Муратбай нызанов ашык

— Ж ак ы н -ж у у ы к д а р ы н ы зга cayFa-с э л е м алгы ны з келсе,
б ул д у к а н е з г е ш е за т л а р г а б а й , — д е д и б а с л а у ш ы хаял.
— Эсиресе, жергиликли карачай хаяллары ны н ж ипек жунли 
к о й л а р д ы н ж у н и н е н т о к ы г а н ж е м п и р х эм орам аллары
сизлерди б и й п ар ы к калдырмайды.
Х акы йкаты нда да, м ен усы уакы тка ш екем айырым мэс 
к е л и н ш е к л е р д и н
FaHa 
и й н и н д е к е р г е н м а м ы к ж унли 
ж ем пи рлерди сол жерде уш ы ратгы м. Олар камтымлаганда 
бир кысым болар, колларын урпейген м ам ы к жунге кемилип 
кери нб ей кетер еди.
М аган ж ем пирден биреуин алып бердиниз.
— К ийип айнага карап кер и н , — деди дуканш ы хаял хэм 
т р ю м о к о й ы л г а н , с ы р т ы н а н д р а ф п е н е н
п ер д ел ен ген
кабин ета киргизди.
К и й д и м . О зим ди ап п ак м ам ы к к а к е м и л и п калгандай 
сездим. Т рю м он ы н айнасы на сэуле берип турран жакты лы к 
х э м
а п п а к
к и й и м
м е н и
б у р ы н г ы д а н
д а
б е т е р
сулы уланды ры п жиберди.
А йнага карап ж узлерим ж ай нап сала берди. Бир м эхэл 
м ен и н
туу ж елкем н ен карап турган сулдерге кези м тусти де, 
к ы ш к ы р ы п ж и б е р д и м . О л, б ар ан а к а р а г а й л а р д ы ат л ап
и зи м н ен жууырран Ханзада еди. М ен и н аш ш ы дауы сы мнан 
екеуи н и з бирден ш орш ы п, жетип келдиниз.
— Н е болды?
168

---

— Не кердин?
Сизлер екеуиниз тынбай сауал берер единиз! Мен не 
делил айтарымды билмей, тэуекел трюмонын астын 
бармарьш менен нускадым.
— Что там? — деди сатыушы.
— Крыса!
Кулласы, ол жок тышканды сипсекеш ха ял Fa тауып 
елтириуди тапсырды, биз автобуска отырып, журип кеттик. 
Менин кез алдымнан еле сол желкемнен асырылып карап 
дурран Ханзаданын сулдери кетпес еди.
Кеште шаршап уйыкладым. Арамызда эдеуир жас парык 
болса да, сиз тау жолларына уйренген екенсиз! Бэлким, мени 
руухый хэулириу шаршаткан шыгар. Сиз мени кишкене 
балаларра бэлдиу-бэлдиу айткандай ернимди бармакларыныз 
бенен еркелетер единиз. Дэслебинде ундемей шыдап 
жатаман да, сон бирден кулип жибергенимди билмей 
каламан. Кытьным келип кетеди. Сиз менин сол кулкимди 
кутип тур ран дай хэр турли кылыкпар ислеп аймалайсыз. Мен 
ышкы лэззетинен бийхуш боламан хэм мойныннан капсыра 
кушакдап, уикыга кетемен. вйтпесем коркаман. Арада куртгай 
бослык калса Ханзада сол жерге езинин бойын атар еди. 
Мейли мен уйыкдайын, уйыкламайын, кезим ашык жатса да 
оны керемен. Гейде менин ийнимди ийни басып салмары 
тусер еди. Сиз оны сезбейсиз.
К ан ш а корксам да, канша шоршысам да сизге 
билдирмеуге хэрекет етемен. Егер мен бул рух хаккында бир 
мэрте айтсам исениуин мумкин, лекин, тэкирар-тэкирар 
«Ханзада киятыр» деп хэулире берсем, мени жиллиге 
шьнарыуын сезсиз еди. «Кыздын кырк жаны бар» деп ата- 
баба нашардын усындай тезимлилигин, не билгенин ишине 
жута беретурынын тымсаллап айткан болса керек. Хэзир 
менин «кырк жан»ымнын кеминде жигирмасы влип болган 
еди. Олар кун санап кез жумып атыр. Ен акырылсына 
келгенде тэнимди жер астына алып кетсе керек. OFaH дейин 
тисимди-тисиме койып шыдауыма туура келеди Ансап 
куткен ышкый ушырасыуларымды кандай кыямет-кайым 
болса да сизге езимди бахытлы кврсетип еткеремен.
Тун жарпында есик сыкыр етип ашылды. Ханзада аяк 
УШымызга келип иркилди. Бул рет бирак аппак лиласта емес,
169

