Мустақилтайёрланишучунвазифалар: Вазифа. Педагогик технологиянинг “кластер”, “елпиғич” усулларидан фойдаланиб «Нарх турлари»

Мустақилтайёрланишучунвазифалар:

1.Вазифа.Педагогик технологиянинг “кластер”, “елпиғич” усулларидан фойдаланиб «Нарх турлари» боғламини яратинг.

Narx turlari

Eksport narx -Tovarni chet elga sotganda qo‘llaniladi.

Transfert narx Odatda chet el firmalari, konsernlari korparatsiyalari bilan savdo sotik qilganda qo‘llaniladi va tuzilgan kontrakt shartnomalarida kursatiladi.

Monopol narx. Bozorni egallab olgan kompaniya, konsern, firmalar bozorda tovarlarga o‘zlari xoxlagan narx qo‘yib sotadilar

Erkin narx. Bu narx bozordagi - tovarga dori vositalarga bulgan talab va takliflarga karab xosil buladi.

CHegaralangan narx yoki davlat tomonidan qat’iy belgilangan narxdir.

Kelishilgan narx esa iste’molchi bilan ta’minotchi urtasida uzaro kelishib belgilanadi

CHakana narx – dorixonalarda xosil bo‘lib, o‘z ichiga savdo ustamasini oladi. Bu narx ulgurji narx, dorixonaning davr, savdo va muomala xarajatlari xamda dorixona oladigan foydaning yigindisidan iborat.

2-Вазифа.Дорихона қошида очилган фитобарда тайѐрланган бита коктейлнинг чакана нархини I ва II вариантларда аниқланг.

№	Кўрсаткичлар	Мисол	I вариант	II вариант
1.	Режалаштирилганмиқдор (1 йилда 1000 донада)	16,0	152,0	200,0
2.	Доимий харажатлар (мингсўмда)	250,0	252,8	325,5
3.	Ўзгарувчанхаражатлар (мингсўмда)	700,0	619,0	604,3
4.	Фойдадаражаси	15%	15%	15%

Вазифани бажариш тартиби.

1.Коктейлтаннархинитопишучунфитобарнингумумийхаражатларинианиқланг:

Ум.Тн. = 250,0 + 700,0 = 950,0 (мингсўмда) 2. Биттакоктейлтаннархинитопинг:

Тн = 950,0 : 16 = 59,4 (сўм).

3. Биттакоктейлнингчакананархинифойдадаражасиасосидатопинг: Чн. = (59,4*115) : 100 = 68,31 (сўм).

3-вазифа.Дорихонаомбориконсигнационсавдоомбориданшартноманархи 1 АҚШ $ бўлгандорипрепаратидан 10000 дона келтирди. Бунда тарнспортхаражатлари 300 000 сўмниташкилэтди. Дорихонаомборидоридармонхаридиучунбанкдан 10 млн. сўмкредитнийилига 20% тўлашшартибиланолган. Долларнинг шу вақтдагикурси1$=1960 сўм.дорипрепаратинингулгуржитаъминотнархиниҳисобланг.

Вазифанибажариштартиби:

1. 1 ўрамгатўғрикелувчи транспорт харажатларинитопиш:300000 : 10000 = 30 сўм.

3. 1 ўрамгадорипрепаратинингулгуржинархиниҳисоблаш контракт нархи – 1200 сўм.

Транспорт харажатлари – 30 сўм, банк кредитиучун – 1 000 сўм. омбортаъминотиустамаси – 10%.

4-вазифа. Дорихонашароитидатайѐрлангантозалангансувучуннархҳисоблаш.

Масалан: Дорихонада 2 та дистиллятор бор:

	Соатигасувҳайдайди	Биришкунида	Биройда
1. Д – 10	10 литр	6 х 10 = 60	60 х 25 = 1500 л
2. Д – 25	25 литр	6 х 25 = 150	150 х 25 = 3700 л.

Биройдажамиқуйидагичатозалангансувҳайдалади:

1500+3750=5250 л.

Электр энергиясисарфиниҳисоблаш

	Соатигаэ.э. сарфи	Ойига
1. Д-10	8 кв. Саот	28 х 6 х 25 = 4 200 кв. соат
2. Д-25	20 кв. соат.

