Murakkab qarshilik deformatsiyasi va kuchlanishni aniqlashning umumiy metodlari yoriting

Mexanizmlarning turli vaziyat planlari.
Mexanizmlarning har xil vaziyatlarini topishdan avval, mexanizm masshtabi tо‘g‘risida tо‘xtab о‘tishga tо‘g‘ri keladi. Kо‘pincha, mexanizmlar ma’lum masshtab asosida chiziladi. Bundan maqsad, mexanizm zvenolarining uzunlik о‘lchovlari juda kichik bо‘lsa, ularni kattalashtirib, katta bо‘lsa, kichraytirib chizishdan iboratdir.
Masalan, aviatsiya dvigatelining O₁AB aksial krivoship-shatunli mexanizmi berilgan bо‘lsin.
Bu mexanizm zvenolarining uzunlik о‘lchovlari quyidagicha:
l_OA = 95 mm = 0,095 m — krivoshipning haqiqiy uzunligi;
l_DV = 340 mm = 0,340 m — shatunning haqiqiy uzunligi;
l_AS = 100 mm = 0,1 m — shatun og‘irlik markaziving A nuqtadan bо‘lgan oralig‘ining haqiqiy uzunligi.

Krivoship-shatunli mexanizm.
Har qanday mexanizmni qog‘ozda tasvirlash ana shu masshtab asosida olib borilgani uchun ham biz masshtab haqida tо‘la tasavvurga ega bо‘lmog‘imiz lozim. Mashinasozlik chizmachiligida masshtab qо‘yish mashina va mexanizmlar nazariyasidagidek bо‘lmasa ham, lekin oqibat natijasi bir xildir.
Mexanizm zenolarini K_M masshtabda shakldagidek qilib chizamiz. Mexanizm masshtabi (K_M ) quyidagi formula bilan topiladi:

