniyat yaratadi. B2B tizimi bir vaqtni o’zida oddiy foydalanavchilar ko’ra oladigan va kirib turadigan ochiq ham alohida hamkorlar yoki ishchi guruhlar uchun yopiq bo’lib, belgilangan texnologik vazifalarni bajaradi Funktsional jihatdan B2B resurslarida quyidagi guruhlarni ajratish mumkin:
- Kataloglar. B2B turdagi saytning eng oddiy turi bolib, xaridorlar belgilangan narx bilan mol sotuvchini topadi. - elektron birjalar. Kataloglarga qaraganda murakkabligi bilan farqlanadi va funktsional jihatdan haqiqiy o'xshash. Don, qog'oz, metall va boshqalar kabi asosiy iste’mol tovarlari savdosi uchun ishlatiladi - kim oshdi savdosi. Bunday saytlar funktsional jihatdan haqiqiy kim oshdi savdosiga va virtual B2C kim oshdi savdosiga o'xshashdir, ammo B2B modelining o'ziga xos xususiyatlari tufayli ko'pincha ortiqcha zaxiralarni sotish uchun ishlatiladi.
- elektron hamjamiyatlar. Biznesni yuritish uchun doimo odatiy bo'lgan biznes operatsiyalarini bajarishni bildiradi. Biznesni olib borishda ishtirok etishi mumkin bo'lgan boshqa ko'plab sohalardan sheriklar bo’lishini talab qiluvchi ko’plab ³yo’nalishlar mavjud. Masalan, har xil tadqiqotlar, g’oyalar almashish. Internet sa'y-harakatlar va manfaatlarga birlashish uchun nuqsonsia vosita.
B2C – biznes iste'molchilar uchun bugungi kunda eng ommabop elektron tijorat shakli hisoblanadi. Bunday holda, faoliyat to'g'ridanto'g'ri oxirgi iste'molchiga sotishga qaratilgan. B2C ning eng katta namunalaridan biri bu www.amazon.com, Amerikada kitob savdosi bilan shug'ullanadigan sayt bo’lib dunyo bo'ylab 50 million mijozga ega. Aynan shu sayt bir necha yil davomida Qo'shma Shtatlardagi oddiy bukinistik bozorini barbod bo’lishiga muvaffaq bo'ldi. Internetga ulanish muammolar mavjud mintaqalarda, xavfsiz to’lov tizimlar va etkazib berish xizmatlari ishonchli ishlashi sharoitlardagina B2C modeli iste'molchi uchun tovarlar va xizmatlarni yetkazish nuqtai nazarifan yirik shaharlar va chekka mintaqalardagi korxonalar o'rtasidagi farqlarni yo'q qilish uchun samarali vosita hisoblanadi. B2C iste'molchilarga dunyoning istalgan nuqtasidan tovarlar va xizmatlarni etkazib berishni osonlashtiradigan savdoning yangi texnologiyani yaratadi. B2C-ning yana bir ijobiy tomoni - vositachilarning minimal soni ishtiroqida to'g'ridan-to'g'ri sotish. Vositachilarsiz ishlash joylarda raqobatbardosh narxlarni belgilash va hatto ularni oshirish (vositachilarning ulushi bundan istisno), bu tabiiy ravishda foydaning o'sishiga imkon beradi.
C2C - iste'molchi uchun iste'molchi, iste'molchilar - jismoniy shaxslar o'rtasida tovarlar va xizmatlarni sotishdan iborat. Ushbu holatda sayt xaridor va sotuvchi o'rtasida vositachi vazifasini bajaradi. Masalan, etakchi amerikalik www.ebay.com va www.molotok.ru - har kim sotib olishi yoki sotishi mumkin bo'lgan Rossiyaning etakchi kim oshdi savdosidan biri.