---

гулли, коныр туе л и халатта еди. Халаты езин е дым жараспай 
турды. К ем пир бабы етип тигилген еди ол. М ен ишимнен 
о н ы н Ханзада болмауын тиледим. О ны бундай бийсунакай 
к и й и м н и н иш инде керги м келмеди.
Н еге д у р о н н а н бул и р е т ш о р ш ы м а д ы м . О рн ы м н ан
тургелмедим де. Бир гезде ол эсте он аягымды шымшылады. 
М ен ек и аягы м д ы б ау ы р ы м а т ар ты п алды м . С он ол не 
ислерин б илм ей, бираз и рк и л и п турды. К ей и н капталлап 
келип, бексем нен ш айкады. Сол уакта ш орш ы п кеттим.
— Кимсен?! — деп орны м н ан уш ып турдым.
М ен и н хаулы кканы м нан си з де ш орш ы п кеттиниз.
— Д айте 50 грамм коньяка! — К езлерим е исенбес едим. 
Ол к в а р т и р а м ы з д ь щ и й е с и М а р ф а Т и м о ф е е в н а деген 
кем пир еди.
— Ха, бабуш ка, не спится?! — дединиз сиз кулип.
— Д а, дорогой, Дай, хоть 25 грамм.
С из турып, холодильниктеги арм ян коньягинен хрусталь 
ж амга кон ьяк куйып бердиниз. Ол ыклас пенен бир симирди 
де, колы н ы н арты менен ернин сыпырып, ш ыгып кетти. Мен 
кап ы н ы иш тен илдим.
— К оркпай-ак гой, енди тас болып уйыклайды, — дединиз 
сиз.
— Усы кем п ирди елти ри п алмай каладан ш ыгып кетсек 
болар еди, — дедим мен.
А кы ры , келгели бери биз бир м эрте ыры мы н еткенимиз 
болм аса, бир ш ийш е кон ьякти н барльны н дерлик сол ишип 
больгута келген еди. Ол ези н канш елли куунак тутпасып, мен 
коркар едим оннан. Акыры, сексен терт жас деген энейи жас 
емес гой...
Е р т е н и н е Л е р м о н т о в т ы н уй м у зе й и н е б ар д ы к . М ен 
м ектеп саб ак л ы к л ар ы н д а к ер ген ески стульчиклерди сол 
ж ерде керд и м . Н еш ш е ж ыллардан бери еш и п кетпей турган 
к о л ж азбал ары н там аш алады к. О ны н о к ти й и п , жараланган 
ж е р и н е барды к. Бул П яти горск ш эхэри н де еди.
К и с л о в о д с к т е б о л с а о н ы н « М ц ы р и » п о э м а с ы н ы н
к ах ар м ан ы Э зазулге естелик койы лган екен. Э зэзул канаты 
б ар ш а й т а н еди , ол тас кы лы п тем и р корганга бекитилген.
— Б и л е с е н бе, ш айтан кандай коркы ны ш лы ! — дединиз 
с и з . — Х э т т е о н ы н тас м у с и н и н де к у л ы п л ап к о й м а са н
б о л м а й д ы .
170

