Мусиқа маданияти дарслари орқали ўқувчиларга чолғу ижрочилигини ўргатишни муҳим аҳамияти

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

68 

II.1. Musiqa madaniyati darslarida cholg’u ijrochiligi bo’yicha 

o’quvchilar bilimiga qo'yiladigan talablar 

      Musiqa  madaniyati  darslarida  cholg‘u  ijrochiligi  bo‘yicha  o‘quvchilar 

bilimiga  qo'yiladigan  talablar  amaliy  mashg'ulotlar  shaklida  o'zlashtirilishi 

rejalashtirilgan.  Mashg'ulotlar  samarali    o'tishi  uchun  ko'rgazmali  qurol  sifatida 

xalq  cholg'ulari,  plakatlar,  cholg'u  guruhlari  yoki  orkestrlar  ijrolarida  yozilgan 

musiqali yozuvlar, cholg'u partituralaridan foydalanish tavsiya etiladi. 

O'quvchilaraing musiqiy ma'lumollari turlicha ekanligini xisobga olgan holda 

mustaqil tayyorgarhk uchun vazifalar to'g'ri qo'yiUshiga e'tibor berish kerak. 

Ma'lumki,  o'zbek  xalq  cholg'ulari  tarkibidagi  aksariyat  cholg'ular  boshqa 

xalqlarda  ham  keng  tarqalgan  bo'lib,  aynan  shu  holatda  yoki  biroz  o'zgargan 

holatda  saqlangan.  Cholg'ular  tarixiga  oid  mavzu  o'zlashtirilayotganda  shunday 

cholg'ular haqida ham to'liqroq ma'lumotlar berilishi foydadan hoh bo'hnaydi. 

Cholg'ular alohida o'rganilayotgan davrda har bir cholg'uning sozlanishi yoki 

diapazoni qaysidir boshqa cholg'uga o'xshashlik tomonlariga bog'lanib o'rganilishi 

talabalar  uchun  yengillik  tug'diradi.  Misol  uchun  kontrabas  dutor  torlarining 

sozlanishi prima  rubobi  torlarining  sozlanishiga  teskari, ya'ni, rubob  prima  torlari 

sol,  re,  lya,  mi,  tovushlariga  sozlansa,  kontrabas  dutor  torlari  mi,  lya,  re,  so! 

tovushlariga  sozalanadi.  Diapazonlar  o'zlashtirilayotgan  davrda  ham  shunga 

o'xshash  jihatlardan  unumli  foydalanish  tavsiya  etiladi.  Masalan,  mezrobli 

cholg'ular  guruhiga  kiruvchi  cholg'ularning  dastasi  2  oktavalik  va  bir  yarim 

oktavalik  ekanligi  mutaxassislar  uchun  yangilik  emas.  Prima  rubobi,  qashqar 

rubobi, alt dutori va bas dutorlarining dastasi 2 oktavalik hisoblansa, afg'on rubobi, 

kontrabas  dutorlarining  dastasi  bir  yarim  oktavalik  hisoblanadi.  Shuning  uchun  2 

oktavalik  dastaga  ega  cholg'ularning  eng  ingichka  torlarining  ochiq  sadosi  notasi 

mazkur  cholg'ular  diapazonidagi  so'nggi  eng  baland  nota  bilan  bir  xil  bo'ladi. 

Misol  uchun  prima  rubobida  mi,  boshqa  cholg'ularda  esa  lya.  Cholg'ular  alohida 

o'zlashtirilayotganda  shu  cholg'u  asbobida  talim  oiayotgan  talabalar  bilan  suhbat, 

muloqot shakhda mashg'ulotlarni tashkil etish yaxshi samara beradi. 

---

 

69 

Imkoniyat  darajasida  nazariy  ma'lumotlar  ko'rgazmali  vositalar,  amaliy 

topshiriqlar bilan mustahkamlanishiga erishish zarur. 

"Cholg'ushunoslik"  fanini  o'zlashtirish  jarayonida  talabalar  o'zbek  milliy 

musiqiy  cholg'ulari  turlari,  ular  haqidagi  tarixiy  ma'lumotlar,  har  bir  musiqiy 

cholg'uning  sozlanishi,  diapazoni,  ijro  imkoniyatlari  va  xususiyatlari,  shuningdek 

cholg'u jamoalarida foydalanish o'rni, qaysi cholg'ular bilan qo'shilib ijro etilganda 

yaxshi sadolanishi sirlari kabi ma'lumotlarni olishi rejalashtiriladi. 

O'quvchi o'zbek xalq musiqiy cholg'ulari imkoniyatlari (sozlanishi, diapazoni 

va ijro shtrixlari)ni yoddan bilishiga erishish zarur. Har bir musiqiy cholg'u haqida 

yetarlicha  tasawurga  ega  bo'lishi  uchun  o'rganilayotgan  cholg'u  albatta  namoyish 

etiiishi  va  imkoniyat  darajalari  amaliy  ijro  bilan  ko'rsatilishi  maqsadga  muvofiq. 

"Cholg'ulashtirish" 

fanibo'yicha 

mashg'ulotlar 

davrida 

qiyinchiliklar, 

tushunmovchiliklar  tug'ilmasligi  uchun  transpozitsiya  qilinadigan  musiqiy 

cholg'ular,  musiqiy  kalitlar  haqidagi  ma'lumotlar  ham  talaba  tomonidan  chuqur 

o'zlashtirilishi kerak. 

"Cholg'ushunoslik"  fani  bo'yicha  rnashg'ulotlarni  tashkil  etish  jarayonida 

talabalarning "Fortepiano'', "Maxsus cholg'u", "Musiqa nazariyasi", "Orkestrsinfi", 

"Ansambl  sinfi"  fanlarida  olgan  nazariy  bihmlari  va  amaliy  ko'nikmalari  yordam 

beradi.  O'z  navbatida  "Cholg'ushunoslik"  fani  bo'yicha  olgan  bilimlari 

"Cholg'ulashtirish",  "Xalq  cholg'ularmi  o'rganish",  "Partitura  o'qish"  kabi  qator 

fanlarni o'zlashtirishlari uchun zamin yaratadi.