Мустакил иш Мавзу



Download 122,5 Kb.
bet2/6
Sana23.02.2022
Hajmi122,5 Kb.
#134926
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
реферат

3. Фикр - сўзи жонли тилда ва матнда ўзига хос турли маъноларни ифодалайди. Фикр бирор нарса ёки киши хакидаги ўй ёки хаёлни англатиши мумкин. Масалан, «фикр юргизди» - бирор хулосага келиш учун нарса ва ходисаларни таккослайди: ўйлайди, мулохаза килди, разм солди.
Фикр сўзи бирор иш юзасидан килинадиган таклиф ёки маслахат маъноларида хам кўлланилади: «Бу иш юзасидан кандай фикр берасиз»
Фикр сўзи ният, максад маъноларини хам билдиради. «фалончи бу фикридан кайтди» - демак, ниятидан воз кечибди. Фикр тушунча, билим, онг ва акл маъноларини хам англатади. Масалан, «Одам фикрини китобдан олади», дейилганда бу сўз билим ўрнида кўлланилмокда. Хаётни, жамият ва табиатни тушуниш йўсини, дунёкараш ва маслакка нисбатан хам фикр сўзи ишлатилиши мумкин. Масапан, «Ўтган кунлар» романининг кахрамони Отабек Маргилонда бўлган бир сухбатда «отамнинг хам, ўзимнинг кандай фикр ва маслак кишиси эканлигимизни айтиб ўтмокчи бўламан», дейди. Янги фикр, эски фикр дейилганда эса дунёкараш кўзда тугалади.
Авлонийнинг «Туркий гулистон ёхуд ахлок» асарини мисол келтирадиган бўлса: ундаги фикр тарбияси хаки шундай фикр билдирилади. Фикр тарбияси энг керакли, кўп замонлардан бери такдир килиниб келинган, муаллимларнинг диккатларига суянган виждонларига юкланган мукаддас бир вазифадир. Фикр инсоннинг шарофатлик, гайратлик бўлишига сабаб бўладур. Бу тарбия муаллимларнинг ёрдамига сўнг даража мухтождирки фикрнинг куввати, зийнати, кенглиги муаллимнинг тарбиясига богликдир. Дарс ила тарбия орасида бир оз фарк бор бўлса, иккиси бир - биридан айрилмайдурган бирининг вужуди бир - бирига богланган жон ила тан кабидир. Масалан: жой солинмаган яхши бир уйнинг ичида ўтирмак мумкин ўлмайдиган каби, ичига хар хил яхши ашёлар тўлдириб зийнатланган эски иморат хам ўлтуришга ярамайдур. Башарти ўлтурса, инсонлар «Эски уйга янги золдевор» «Кир кўйлакка жун жияк» «Мис козонга лой тувок» деб «хажв кулгу килурлар»
Фикр агар яхши тарбият топса
Ханжар олмосдан бўлур ўткир,
Фикрнинг ойнаси олурса занг,
Рухи равшан замир ўлур бе нур.
- демишлар. Эй ўглонларим! Сиз хам улуг неъмат кадрини билингиз! Жаноб хак. Бизларни аклли инсон бошка хайвонлардан ортик килди. Ва бу аклни нурландирмак учун ортирмак учун ўкумак, ёзма илму - маърифат хосил килмок керак. Ва бу неъматларни кўлга олмок учун ёшликдан харакат килмак, чалишмак ва бу улуг неъматлар баробарига Оллох Таолога шукур килмак хар биримизга вожиб ва лозимдир. Энди акл атамаси ва тушунчаси, булар билан боглик айрим нарсалар хакида сўзлаймиз. Зотан, шахсий ва ижтимоий турмушимизда бу ибора ишлатшшаган соха йўкдир. Туркий тил султони Алишер Навоий асарларида акл билан боглик шундай ибораларни учратамиз: акл ахли - хушёр онг эгалар, акл восвоси - акл васвасаси, мафтунлик, акл ўлкини, акл дехкони - онгли тушунча, мулохаза, тажрибали, онгли киши, акл куйи - акл идрок йўли: акл мезони - онг ва акл ўлчови тарозуси акл мухандислари донишмандлар, олимлар, билимдонлар, акл пири - тафаккур устози - фаросатли киши, акл уйи мия, фикру хаёл.
Ислом динида акд инсон камолотининг мезони деб хисобланади. У кўриш, эшитиш оркали чархланади ва пешланади. Хамда максимал ишлатиши воситасида билиш кобилиятига эга бўлади дейилади. Акдлилик белгиси сифатида илм, билим, билиш сўзлари ишлатилади. Акллилик - билимдонлик асоси. Шунинг учун хам Куръони Каримда «илм сўзи» билмок феъли негизида ишлатилиб унга аталган 765 калимада ишора килинган. Акл бобида Алишер Навоий ижодиётидан келтирганимиз каби мисолларни бошка мутафаккир ижодкорлару алломалар асарларида хам кўгглаб келтириш мумкин.
