Муратбай нызанов ашык

к а л д ы ? !
А зр ан а у ак ы т б о л са д а, сен ген ошактын оты к а й т а
тутангандай болып еди. Онын ашы-торына, кир-конына 
Ханзададай болып кдйрыратурын жене бир инсан келип еди 
бул есикке! Тердир буны да кепсинди ме? Билип-билмей 
кеулине тийип алды ма? Балалар менен келиспеушилик 
б олд ы ма екен ? А б ай лам ай калып езиниц бириншИ 
мухаббаты хаккында oFaH билдирип еслей бердИ ме?
Бул сораулардын хэммесине ол усылай кыска жууап берди

---

езинше. Хеш кандай екпелейтугын жаядай боляан жок. Кыз 
д эураны ж удэ узакка созы лы п, кы рк жасында туняыш 
турмыс курса да Нурсулыу ез тэядирине ырза еди. Хеш уакга 
еткен вмирине нальдан емес.
— Сенид бул толкын-толкын шашларыднан сыйпалауды 
канша жыллар эрмад етип куткенмен!— дер еди ол столда 
жазыу ж азы п оты ряан И см айы лды д аркасынан келип.
— Кара, мен бул ш аш ларды бармакларым менен тарауяа 
ерисемен дегенше бираз сийрексипти.
— Сизге кесент берип атырран жокпан ба?! — дер еди 
тары едкейип капталдан. Бундайда Исмайыл жазыуын бир 
заман токтатыд, оран кайрылып кояр еди.
— Н еге м аран «сиз» д еп м у р эж ат кы ла бересен, 
Нурсулыу? Яки, жасымныд бираз улкенлиги кекейиднен 
кетпей журме!
— Яга-ау! ©кпелетип алдым ба сизди?!
— Эне, тары айттыд!
Нурсулыу шыкылыклап, еркелеп кулер еди.
— Аузым уйренип кеткен! ©мир бойы «сиз» деп уйренип 
кеткенмен акыры!
— К а ш а н ? М е н и д м е н е н о н ш а к е п ж узбе-ж уз 
сейлеспеген сыякды един!
— Кеулимде! Х эр дайым сиз бенен гайбана сейлесип 
дэртлесер едим. Х эр сапар «маяли ед болмаса бир марте 
суйемен деп айтса» деп жалбарар едим. Ал сиз болсадыз, 
мыйыктан кулип коя берер едидиз! Сонда мен езимди-езим 
жудэ жек керип кетер едим.
— Неге?
— Сизге «суйемен» деп айткыза алмараным ушын.
Бундай ш и й р и н сэуб етлер Нурсулыу менен турмыс
курган сол еки а й д ы д иш инде бир неше марте болтан. 
Л еки н , оран хеш «сен» д еп ай ткы за ал м ай , «сиз»леп 
сейлеуине разы ш ылы к бериуге мэжбур болтан еди.
Бугин ол езинде жок, хэттеки езин жойткан дарежеде 
шад еди. Ш адлы ры ны д м энисин Исмайыл сорай алмады. 
«Мейли, шад болсын, емирге куштарльны, мухаббаты буннан 
да бетер артсын. Ол буран хакылы»,
Нурсулыу Исмайылра косылмастан алдын ол ислейтурын 
институтта бир ж ылка ш ам алас ж эрдем ш и уазыйпасын 
аткарды. Оныд жумыска келиуи де кутилмеген хэдийсе болды.
9

---

— М у м к и н бе? — деп еси к ти кы я аш ты б и р куни 
Нурсулыу хэм «кеширерсиз» деп кайта жауып койды. Бул 
уакта Исмайыл телефонда ким менендур сейлесип атыр еди.
Ол телефондагы сэубетти кыска кылды да, трубканы 
жауып, кабыллауханага шыкты. Кабыллауханада ханатлас 
кейлек кийген, колында кишкене кара сумкасы — кешелеси 
Нурсулыу куле шырай берип турар еди.
— А ссалаума элейкум! — деди кыз н э з и к л и к пенен 
тэж им етип.
— Уалийкум ассалам! — Исмайыл бул кыздын жузин- 
деги жумсак табассумине сэл албыранкырап калды. — Маган 
келдиниз бе?
— Ауа!
— Кирин,.
Кыз кирип, есикке жакын койылган диваннын алдында 
киш кене сумкасын еки колы менен услаганынш а турып 
калды.
— Отырын.
Нурсулыу диваннын бир шетине отырды.
— Тынлайман, карындасым.
— А ты мды айта берсен из де болады. М ен и н атым 
Нурсулыу.
Исмайыл кысынып кетги.
— Билемен, караы>ш атынды. Сиз бенен кеш елеспиз, 
консымыз. Кырмызы женгейдин генжетай кызысыз. Кэйерде 
ислейтутынынды сал умытыппан.
— М ектепте окытыушыман. Пекин, жумыс орнымды 
езгертеж аклан,—деди Нурсулыу.
— Кэйерге?
— С изин институтынызра!
Исмайыл кутилмеген бул гепке хайран болып калды.
— Ким., биреу усы жерге барасац деди ме?
— Як- Озимнин келгим келди.
И с м а й ы л кей и н ги он жылдан бери ези б ас к ар ы п
к и я т ы р г а н институтты тап бугин кери п а т ы р ган д ай , 
хызметкерлерди бирим-бирим кыялынан еткерди. Хэмме ез 
оры нлары нда ислеп атыр.
— Тилекке карсы бизде сизге ылайык жумыс жок 
Foft,—
деди со н элпайымлык пенен.
10