Демак, соатига 28 кв.соатэлектрэнергиясисарфланади.

Ойига 4200 кв. соат. электрэнергиясисарфланади.

4 200 кв. х 15 сўм = 63 000 сўм.

Демак, биройда 5 250 л. дист. сувҳайдашучун 63 000 сўмэлектрэнергиясиучун пул тўланади.

Тозалангансувҳайдашучунсарфланадиганмуомалахаражатлариниҳисоблаш:

а) тозалангансувтайѐрлашдаиштирокэтувчиходимлармаоши:

– фармацевт-аналитик 0,5 бирл. 2 700. – фармацевт 3 500. – санитарка-ювувчи 2900.

жами: 9100

б)

Коммуналхизматхаражатлари	Дорихонабўйича 50 000	Ассистент ва асепт блок 4 % 2000 сўм
– ижараҳақи	40 000	4% 1 600 сўм
– электрэнергиясиучун	–	630 000 сўм
– сувҳақи	–	2620,5 сўм
– қоровулучун	1 000	80 сўм
Жами:

1 ойликмуомалахаражати

Бир литр дист. сувнархи =------------------------------------------------

1 ойдахайдалгандист. сувҳажми

V. 5-амалий машғулотбўйичабилимларнимустаҳкамлашучунвазифа

ЭССЕ

Эссе ҳажмитаклифқилинганмавзудаги 1000 сўздан 5000 сўзгачабўлганасардир.

Эссе – бумуаллифнингалоҳидаиндивидуалпозициясигаэгаэркиншаклдагибаѐнибўлиб, қандайдирбуюмѐкиқандайдирсабаббўйичаумумийѐкиолдинданбилдирилганфикр-мулоҳазаларданиборатбўлади.

1-илова


Narx – tovar qiymatining puldagi ifodasidir. Narx ko‘rsatkichi o‘z ichiga mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan xom ashyo, material va mehnat harajatlarini oladi. SHu bilan birga bu ko‘rsatkich mahsulotni ishlab chiqarish va muomala xarajatlarini belgilab, foydani aniqlab beradi. Narx bozorni boshqarish quroli sifatida bir qator vazifalarni bajaradi. - hisob; - rag‘batlantiruvchi; - tartibga soluvchi; - taqsimlovchi. Hisob vazifasi. Narxning muhim vazifasi – mehnat harajatlari va natijalarini o‘lchashdir. Tovar narxi inson va moddiylashgan mehnat, materiallar va xom ashyolarga harajatlarni o‘z ichiga oladi. Mehnat unumdorligi va samaradorligi darajasini ko‘rsatadi, provardida ishlab chiqarish harajatlari, mahsulot muomalasi va foydani belgilaydi. Binobarin, ushbu vazifaning mohiyati narx, ijtimoiy – zaruriy harajatlar va ishlab chiqarish natijalarining hisobi rolini bajarishidir. Rag‘batlantiruvchi vazifa. Iqtisodiy rag‘batlantirish vazifasi mahsulot sifatini hisobga olish, uning yaxshilanishini rag‘batlantirish va asortimentni yaxshilashdan iborat. Tartibga soluvchi vazifa. Bozor narxi ishlab chiqaruvchi belgilashni istagan narxdan farq qilishi mumkin, chunki u sotuvdan katta savdo puli olishga, iste’molchi esa ushbu mahsulotni sotib olishga o‘zining harajatlarini minimallashtirishga intiladi. SHuning uchun tartibga soluvchi vazifa talab va taklifni balanslovchi muvozanatlashgan narx belgilashdan iborat. Taqsimlovchi vazifa. Ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni hal qilish uchun narxning tovar qiymatidan siljishi asosida foydani qayta taqsimlash vazifasi bo‘lib xizmat qiladi. Bu soliq solish tizimi va ba’zi boshqa tadbirlar yordamida amalga oshiriladi. Masalan, dori vositalarining ko‘plariga qo‘shilgan qiymatiga soliq belgilanmagan; hayotiy zarur bo‘lgan dori vositalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar foyda hisobidan soliq to‘lash bo‘yicha imtiyozga ega. Dori vositalari o‘ziga xos turdagi tovarlarga kirganligi sababli, ularning narxlari ushbu o‘ziga xoslikni e’tiborga olishi lozim. SHu bilan birga dori vositalariga har qanday tovarning asosiy xususiyatlari xosdir. Нарх – иқтисодий категориялардан энг муҳимидир. Нарх – талаб ва таклиф қаторида бозор қуролларидан биридир. Товар асоси меҳнат ҳисобланади, қийматнинг бирлиги эса ижтимоий зарур бўлган харажатлар билан белгиланади. Нарх - товар қийматининг пулдаги ифодасидир. Нархнинг асосий вазифаси - мехнат харажатлари ва натижаларининг меъёрини белгилаш.