Шу ўринда буюк комусий олим Абу Али ибн Синониг мамлакатимиз Шаркшунослик илмий - тадкикот институтини хазинасида сакланаётган кўлёзма асари бўлмиш «Аксом ул - улум - аклия» («Аклий билимлар таснифи»)ни эслаб ўтиш мухимдир.
Муаллиф бу асарида ўз замонасидаги илмлар тизимининг таснифини беради, мусулмон шаркидаги фалсафий билимларни санаб ўтади, уларнинг хар бирига кискача таъриф бериб, вазифасини кўрсатади.
Ибн Сино фалсафий илмларни авало иккига - назарий ва амалий илмларга бўлади. Назарий - фалсафий илмларни инсон фаолжятига боглик бўлмаган нарсалар тўгрисидаги хакикий билимлар, деб таърифлайди. Амалий билимларнинг асоси инсон фаолиятидир. Назарий билимлар хакикатни билишга, амалий билимлар эса яхши ишларни бажаришга каратилган.
Хар бир инсон акли, ўз навбатида дунёвий акл билан бирлашишига интилади. Инсоннинг шахсий акли оламни борган сари чукуррок билиб, бир неча боскичларни босиб ўтади. У мутлок билимлар, яъни оламнинг бошлангичи, асоси хакидаги билимларни ўзлаштиргандан сўнг дунёвий аклга бирлашади, уни бойитади. Шахсий аклий билим билан бойиган дунёвий акл яна инсон аклларининг ривожига ижобий таъсир кўрсатади.
Инсон камолотида аклнинг ўрни бекиёслиги хам диний хам дунёвий манбаларда кўп баён этилган. Шулардан бири XIX аср охири XX аср жадид тарбияшунослигининг асосчиларидан бири буюк педагог Абдулла Авлонийдир. У ўзининг «Туркий гулистон ёхуд ахлок» рисоласида миллий тарбиянинг барча тамойиллари катори акл тарбияси фиркрларни баён этган. Мана шундан бир парча:
АКЛ.
Бир кун отамиз Одам алайхиссаломга жаноб Хак тарафидан
хазрат жаброил Акл, Дин ва Хайвонни келтуриб: «Оллох таоло
сизга бу уч нарсадан бирини олиб колингиз сизга хадядур», - дедилар. Одам
алайхиссалом «Аклни ихтиёр килдим» деганларида хазрат
Жаброил Дил ила Хаёга бокиб: «Сиз ўз жойингизга кетинглар, Одам сизларни кабул килмади», - дедилар, алар: «жаноб Хак бизларни, Акл кайда бўлса, сизлар хам шунда бўлурсиз деб амр килган эди. Бизлар аклдан айрилмасмиз» -дедилар. Энди очик маълум бўлдики, акл кайда бўлса, Дин ва Хаё хам шунда бўлур экан. Акл канча ортса, юкориланса Дин ва Хаё хам шунча кувват топар экан.
Хар киши илм учун килса харакат,
Берсун Оллох аклина баракат
Мана кўриниб турибдики, фикрнинг, аклли кишининг фикрининг теранлиги, яхши ахлок, тарбия топиши акландир, бунинг учун муаллимларнинг ўрни бекиёслиги таърифланган. Бундан ташкари биз Рабгузийнинг «Киссаи Рабгузий» асарида келтирилган бир фикрга тўхталадиган бўлсак, унда инсон зоти азалий аклли, тарбиятли бўлганлиги уктирилади:
Авлонийнинг «Иккинчи муаллим» асарини тахлил киладиган бўлсак, бу айникса алифбодан кейинги сабок хисобланади. Унда мукаддима килиниб акл хакида, олтинга тенгсиз фикр билдирилган:
Ерни ва кўкни, ер ва кўкдаги нарсаларнинг барчасиви яратган ёлгиз Оллох Таоло хазратларидур. Кўзларимизга кўринган ва кўринмаган катта ва кичик нарсаларни, инсон ва хайвонларни, кўкдаги куёш ой ва юлдузларни, ерни ёритмок ва бизни тарбия килмак учун ярагучи яна жаноб Хавдур. Бизлар шул Оллох Таолонинг бандасимиз, Оллох Таоло бизнинг тангримиздур. Жаноб Хак бизларга нихоятда кўп неъматлар бирини санаб - хисоблаб биттирмак мумкин эмасдур. Аммо, бизга берган неъматларни орасида аклдан азиз ва кимматли неъмат йўкдур. Расули акрам саллоллох алайхи вассаллам афандимиз: «Оллох Таоло бандаларига берган неъматлар орасида Аклдан яхширок нарса йўкдур»

Download 122,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish