Мустақил иш Топширди: 18-19 тл гуруҳ талабаси

3.Ходимларни режалаштириш
Ходимларни режалаштириш - бу инсон омилига бўлган эҳтиёжни олдиндан аниқлашдир. Бу жарараён уч босқичдан иборат (2-чизма).

2-Чизма. Ходимларни режалаштириш

1

Мавжуд ходимларни баҳолаш

2

Истиқболда ходимларга бўлган талабни режалаштириш

3

Ходимларни ривожлантириш дастурини ишлаб чиқиш

Мавжуд ходимларни баҳолашда, энг аввало уларнинг шаклланишига таъсир этувчи ташқи омилларга, хусусан меҳнат бозоридаги вазиятга эътиборни нқаратмоқ лозим. Зеро, меҳнат бозоридаги ҳолат кўп жиҳатдан қуйидагиларга боғлиқ:

-аҳоли сони, ёши, жинси салмоғидаги ўзгаришлар;
-тармоқ ва ҳудудий бандликдаги ўзгаришларга;
-қўшимча ишчи кучини ёллаш даражасига;
-ишлаб чиқариш ҳажми, таркиби ва ўсиш суръатига;
-меҳнат ресусрларини бошқариш усулига ва ҳк.
Ички омилларни баҳолаш учун қуйидаги маълумотлар таҳлилини бажармоқ зарур:
-доимий банд бўлган ходимлар сони, фамилияси, яшаш жойи, ишга қабул қилинган вақти ва ҳк.;
-ходимларнинг таркиби (малакаси, мутахассислиги, ёш таркиби, миллий таркиби, ногиронлар, салмоғи, ишчи ва хизматчилар, ИТХ ва ҳк.);
-ходимлар қўнимсизилиги;
-иш кунининг давомлилиги (тўлиқ ёки қисман бандлиги, неча ва қайси сменада ишлаши, таътилнинг давомлилиги ва ҳк.);
-иш ҳақи, унинг таркиби, қўшимча иш ҳақи, таъриф ёки таърифдан юқори тўлова ва ҳк.;
-давлт ёки ҳуқуқий ташкилотлар томонидан кўрсатиладиган ижтимоий-маиший хизмат (ижтимоий эҳтиёжларга ажратиладиган маблағ)лар.
Қайд қилинган ташқи ва ички омлиларнинг таъсирида меҳнат бозоридаги вазият ўзгариб туради ва шунга мос равишда меҳнат ресурсларига бўлган талаб ва таклиф кўлами аниқланади.
Меҳнат ресурсларига бўлган талабни режалаштириш ходимларни режалаштириш жараёнининг бошланғич босқичи бўлиб, уни тузишда қуйидаги маълумотлар асос вазифасини бажаради:
-мавжуд ва режалаштирилаётган иш жойлари;
-ташкилий ва техник тадбирлар режаси;
-штатлар рўйхати ва бўш лавозимларни тўлдириш режаси.
Ходимларга бўлган эҳтиёжни режалаштиришда маҳсулот ишлаб чиқариш режаси, маҳсулот бирлигига сарфланадиган вақт нормаси ва бир йилда ўрнатилган иш вақти фойдидан фойдаланилади. Амалдаги технология даражаси доирасида ходимларга бўлган талабни режалаштириш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:
Т_i = _qi * H_i / B_i
Бу ерда: Т_i - i гуруҳидаги ходимларга бўлган талаб нормаси (касби, малака даражаси);
qi - бир йилда i маҳсулотни ишлаб чиқариш режаси;
H_i - i маҳсулотнинг бир бирлигига мазкур гуруҳ ходимининг сарфлайдиган иш вақти нормаси;
B_i - мазкур гуруҳдаги битта ходимга тўғри келган йиллик вақт фонди.
Корхонанинг ходимга бўлган эҳтиёжини режалаштириш меҳнат бозорида ишчи кучига бўлган талаб ва таклиф мувозанатига боғлиқ.
Агар меҳнат бозорида ишчи кучига бўлган талаб таклифдан кўпроқ, яъни:

талабтаклиф

бўлса, у ҳолда корхонага ишчи кучининг қўшимча манбааларидан қўшимча таклиф режалаштирилади. Бундай манбаа бўлиб - меҳнат нафақаси олувчилар, талабалар ва ўқувчилар ҳисобланади. Бундай вазиятда меҳнат биржаларининг фаолиятлари кучайтирилади ва такомиллаштирилади, бошқа ҳудудлардан қўшимча ишчи кучининг оқиб келиши рағбатлантирилади, ҳар бир ишсизнинг шахсий ҳисоби юритилади ва ҳк.
Агар меҳнат бозорида ишчи кучига бўлган талаб таклифдан кам, яъни:
талабтаклиф
бўлса, у ҳолда қўшимча иш жойларини ташкил этиш, иш сменасини кўпайтириш, иш билан бандликнинг ноанъанавий йўлларидан фойдаланиш, бошқа ҳудудларга ортиқча ишсизларни жалб қилиш режалаштирилади.
Агар ишчи кучига бўлган талаб таклиф билан тенг, яъни
талаб=таклиф
мувозанатда бўлса, у ҳолда корхонада:
-ишлаб чиқариш воситаларини замонавийлаштириш ва қайта тиклаш;
-иш вақтини йўқотишни камайтириш;
-ишчиларнинг малакасини ошириш;
-меҳнатни рағбатлантириш ва иш ҳақини самарали ташкил этиш каби тадбирлар режалаштирилади.
Бозор иқтисодиёти шароитида бошқарув вазифаларининг мураккаблашуви корхона раҳбарларига ходимларни тўғри танлаш, уларни жой-жойига қўйиш ва тарбиялаш ишларига жуда катта масъулият билан ёндошишни талаб қилади.