C2B - biznes uchun iste'molchi, iste'molchiga kompaniyalar tomonidan taqdim etilayotgan turli xil tovarlar va xizmatlarga narxini mustaqil ravishda belgilash imkoniyatini beradi. Ushbu turdagi elektron tijorat qolganlari bilan taqqoslaganda eng kam rivojlangan. Masalan, Amerikaning www.priceline.com kompaniyasi, bu uning xaridoriga narxni qo’yishga imkon beradi. Shunday qilib, talab paydo bo'ladi, bu so'ralgan narxda savdo bo'ladi degani emas. Sotuvchi, hozirgi talab ma'lumotlaridan foydalanib, yakuniy qaror qabul qiladi. C2B sayti broker-vositachisi sifatida ishlaydi va xaridorlarning takliflari bilan shakllanadigan narx boyicha sotuvchini ahtaradi. Internetda iqtisodiy faoliyat vositalari bozori doimo rivojlanganligi tufayli amalga oshirish yo'nalishlari va yangi ko’rinishlari paydo bo'ladi. Ammo ularning barchasi yuqorida ko'rsatilgan modellariga biriga mos keladi. Elektron tijorat, shuningdek, savdo o'sishiga ba'zi jismoniy cheklovlarni olib ⁴tashlaydi, chunki Internetdagi kompyuter tizimlari buyurtma berishga va kecha-kunduz haftaning etti kuni mijozlarni qo'llab-quvvatlashga qodir bo’lib, faqtgina hududni qamrab olish imkoniyatlari mijozning tarmoqqa kirish darajasi bilan cheklanadi. Elektron tijoratning asosiy tarkibiy qismlari quyidagicha aniqlanadi:
- ishtirokchilar (ishlab chiqaruvchilar, etkazib beruvchilar, chakana sotuvchilar, iste'molchilar, ma'muriy va hukumat tuzilmalar);
- marketing jarayonlari (tadqiqotlar, hisob-kitoblar, reklama, buyurtmalarga xizmat ko'rsatish, sotuvlarni tahlil qilish, mijozlarni qo'llab-quvvatlash);
- tarmoqlar va tarmoq texnologiyalari (tijorat tarmoqlari, korporativ tarmoqlar Internet, aloqa sessiyalari protokollari, dasturiy ta'minot va boshqalar). “Elektron tijorat infratuzilmasi” elektron bozor ishtirokchilarining normal o'zaro ta'siri uchun sharoitlarni ta'minlaydigan texnologik va tashkiliy jarayonlar to'plamini o’z ichiga oladi.
Shunday qilib, elektron tijorat infratuzilmasi quyidagicha taqdim etish mumkin:
- ishlab chiqarish infratuzilmasi
- mahsulot va uning muhiti, korxonaning axborot bazasi, iste'molchilarga sotish uchun axborot mahsuloti;
- harakatlanish infratuzilmasi – tarmoqli echimlari, apparat vositalari bilan sotuvchilar va xaridorlarni ta'minlash, ma'lumotlar almashinuvi protokollari (shu jumladan, mobil aloqa protokoli WAP), tijorat ma'lumotlarini uzatish uchun dasturiy ta'minot;
- savdo infratuzilmasi (to'g'ridan-to'g'ri oxirgi iste'molchiga yetkaziladigan tovarlar reklama va sotishni ta'minlaydi - elektron pochta, veb-server, elektron kataloglar va sotuvchilarning ma'lumotlar bazalari;
- xizmat ko'rsatish infratuzilmasi - to'lov tizimlari, texnologiyalar, tijorat ma'lumotlarini himoya qilish va maslahat veb-resurslari va boshqalar. Elektron tijorat faoliyatining ko'lamiga qarab biznes yuritishning quyidagi shakllari mavjud: - kichik yoki o'rta sanoat yoki savdo-vositachilik korxonalarining elektron do'koni - ("biznes-iste'molchi" deb ataladigan model - B2C);
- mintaqaviy yoki sanoat darajasidagi yirik korporatsiyaning savdo tizimi (biznesdan biznesga model - B2B);
- vertikal darajadagi kompaniyalararo savdo portallari - ma'lum bir soha doirasida tovar va xizmatlarni sotib olish va sotish amalga oshiriladi;