Narx strategiyasi. Amaliyotda narx belgilash strategiyasi quyidagi usullarning biri bilan aniqlanadi: 1. Tovar baxosini - narxi ishlab chikarish xarajatlari, muomala xarajatlari va boshka kushimcha xarajatlarga asosan aniklanadi va uni ustiga foyda summasini kushiladi. 2. Tovar narxini aniklashda istemolchi talabi nazarga olinadi, ularni xoxishi va istaklari e’tiborga olinib, ularga mos narx quyiladi. 3. Tovarga narx kuyishda rakobatchi nazarga olinadi. Tovarga bozordagidan baland yoki past narx quyiladi. Bunda ishlab chiqarilgan tovar raqiblarnikiga nisbatan sifatliroq, afzallik tomonlari va servis yuqori bo‘lishi kerak.

Birinchidan, dori vositalari har qanday tovar kabi iqtisodiy mohiyatga ega. U chiqarish va tarqatishdagi harajatlar natijalarini hisobga oluvchi puldagi qiymatda ifodalanadi, iste’mol qiymatiga ega, iqtisodiy talab va taklif qonunlariga bo‘ysunadi. Boshqa tomondan dori vositalari inson sog‘lig‘ini saqlashdan iborat bo‘lgan ijtimoiy mohiyatga egadir. dori vositalari keskin qimmatlashchan sharoitda aholini ijtimoiy himoya qilish bilan bog‘liq davlat dasturlari, dorilarning ijtimoiy ahamiyatining isbotidir. Ikkinchidan, dori vositalari o‘ziga xos turdagi tovar kabi ijtimoiy -iqtisodiy samaradorligi bilan tavsiflanadi. Iqtisodiy samara ko‘rsatkichi dorilarning ishlab chiqarilishi bilan bog‘liq milliy ijtimoiy daromadning o‘sishini ifodalaydi, ijtimoiy samara moddiy mehnat, moliyaviy zaxiralarning tejalishi bilan kechadi. Uchinchidan, dori vositalariga talab fiziologik iste’mol me’yorlari bilan emas, balki inson patologiyasi bilan tartibga solinadi.

Dori vositalarining narxi juda ko‘p omillarga bog‘liq. Ularni uch guruhga birlashtirish mumkin: talab, taklif va muhit omillari (1-jadval) Sog‘lom va bemor kishilar ba’zi (retseptsiz beriladigan) dori vositalarni mustaqil olishlari mumkin bo‘lsada, foyda shifokor talab generatori hisoblanadi (oraliq iste’molchi). To‘rtinchidan, narxga nisbatan ehtiyoj aniqligi kasallik tavsifi dori to‘lov usuliga (naxd yoki pul o‘tkazish yo‘li bilan hisob-kitob qilish) bog‘liq bo‘lishi mumkin. Surunkali bemorlar dorilarni doimiy qo‘llaganliklari sababli, ular ishlatadigan tovarlarga ehtiyoj darajasi aniq bo‘lmaydi. Retsept bo‘yicha to‘liq qiymatiga yoki imtiyozli shartlar bilan beriladigan dori vositalari talabi ham noaniq bo‘ladi.

Narxlarni shakllantirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: - narxni belgilash maqsadini aniqlash; - narx belgilash uslubini tanlash; - narxning bozor sharoitida o‘zgarishini xisobga olish.