---

Шемби куни он шакырымлык терренкурга шыкгык. Мен 
жол сумкама одеялларды салып алган едим. Оны маган 
ауырсынып, сиз кетерип алдыныз.
Ж о л л а р тауды жагалап жылан из болып жокары 
кетерилип барар еди. Лекин, узактан, билинер-билинбес 
тэризде бийиклеп баратырраннан кейин TayFa ермелеп 
баратырганымызды хеш сезбедик.
— Кунхожанын бир 
косырын
билесен бе?—дединиз сиз.
— К,андай?
— «Узак жолга журсе елгенин билмес, FommaK жигит 
жолдас болса кыз бенен!»
— Кунхожа бизлерди керип жазганга уксайды. Кел, мына 
скамейкара отырамыз.
— Шаршаганнан кейин айтып атырганым жок, — дединиз 
сиз кысынып.
— Сиз шаршамасаныз — мен шаршадым, — деп еркелик 
пенен сизин колтыгыныздан жетеп скамейкара отыррыздым.
Отырранымнан кейин езимнин шаршаранымды сездим. 
Б асы м ды и й н и н и зге койып дем алдым. Сиз менин 
шашларымнан сыйпап еркелеттиниз. Суйип алгыныз келип, 
ийегимди езинизге бурдыныз.
— Уялмайсыз ба?—дедим мен еркелеп.
— Кимнен?
— Ана-а тау шоккысындары «Уйкыдагы жигит»тен.
— Тэбият тек уйкыдагы арыуларды рана согады, — 
дединиз сиз. — Оякга уйыкдап атырган жигит жок. Болранда 
да тэбият жигитлердин сууретлерин салмайды.
— Здарова! — Кутилмеген русша сэлемнен кушарыннан 
жаздырылып шыктым.
— Здравстувуйте!
— Чь! сидим? — деди тури бираз жас керинетутын, лекин, 
орта жасларга барып калган орыс киси касымызда аяк-ушы 
иркилип. — На терренкуре нельзя остоновится!
Б и зл ер кы сы н ы п , бирге жолга тустик. Бийтаныс 
жолаушымыз гэпшил адам екен.
— Маган неше жас бересиз? — деди езин керсетип. 
Орысшада кэте кетип калмау ушын тусингеним бойынша ез 
тилимде жазыура хэрекет етип атырман.
Сиз сын незер менен карап койдьщыз. Ол сизден макга
5 
кутер еди.
171

---

— Отыз бес-отыз жети,— дединиз сон-
— Табалмадыныз! — Ж олдасымыз жасын киширейтип 
айткаиынызта кеули толып калды.
— Онда нешедесиз?
— К,ырк сегизде! — деди ныклап.
— Уксамайсыз.
— Билесиз бе, мен не ушын жас керинемен — себеби, 
ж игирм а сегиз жылдан берли узликсиз Кисловодскте дем 
аламан. Бул жерде кислород емес азон жутаман.
С о н ол кал а н ьщ путкил м эм лекеттеги ен зор орын 
е к е н л и г и н , о н ы н хау асы н ы н ези ш ы п ал ы ты н , калата 
с ы р т т а н т р а н с п о р т к и р г и зб е й т у т ы н л ы г ы н , кулласы , 
эк с к у р с о в о д л а р бизге нени айты п берген болса берин 
кайталады. Зериктирип жиберди.
— Бул ки си ге неш е жас б ересен ?— дедим мен онын 
геп и н белип. Ол бизден сауал кутпеген болса керек, азтана 
иркилип калды. Сон:
— К ы рк еки, кы рк бес, — деди исенимли турде.
— Табалмадыныз. Ал, маган ше?
Ол кэтелигин мойынлатысы келмей, бир-еки мерте «не­
уж ели ош ибся» деп гункилдеди. С он, ен болмаса менин 
жасымды кетелеспеу ушын жузиме узак тигилип карады. Сиз 
он ы м ы йы кган кулип сынап турар единиз.
— О тыз яки отыз бир! — деди кейин исенимли турде.
— Ж э н е д е т а б а а л м а д ы н ы з! — д е д и н и з си з х,эм 
алды ны здагы скамейката кайрылдыныз. — Биз мына жерде 
азы р ак дем аламыз.
— Терренкурда иркиле бериуге болмайды, — деди ол шын 
кеули менен.
— Б и з г е т е р р е н к у р д а ж ури уди д о к т о р буйырматан. 
е зл е р и м и з сейилге ш ыктык.
С о л геп ш и л ки сиден кутылып алыу ушын скамейкада 
б и раз оты ры п калдык. Теменге карасак жанбауырлап ескен 
к а т а р -к а т а р ем енлерди н, каратайлардын тебесине