Muqaddima

SO`LAK AJRALISHI 
 
     Chaynash  hazm  tizimining  barcha  qismlariga  xos  harakat  faoliyatining  misoli.  Bu 
tizimning asosiy faoliyatlaridan yana biri sekretor faoliyat. Og‘iz bo‘shlig‘ida bu faoliyat 
so`lak ajralishi bilan ifodalanadi. So;lak uch juft yirik va juda ko‘p mayda so`lak bezlari 
mahsulotidir. Yiriklari quloq oldi, jag‘ osti va til osti bezlari. Mayda bezlar esa til, jag‘ 
va  tanglayni  qoplagan  shilliq  pardada  joylashgan.  Bu  bezlar  ishlab  chiqaradigan  so`lak 
tarkibidagi  shilimshiq  modda  (mutsin)  va  oqsillar  (seroza)  nisbati  bilan  farq  qiladi. 

---

 
 
180 
 
Shilimshiq  bezlar  til  ildizida  va  tanglayda  joylashgan.  Ular  ishlab  chiqargan  so`lak 
quyuq, chunki unda mutsin miqdori ko‘p. Quloq oldi va tilning yon yuzasida joylashgan 
mayda  bezlar  soiagida  oqsil  ko‘proq,  mutsin  deyarli  yo‘q.  Bu  seroz  bezlarning  soiagi 
suyuq. Jag‘ osti va til bezlari ham seroz, ham shilimshiq hujayralarga ega. Ular va tilning 
uchi,  lunj  va  lablardagi  mayda  bezlar  aralash  bezlardir.  Aralash  bezlar  aralash  (ham 
shilimshiq, ham oqsilli) so`lak ajratadi. 
     Yirik  bezlarda  hosil  bo`lgan  so`lak  so`lak    yo`llariga  yig‘ilib,  og‘iz  bo‘shlig‘iga 
chiqadi.  Odamning  so`lak  bezlari  doim  so`lak  ajratib  turadi.  Ovqat  yeyilmaganda 
ajraladigan  so`lak  miqdori  0,3-0,24  ml/min.  Bu  so`lak  og‘iz  bo‘shlig‘ini  namlab  turish 
uchun kerak. Vqat chaynnaganda so`lak ajralishi juda ko‘payib, bir daqiqada 3-3,5 ml ga 
yetadi. Bir kecha-kunduzda 0,5-2,0 litr so`lak ajraladi. 
     So`lakning ovqatni namlab, ovqatni yumshatishini aytib o‘tgan edik. Bundan tashqari, 
so`lak  tarkibidagi  suv  ovqatdagi  ba‘zi  moddalarni  eritib,  ovqatning  ta‘mini  sezish 
imkonini  beradi.  Moddalar  erimasa,  ta‘m  sezuvchi  retseptorlarni  qo‘zg‘ata  olmaydi. 
So`lakdagi  shilimshiq  ovqatdagi  zarrachalarni bir-biriga  yopishishini va tayyor  luqmani 
qoplab,  yutishni  yengillashtiradi.  So`lak  bilan  ajraladigan  lizotsim  fermenti  va  rodon 
tuzlari bakteritsid va bakteriostatik ta‘sirga ega.