Narx turlari Ishlab chiqarilgan mahsulotning ulgurji narxi tannarx qiymati va korxonaning sof foyda ko‘rsatkichi yig‘indisidan iborat. Bu narx dori vositalar ishlab chikaruvchi korxonalarda chiqarilgan dori vositalariga belgilanadi. Dori vositalar omborlaridagi ulgurji narx tannarx va foyda ko‘rsatkichlaridan tashqari ta’minot ustamasini o‘z ichiga oladi. Ta’minot ustamasi - bu ta’minot savdosi bo‘yicha ko‘rsatilgan xizmatlar narxi ko‘rsatkichidir. Bu ko‘rsatkich ta’minlovchi korxonalarning (omborlarning) xarajatlarini qoplab, foydasini ta’minlab berishi kerak. CHakana narx – dorixonalarda xosil bo‘lib, o‘z ichiga savdo ustamasini oladi. Bu narx ulgurji narx, dorixonaning davr, savdo va muomala xarajatlari xamda dorixona oladigan foydaning yigindisidan iborat. Demak, dori vositalari dorixona muassasidan iste’molchi (bemor yoki davolash-profilaktika muassasalari) tomonidan chakana narxda sotib olinadi. Dorixona axoliga, davolash-profilaktika muassasasiga va boshka tashkilotlarga (maktab, bog‘cha, poliklinikalarga) dori vositalarni chakana narxda sotadi. Kelishilgan narx esa iste’molchi bilan ta’minotchi urtasida uzaro kelishib belgilanadi. CHegaralangan narx yoki davlat tomonidan qat’iy belgilangan narxdir.

Dorixonalar bu turdagi dori vositalarni axoliga, davolash-profilaktika muassasalariga shu chegaralangan narhda sotadi. Bu narxni dorixona o‘zgartirishga xaqi yuq. Bozor iktisodiyoti sharoitida boshka dori vositalar narxi oshib borsa xam bu dori vositalarga davlat tomonidan urnatilgan davlat tomonidan belgilangan fiksirovannыy narx uzgarmaydi, toki davlatning uzi bu chegaralangan narxni kaytadan kurib chikib uzgartirmaguncha shu narxda sotiladi. Bu konunni buzgan jismoniy va yuridik shaxslar javobgarlikka tortiladi. Erkin narx. Bu narx bozordagi - tovarga dori vositalarga bulgan talab va takliflarga karab xosil buladi. Tovarga talab kup bulib taklif kam bulganda tovar narxi yukori buladi. Aksincha ta’minotchi tomonidan taklif kup bulib, tovarga talab - tovar sotib oluvchi - iste’molchilar kam bulsa, tovar narxi pasayib boradi. Monopol narx. Bozorni egallab olgan kompaniya, konsern, firmalar bozorda tovarlarga o‘zlari xoxlagan narx qo‘yib sotadilar. Monopol narx aksariyat xollarda yangi dorilarga patent muddati belgilangan dorilarga belgilanadi. Patent muddati, masalan, 3 yil, 5 yil, 7 yil tugagach original preparat Litsenziyasi dori darmon ishlab chikaruvchi firma, kompaniyalarga sotiladi. Bunday dorilarni djenerik preparatlar deb ataladi va ularni narxi original preparat narxining 20 dan 50 foizgacha tashkil kilishi mumkin.

Transfert narx Odatda chet el firmalari, konsernlari korparatsiyalari bilan savdo sotik qilganda qo‘llaniladi va tuzilgan kontrakt shartnomalarida kursatiladi. Transfert narxni xosil kilishda bozor infrastrukturasi reklama xarajatlari hisobga olinadi. Firmalarni ishlab chikarish xarajatlari va foyda normalari xam hisobga olinadi. Eksport narx Tovarni chet elga sotganda qo‘llaniladi. Eksport narx uz ichiga kuydagi xarajatlarni oladi: - bojxona boji; - tovarni sotish narxi - otpusknaya sena; - aksiz solig‘i; - tovar sertifikatlarini rasmiylashtirish bilan boglik bulgan kushimcha chikim xarajatlarni o‘z ichiga oladi; - ko‘shimcha qiymat solig‘i. Dori preparatlariga narxlarning shakllanishi xar bir preparatning o‘ziga xos xususiyatlari va xossalari bilan belgilansa, shu bilan birga bu jarayonga talab, taklif va bozor muxitining bir qator omillari xam ta’sir qiladi.