---

— Х а т к е р к ы з ь щ ы з у з а к р ай он ра турмыска шыяып 
кеткен ек е н . Я ай л ан ы п ж умы ска келе ме?
И с м а й ы л б у н н а н ек и ай алды н М ойнакка турмыска 
ш ьшып к е т к е н хаткер кы зы н еследи. Ол бул орынга анау- 
м ы н ау ж ум ы с тап сы р ган д ай ер бала алыу нийетинде еди. 
С о н ы н у ш ы н д а
ш т а т к е с т е с и н д е г и «хаткер»ди 
ж э р д ем ш и л и к к е езгертти. Л екин, буны Нурсулыура бахана 
кы лы п айты уга тарты нды . Сонлыктан кызга кандай дэлил 
тауып ай ты удьщ есабы н таппай, бираз иркилип калды.
— Н урсулыу,— деди ол азыракган кейин. — Расын айтсам, 
бул оры н д ы сизге ы л ай ы к керм ей турман. Сиз акыры...
— К о н сы сы з, «ш ай апкел» деу колайсыз...
— Я -а к , геп онда емес... Л екин, бул орын бэрибир сизге 
ки ш и л и к етеди. А йлы гы аз.
Н урсулы у унси з т ем ен карады. 0 з и суйген, ези хурмет 
еткен и н с ан м ен ен бирге ислесиу ушын ерси керинсе де 
сораны п келиуге тэуекел еткен еди. Бирак, оны ашык-айдын 
айты уга бата алм ай турды.
— К а п а б о л ы п к а л д ы н ы з б а ? — деди Исмайыл 
к о лай сы злан ы п .
— Ягау, тек...
— Б о л м аса, си зге ы л ай ы к орынлардьщ бири босаганда 
езим ш ак ы рарм ан .
Н урсулы у у н д ем ед и . Ш ьшып та кетпеди. Арада бираз 
унси зли к хуким сурди.
— Б и л еси з бе, И см ай ы л aFa? — деди ол бираздан кейин 
— М ен... М ен ... кеулим де сиз бенен ислес болыу нийетинде 
келген едим.
Ол а к ы р ы , к еу л и н д е ги н и айтып тынды. Ортада жене 
б и раз у н с и з л и к . Н у р су л ы у еки кези менен туфлийинин 
уш ы на к а р а га н ы н ш а сы лт етпей турды. Исмайылды болса 
алые к ы я л л ар алы п каш ты . О ны н суйикли Ханзадасынын 
элем н ен е т к е н и н е бес ж ы л болды. Соннан бержагында ол 
к е ш к и м г е н э з е р с а л м а д ы . Хеш ки м Х анзаданы н 
геззаллы гы н , о н ы н адам ы й лы к пазыйлетлерин тэкирарлай 
алмас еди. Бул кы зд ьщ о й ш ан кезлери Ханзаданын гейде- 
гейде «негедур саган тойм ай, жутынып карагым келе береди» 
д егенлерин еси н е тусирип кеулинде жылт еткен бир сезим 
ояткандай болды . Ол ж а н е де кайсы бир таманлары менен
11