bu yerda AB - shatun uzunligining masshtab kattaligi, bu kesmani shu kesma chiziladigan qog‘oz sathiga qarab tanlaymiz. Biziing misolimizda
AB = 68 mm, u holda mexanizm masshtabi quyidagichabо‘ladi: [ ]
Demak, AB kesmaning (qog‘ozga chiziladigan kesmaning) har 1 mm uzunligida 0,005 m, ya’ni 5 mm haqiqiy uzunlik bor ekan. Shunday qilib, mexanizmdagi. qolgan zveno krivoshipning masshtab kattaligi, ya’ni qog‘ozga chiziladigan uzunligi quyidagicha bо‘ladi:
Tasvirlangan shakldagi mexanizm о‘z kattaligidan besh marta kichik kilib chizilganini K_M = 0,005 [ ] bilish mumkin.
Hisoblash ishlarini mexanizmning nol (OA₀V₀) vaziyatidan boshlaymiz. Mexanizmning boshlang‘ich (nol) vaziyati quyidagicha topiladi:
L = OA + AB = 0,087 м
Shunday qilib, mexanizm krivoshipining aylanish markazi (0) dan о‘ng tomonga L= 87 mm uzunlikdagi radius bilan yoyini chizamiz. Bu yoyning polzun yо‘naltiruvchisi x-xо‘qi bilan kesishuv nuqtasini B₀ orqali belgilaymiz, 0 markaz bilan V nuktani tutashtiramiz va OB₀ ning yoyi bilan kesishuv nuqtasini A₀orqali belgilaymiz. Shunday qilib, OA_B0 aksial krivoship-shatunli mexanizmning boshlang‘ich (nol) vaziyati topiladi.
Mexanizmning OA krivoshipining A nuqtasining trayektoriyasi radiusi krivoship OA ning uzunligiga teng bо‘lgan aylanadan iboratdir. Bu aylanani mexanizmning nol vaziyatidan boshlab teng (8, 12, 18, va hokazo) bо‘laklarga bо‘lamiz.
Qaralayotgan aylanani krivoshipning OA₀ vaziyatidan boshlab teng sakkiz bо‘lakka bо‘ldik.
Biz mexanizmping yangi vaziyatlarini topishda uning zvenolarida hech qanday deformatsiya (yoki о‘zgarish) bо‘lmaydi, ya’ni barcha zvenolar absolyut qattiq jismdai yasalgan, deb faraz qilamiz. Mexanizmning yangi OA₁B₁vaziyatini hosil qilish uchun A₁B₁ =A₀B₀ shatun uzunligini radius qilib, A nuqtaning trayektoriyasi bо‘lgan aylanadagi A₁ nuqtani markaz qilib olib, x-x о‘qi yо‘naltiruvchi bilan kesishguncha yoy chizamiz. Bu yoyning x-xо‘qi yо‘naltiruvchi bilan kesishuv nuqtasi polzunning B₁ vaziyatini beradi. Shunday qilib, krivoship OA₀vaziyatdan soat strelkasi yurgan tomoiga 45° burilib, OA₁ vaziyatga kelganda (yoki krivoshipning A₀nuqtasi aylana buylab A₀A₁ yо‘l yurganda) mexanizmning polzuni x-xо‘qi yо‘naltiruvchida B₀B₁ yо‘lni bosar ekan.
Agar krivoship 0A₁ vaziyatdan OA₂ vaziyatga о‘tsa, u holda, polzun B₁ vaziyatday B vaziyatga о‘tadi yoki A₁ kuqta yana 45° ga burilib A₁A₂ yо‘lni о‘tganda polzun B₁B₂ yо‘lni bosib о‘tadi. A nuqta A₂ dan A₃ ga о‘tsa, polzun B₂dan B₃ga о‘tadi va xokazo.
Shunday qilib, krivoshipning A nuqtasi A₀ vaziyatdan A₄ vaziyatga о‘tsa, ya’ni, krivoship 180° ga burilsa, polzun о‘ng tomonda eng chekka B₀ vaziyatdan chap tomondagi eng chekka B₄ vaziyatga о‘tib, B₀B₄ maksimal yо‘lni bosib о‘tgan bо‘ladi.
Krivoshipga OA₄ vaziyatdan soat strelkasi yurgan tomon aylanib, OA vaziyatga о‘tganda polzunning B₄ nuqtasi yana о‘ngga qaytib, B₅ vaziyatni egallaydi, krivoship OA₆ vaziyatga о‘tganda polzun B₅ vaziyatdan B₆vaziziyatga keladi, ya’ni, polzun bu vaqtda B₅B₆yо‘lni о‘tadi va xokazo. Shu tariqa harakat qilib polzun B₇ vaziyat orkali B₈ ga, ya’ni, polzun о‘z harakatini boshlagan B₀ nuqtaga keladi
Agar polzun markazi bosib о‘tgan B₀, B₁ . . . , B₈ nuqtalarni bir-biri bilan tutashtirsak, hosil bо‘lgan B₀B₄B₈ tо‘g‘ri chiziq B nuqtaning trayektoriyasini beradi. A nuqta trayektoriyasi aylana, B nuqta trayektoriyasi esa tо‘g‘ri chiziq ekanligi shakldan kо‘rinib turibdi.
Bordi-yu, AB shatundagi biror S nuqtaning krivoship bir marta tо‘la aylanganda chizgan trayektoriyasini topmoqchi bо‘lsak, u holda, AS oraliqni о‘lchab, uni A₀B₀,A₁B₁, . . . , A₇B₇ uzunlik vaziyatlarining A₀, A₁ . . . ,A₇ uchlaridan boshlab qо‘yib, shatundagi S nuqtaning S₀, S₁ . . . , S₇ vaziyatlarini belgilab olamiz. Agar shu nuqtalarni bir-biri bilan tutashtirsak, ellips
singari yopiq egri chiziq hosil bо‘ladi. Ana shu yopiq egri chizik shatundagi S nuqtaning trayektoriyasidir.
Shatunnnng A nuqtasi aylana, B iuqtasi tо‘g‘ri chiziq buyicha harakatlanishini, A bilan B ning biror oralig‘ida S nuqta ellips kabi yopik egri chiziq trayektoriyalarini chizishini shakldan kо‘rish qiyin emas. Shuni ham aytish kerakki, S nuqta A ga yaqinlashib borsa, uning trayektoriyasi aylanaga yaqinlashadi, S nuqta B ga yaqiilashib borgan sari, uning trayektoriyasi tо‘g‘ri chiziqqa yaqinlashib boradi.
Mexanizmning nuqtalari har xil trayektoriyalar buyicha harakat qilishi xususiyati texnikada juda kо‘p foydalaniladi. Masalan, polzunning tо‘g‘ri chiziqli harakatidan krivoshipning aylanma harakatini yoki, aksincha, krivoshipning aylanma harakatidan polzunning tо‘g‘ri chiziqli harakatini, koromisloli tо‘rt zvenoli sharnirli mexanizmning shatunidagi nuqta trayektoriyasidan avtomat non zavodlarida xamir qorish ishlarida, aylana trayektoriya hosil qiladigan zvenolardan har xil qо‘shilmalarni aralashtirish ishlarida, yoy shaklidagi zveno nuqtasining trayektoriyasidan har xil xrapovikli uzatmalarda, tо‘g‘ri chiziqli trayektoriyalaridan tikish mashinalarida, presslash ishlarida foydalaniladi va hokazo.
Shunday qilib, hozirgi zamon mexanizm va mashinalar nazariyasining asosiy masalalaridan biri maqsadga muvofiq trayektoriyalar chizadigan mexanizm yaratish va bu mexanizmlardan kishi qо‘li bilan bajaradigan ishlarni bajarishda foydalanishdan iboratdir.