Мусахон Исаков Дилобар Рўзиева

3-расм. 2017 йилда Ўзбекистон ва айрим давлатларда иқтисодиёт 
асосий тармоқларининг ЯИМдаги улуши (фоизларда)
18
 
Жаҳон тажрибаси шуни кўрсатадики, саноатнинг қазилма тармоқларига 
нисбатан қайта ишлаб чиқариш саноат тармоқлари кўпроқ иқтисодий наф 
келтиради, у ички бозорга мўлжалланган. Лекин шуни айтиш керакки, ички 
бозорнинг сотиб олиш қобилияти ҳар доим ҳам етарли даражада эмас, 
шунинг учун тайёр саноат маҳсулотларини кенг экспорт қилишни зарурати 
туғилади. Шунингдек, иқтисодиётда маҳаллий табиий ресурслардан 
фойдаланаётган хом-ашё тармоқлари ҳам янги технологиялар асосида 
ривожланиши зарур. Мамлакат иқтисодиётида таркибий силжишлар саноат 
тармоқларининг сифат жиҳатдан силжиши, кўп ресурс фойдаланишдан 
ресурсларни тежаш технологиясига ўтишни талаб қилади. 
Рус иқтисодчи олими С.Д. Алексеевичнинг фикрича иқтисодиёт таркиби 
узоқ муддатли даврда мамлакат иқтисодий ўсишининг муҳим шарт-
шароитларини юзага келтиради. У миқдорий ва сифат хусусиятларига эга 
бўлиб, миллий иқтисодиётдаги ўзгаришларни акс эттиради. Иқтисодиёт 
18
Манба: Жаҳон банки (http://data.worldbank.org) маълумотлари асосида 
тайёрланди.
 
0
10
20
30
40
50
60
70
Хизматлар
Саноат
Қишлоқ хўжалиги

---

72 
таркиби мамлакат миллий иқтисодиётининг барқарорлиги ва ҳавфсизлигини 
тавсифлайди. Шунинг учун иқтисодиётда миқдорий ва сифат жиҳатдан 
таркибий ўзгаришларни амалга ошириш давлат иқтисодий сиёсатининг 
асосий мақсадларидан биридир
19
. Иқтисодиётда туб таркибий ўзгаришларни 
амалга ошириш, яъни иқтисодиётни таркибий жиҳатдан қайта қуриш ишлаб 
чиқаришнинг технологик янгиланиши ва унинг ташқи ҳамда ички 
ўзгаришларга мослашиши заруриятини аниқловчи ишлаб чиқариш 
кучларининг катта миқдордаги таркибий ўзгаришларини ифодалайди. Бунда 
муҳим мақсад: ишлаб чиқаришни қайта ташкил этиш, жумладан 
корхоналарнинг самарасиз бўғинларини йўқ қилиш ёки қўшиб юбориш, 
жисмонан ва маънан эскирган асосий воситаларни алмаштириш, техник 
янгиликларни киритиш ҳамда янги маҳсулот турларини ишлаб чиқаришдир. 
Буларнинг бари тармоқлараро, ҳудудий, технологик, институционал ва 
ишлаб чиқаришнинг бошқа муҳим таркибий силжишларига олиб келади.
Иқтисодчи олим А.А.Кушнаревнинг фикрича, иқтисодиётдаги таркибий 
ўзгаришлар иқтисодий самарадорликни, жаҳон ва миллий бозорларда 
рақобатбардошликни камайтирувчи ёки оширувчи иқтисодиётнинг турли 
тармоқлари, секторлари, ҳудудлар, корхоналар турлари, технологик укладлар 
ва иқтисодий тизимнинг бошқа элементлари ўртасидаги ўзаро нисбатларнинг 
мавжуд ўзгариш ҳисобланади.
20
Ч.К.Кареновичнинг фикрича туб таркибий ўзгаришлар даврида миллий 
миллий иқтисодиёт бошқа даврларга нисбатан юқори ўсиш суръатларига эга 
бўлиб, унинг алоҳида тармоқлари ва соҳалари ривожланишида тенгсизлик 
кучаяди.