---

кас карым пайыт Ханзаданы кайта тирилткендей еди. Лекин, 
бул ойынан ези уялып, дэрхэл кыялларын жылаулап алды.
— Мейли. 03ИНИЗ разы болсаныз, кабылландыныз!
Н у р су л ы у к ай р ы л а берип наз б ен е н к а р а д ы ,
Исмайылдын журеги силкннип кеткендей болды.
— Рахмет!— деди сон, кыз хэм есикти эсте ашып шырып 
кетти.
Исмайыл ар-сар болып калды. «Бул кандай хэдийсе? Рас 
сорады ма бул жумысты, яки мени сынады ма? Рас болса 
неге 
шырып
кетти? Тусинбедим!»
Расында да ол ненин не екенине тусинбей калды Бул 
жерде жэрдемшнге мутэжлик тутылрандай жудэ баса-бас 
жумыс та жок еди. Лекин, енди хэр куни есик сылт етсе таза 
жэрдемшини — Нурсулыуды кутти. К,ыздан болса хабар жок 
еди. Исмайыл енди бурынгыдай кешеден де бийпарык етпес, 
ш оф ёрра м аш и н асы н эст е а й д а ты п ,Н у р с у л ы у д ы н
босагасынын тусына келгенде мойнын бурыу менен етер 
еди. Тилекке карсы бул босарадан Нурсулыудын я кирип 
киятырранына, 
я
ш ы р ы п
баратырранына дусласпады.
Арадан он кун етти. Буран дейин талай жаслар жумыс 
сорап келди. Талай коныраулар болды. И см айы л хеш 
кайсы сы ны н ункыл-ш ункылын сорамастан, хеш кандай 
карсы дэлилсиз-ак «як» деп жиберер еди.
Б и р куни тустин алдында Нурсулыу кирип келди. 
И смайылдын кезлери жайнап кетти.
— Б арм ы сы з? — деп орнынан турранын б и л м е й -а к
калды. — Неге керинбей кеттиниз?
— Окыушылардын шереклик бахасын шырардым. Сон, 
директоры м ы з бир хэптеге дейин арзама кол коймады. 
Акыры, екинш и мэрте арза бергеннен кейин баска шарасы 
калмады.
— Болмаса, бугиннен баслап бирге ислеймиз.
Нурсулыу жумыс баслады. Ол усы уакытка шекем ислеп
кеткен кызлардын хеш биринин уранында емес еди. О нын 
акыл токтатканлыры ма, илгир зейинлилиги ме, шанаракган 
алган тэлим-тэрбиясы ма, хэммеси, хэммеси Исмайылдын 
кеулин дегидей, керек десе ойларанынан да зыят болы п 
ш ыкты. Ол тез арада ен жакын жэрдемшиси хэм сырласына 
айланды.
12

---

Нурсулыу хэр сапар кабинетке кофе алып киргенде 
Исмайыл оны наылайык, ислергс жумсап койьандай эз- 
ези н ен к ы сы н ар еди. Оьан бир сапары киши илимий 
хызметкерлик лауазымды усынды.
— Мен натууры ис кылып койдым ба? — деди Нурсулыу 
сэл екпели пишинде.
— Неге олай ойлайсыз?
— Мени езинизден узакдаткыныз келип атыр...
— Як. Узаклаткым келип атырган жок, керисинше...
— Мен сиз б ен ен канш елли жакын болып ислессем, 
со н ш е л л и е м и р г е д е г е н с у й и сп е н ш и л и ги м артады. 
Турмыстын озим билм еген сырларын уйренемен. Мени 
тэгдирдин бул инамлары нан махрум етпен.
Бул е з и н и н И см ай ы л га деген терен хурметин, егер 
ту с и н с е ш ы н м у х а б б а т с е з и м л е р и н екинш и марте 
билдириуи еди. И смайы л да оны ишлей тусингиси келди. 
Лекин, Нурсулыудын еле турмыс курмаган кыз екенлигин, 
б уны ц х а я л ы н ы н е л г е н л и г и , к ала берсе екеуинин 
арасындагы жас айырмаш ылыгы асырылып ете алмастай 
бэлент дийуал болып турар еди. Исмайыл бул дийуалдан 
асырылып тускиси келер, лекин, хужданы жол коймас еди. 
«И см ай ы л! © з и н д и бас! К е з и н н и н хэм л еп си н н и н
кумарльтына ерк берме! Сен бул кьота ылайык емессен!» 
©не, усы бир иш ки сезим оны дизден кайтарып турар еди.
Б и р к у н и И с м а й ы л д ы н ту уы лган куни болды. 
Дурысырагы, тууылган куни еди. Кенседеги хызметкерлер 
жыйналысып келип гул 
cayFa 
етип кутлыклады. Кеп пенен 
бирге Нурсулыу да ки рип кутлыклады. Сонда Исмайыл эзи 
билмеген халда Нурсулыудын колын азгана уакыт кысып 
турды. Н урсулы уды н путкил денеси дирилдеп кеткендей 
болды. Еки б ети н и ц ал м альты н а кызыл жууырды. Буны 
Исмайыл сезди. О ны н езин ен де кешкен еди бул жавдай.
Кеш ки саат алты ны н уактында Нурсулыу есикти каши 
кайта ки рди . Бул у а к т а И см айы л к а й ты 'та таярланып, 
кагазларын ж ы йнасты ры п атырган еди.
— Т у у ы л ган к у н и н и з б ен ен кутлы клайман! — деди 
Нурсулыу есик алды нда иркилип.
— Рахмет! Азанда кутлыклаганлардын ишинде бар емес 
пе единиз?
13

