Musiqa merosimiz xazinaboni

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
299 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
beshinchisi o‘zbek xalq va mumtoz musiqalarini maqomchilar ansambliga o‘rgatib, 
magnit tasmalariga yozdirgan va meros qilib qoldirgan xazinabon, oltinchi betakror 
shogirtlarni yetishtirishda rahnamolik qilgan ustoz, yettinchi musiqa ijodiyotida ibrat 
sifatida faoliyat yuritgan yagona akademik.
Shuningdek kitobda maqomlarga kiritilgan avj va namudlar haqida juda ko’p 
to‘xtalib o‘tiladi masalan, “Ushshoqi Xo‘qand” da ilgari “Avji Zebo pari” kichik 
shaklda aytilgan,Yunus Rajabiy esa avjni to‘la qilib ishlab, “Namudi Ushshoq” va 
“Namudi Uzzol” larni kiritganliklari haqida bayon etadilar, yoki “Chapandozi 
gulyor” ilgarigi variantlarida kuplet xolida ijro etib kelingan, hamda ashullaning 
oxirgi misrasining avji usulsiz bo‘lib, katta ashulalarga xos avj qo‘llanilardi, uni 
Yunus Rajabiy usulga solib “Namudi Ushshoq”ni bastalaganlar. Shuningdek 
“Qo‘qon Ushshog‘i” asariga maqomchilar ansambliga o‘rgatish jarayonida “Zebo 
pari”, “Namudi Ushshoq”lar qo‘shilgan va ushbu asar qayta ishlangan va 
mukammallashtirilgan. Rajabiy Ota “Dilxiroj” kuyiga katta avjdan oldin keladigan 
avjiga “Namudi Segoh” ni qo‘shib ishlagan, “Navro’zi Sabo” ga esa “Namudi Oraz” 
ni kiritganlar hamda “Kurd” va “Cho‘li Kurd” kuylarining avjidan keying turk avjini 
kiritgan. 
Bastakor Yunus Rajabiyning xalq kuyi asosida qayta ishlangan “Rajabiy” kuyi 
haqida ma’lumot berilar ekan, kitobni 53- betini o‘qib quyidagicha ma’lumotga ega 
bo‘lamiz. Ushbu kuy XIX- asrning ikkinchi yarmida “Rajabiy” taxallusi bilan ijod 
etgan bastakor tomonidan yaratilgan va uni ilik marta kapelmeyster E.Leysek notaga 
olgan hamda puflama orkestrga moslab qayta ishlagan. Asar 1891- yili Toshkentda 
ochilgan xalq qishloq xo‘jaligi vstavkasida namoyish qilingan. Rajabiy ota ushbu 
kuyga maqom qismlariga xos ravishda namudlar bog‘laganlar. Ushbu asarni “O‘zbek 
xalq musiqasi” II- jildida 334-336 betlarida nota na’munasi keltirilgan.
Yunus Rajabiy bastakorlik ijodi rang barangdir. Uning ijodida qo‘shiqdan 
tortib musiqali drama, hammualliflikdagi opera asarlarini ko‘rishimiz mumkun. 
Uning kuy va ashulalarida maqom an’analari, vohaviy xususiyatlar, mavzuli, shahliy 
va usul jihatlari mumtozona uyg‘unlashgan.
Xalq musiqa merosidagi unutilib borayotgan namunalarni tiklash va ularni 
an’anaga xos zamonga mos tariblashtirish ishlari XX-asr o‘zbek mumtoz musiqa 
san’atida jadal sur’atlarda rivojlandi. Dastavval bu savobli ishga Xamza Xakimzoda 
Niyoziy qo‘l urgan bo‘lsa, Yunus Rajabiy ijodida ham bu an’anani kuzatamiz. Hazrat 
Navoiy asarlarida ushbu amal “Nag‘mapardoz”, “Lahnpardoz” kabi iboralar bilan 
keltirilgan bo‘lib, “Nag‘mapardoz” amali Yunus Rajabiy ijodida yuksak ahamiyat 
kasb etadi. U bir qancha qadimiy o‘zbek xalq kuy va ashulalarini qayta ishlagan. 
Xususan “Subhidam”, “Yolg‘iz”, “Sayqal”, “Fig‘on”, “Oraz”, “Begi Sulton” asarlari 
shular jumlasidandir.

---