Murakkab efirlarni karbon kislotalarning hosilalarida atsil guruhi alkoqsil guruhi bilan bog'liq deb qarash mumkin

Fizikaviy va kimyoviy xossalari

Fizikaviy xossalari

Molekulyar massasiga qarab murakkab efirlar qattiq yoki suyuqmoddalardir. Past va o'rta gomologlarining efirlari xushbo'y gul yoki meva hidiga ega bo'lgan uchuvchan suyuqliklardir, shu sababli ular oziq-ovqat va atir-upa sanoatida ishlatiladi. Murakkab efirlar ularni hosil qilgan spirt va karbon kislotaga qaraganda suvda yomon eriydi.

Kimyoviy xossalari

Murakkab efirlar uchun quyidagi kimyoviy reaksiyalar xosdir.

1. Kislotali yoki ishqoriy muhitda suv ta`sirida gidrolizlanish:

O O

║ Н⁺ ║

R - C - O - R' + HOH ← R' - OH + R - C –OH
Ishqoriy gidrolizlanishning mahsulotlari bo'lib spirt va kislota tuzi hisoblanadi.

O

║  

CH₃ - C – OC₂H₅ + NaOH → C₂H₅OH + CH₃COONa

etilatsetat etil spirti natriy atsetat

Murakkab efirlarning ishqoriy gidrolizlanishi sovunlanish deyiladi.

2. Ammonoliz - murakkab efirlarga ammiak ta`sir ettirishi natijasida kislota amidlarining hosil bo'lishi:

O O

║ //

C₂H₅ - O - C – CH₃ + NH₃ → CH₃ - C + C₂H₅OH

\

NH₂

asetamid etanol

3. Mis-xromli katalizator ishtirokida vodorod bilan qaytarilishi natijasida murakkab efirga to'g'ri keladigan spirtlar hosil bo'ladi.

O

// [H]

R - C → R – CH₂OH + R' - OH

\

O - R'

4. Murakkab efirlarning qayta eterifikatsiyalash. Mineral kis-lota (muhit kislotali) yoki alkogolyat (muhit ishqoriy) ishtirokida efirlar qizdirilsa alkoksiguruhlarning almashinishi sodir bo'ladi.

O   O

//   //

R - C + R" - OH ← R - C + R' - OH

\ \

O - R' O - R"

Ayrim vakillari

Sirka kislotaning etil efiri (etilatsetat) СН₃СООС₂Н₅ - rangsiz, tiniq suyuqlik. Organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Etilatsetat sellyuloza efirlarini, xlor kauchukni, yog', moy, mumlarni eritish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari etilatsetat atsetosirka efirini hamda oziq-ovqat essentsiyalarini olishda ishlatiladi.

Sirka kislotaning izoamil efiri (izoamilatsetat) rangsiz tiniq suyuqlik bo'lib, nok hidiga ega.

O

//

CH₃ - C

\

OCH₂CH₂ - CH(CH₃}₂

Oziq-ovqat va atir-upa sanoatida xushbo’y modda sifatida ishlatiladi.

Xushbo’y hidli organik moddalarga quyidagi murakkab efirlar kiradi: chumoli kislotaning etil efiri, etilformiat H-COO C₂H₅ ( rom hidi), chumoli kislotaning amil efiri, amilformiat H-COOC₅H₁₁ (gilos hidi), chumoli kislotaning), izoamil efiri, izoamil for miat H - COOC₅H₁₁ (olxo'ri hidi), moy kislotaning etil efiri, etilbutirat C₃H₇ - COOC₂H₅ (o'rik hidi) moy kislotaning izoamil efiri, izoamilbutirat C₃H₇ - COO C₅H₁₁ (ananas hidi) izovalerian kislotaning izoamil efiri, izoamilizovalerat) C₄H₉ - COOC₅H₁₁ (olma hidi).

Bu efirlarning ba`zilari qandolatchilik va atir-upa sanoatida ishlatiladigan sun`iy mevali essentsiyalar tarkibiga kiradi.