---

— Бар едим. Лекин, сизди ез аддыма кутлыкдагым келди.
— Миннетдарман!
Нурсулыу колларын артына жасырыу менен Исмайыл 
таман жакынлады.
— Бир пурсатка костюмынызды шешип коя аласыз ба.
И см айы л ан -тан болган халда, куле ш ы рай менен
костюмын шешип, креслога жапты.
— Галстугинизди де! 
I
И см ай ы л галстугин ш еш ип к о с т ю м и н и ц у сти н е
таслады. 
[
Нурсулыу енди батыл кэдем менен Исмайылдын алдына 
келди. Деми демине урып турран дэрежеде жакынлады. С
ор
| 
артына жасыриан колларын алдына алып, нарттай кызыл 
галстукти шырарды.
— Сизге ак костюм менен кызыл галстук жарасады.
— Рахмет, буны сезгениниз ушын! Исмайыл галстукке 
кол созып еди. Нурсулыу эсте кейин тарггы.
— Руксат етсениз, озим тагып койсам.
Сол куни Нурсулыу биринши мэрте И см ай ы л ды н
галстугин ез колы менен байлады, кейлегинин жагасын 
кай ы рды , сон костю мы н кийгизди. Олар б и р -б и р и н е 
соншелли жакынласкан еди. Исмайыл ези сезбеген халда 
колларына ерк берди, лэблерине ерк берди. Нурсулыу бир 
заманра ышкы лэззетинен бийхууш болды... Арадан уш-терт 
ай етип олар косылды. Нурсулыудын усы бугинги хэрекети 
де тап сол кунги уакьыны еске салар еди.
— Бир етинишим бар, орынлайсыз ба?—деди ол столда 
отырран Исмайылдын аркасынан келип.
— Не етиниш екен?
— Маган карап тынламасаныз айтпайман!
Исмайыл ручкасын жазып атырран каразынын устине 
койып мойнын бурды.
— Мына костюмынызды бир кийип жиберин.
И зи н е караса сол кунги жумыска кийип барран ак
костюмын, акка елпен сур сызык тускен кал ем и кейлегин, 
хэм ези 
cayF a 
еткен кызыл галстукти креслога катар дизип 
койран еди.
Исмайыл хайран болды.
— Той-пойра барамыз ба?
14

---

— Б и зи н хэр куним из той.
— Болм аса не мунэсибет?
— К ийе берин, кейин айтаман.
И с м ай ы л уй к и й и м л е р и н ш еш ип Нурсулыу экелип 
к о й т а н к и й и м л е р д и к и й е б асл ад ы . Анытырагы, оны 
Н у р су л ы у д ы н е з и к и й и н д и р е р еди. Кызыл галстукти 
такканда ол И см айы лга бираз тигилип карап турды, сон 
жымыйып бир кулди де, костюмный женин усынды.
— Енди маран кдрап куле шырай берип турын, — деди ол 
хэм ж у у ы р ы п б а р ы п к и т а п ш каф ы н а суйеули турган 
ф отоаппараттын ески туякларын тикейтти.
Бул И см айы лды н ж асльпы нан естелик еди. Ол студент 
жыллары суурет салы уга хэм суурет тусириуге кызыкты. 
Анасы 
OFaH 
бир кой саты п фотоаппарат эперип еди. Ал, 
ф отоаппаратты н аяклары н болса институтгын касындгпы 
сууретхананын ийеси Ким Алексей деген каристен алды. Ол 
бунын суурет тусириуге деген кызыгыушыльнын жаксы 
керер хэм тунлерде бирге дэри таярлап, суурет шьнарысып 
жургенине риза болы п, таза фотоаппарат алганда ескисин 
c a y F a
еткен еди. А ппарат элле кашан тозып калган, лекин, 
аякдары орада беккем еди.
С о н -с о н И с м а й ы л и л и м ж олы н танлаганнан кейин 
суурет салыура да, суурет тусириуге де уакгы болмады. Бара- 
бара бул талапларга кызыгыушылык та сене баслады. Лекин, 
ф о то а п п а р а тт ы н
aFani 
ту як л ар ы н ж асльны нан естелик 
сыпатында уакты -уакты ш аны н сыпырып алып койды.
А радан к а н ш а ж ы л л ар ети п бугин сол аяклар кайта 
т и к е й д и . О н ы Н у р с у л ы у т и к е й т т и .