Muqaddima

OT-SAFRO HOSIL BO`LISHI VA UNING TARKIBI 
 
0
‘
t-safro  gepototsitlarda  uning  taikibiy  qismini  tashkil  qiluvchi  moddalarning 
sintezlanishi  o
‘
t    yo`llari  devori orqali ba‘zi  moddalar va suvning  faol  va  sust tashilishi 
hamda qayta so
‘
rilishi natijasidir. Bir kechayu kunduzda 500—1500 ml o
‘
t hosil bo'ladi. 
Bu  jarayon  uzluksiz  kechadi.  Me‘da  va  ingichka  ichakda  ovqat  bo
‘
hnasa,  o
‘
t-safroning 
o
‘
n ikki barmoq ichakka chiqishi to
‘
xtaydi va u o
‘
t pufagida yig
‘
ila boshlaydi. Demak, o
‘
t 
(safro)  bilan  bog
‘
liq  ikki  jarayon  —  o
‘
t  hosil  bo`lishi  va  o
‘
tning  ichakka  chiqish 
jarayonini tafovut qilish kerak. 
0
‘
t  pufagining  shilliq  pardasi  o
‘
tdan  turli  moddalar  va  suvni  so
‘
rish  hamda  ba‘zi 
moddalarni o
‘
tga ajratish qobiliyatiga ega. Shuning uchun pufakka tushgan jigar o
‘
tining 
tarkibi  sezilarli  darajada  o
‘
zgaradi  va  u  pufak  o
‘
tiga  aylanadi. Odamning  jigar  va  pufak 
o
‘
tlari tarkibi 8- jadvalda keltirilgan. 
0
‘
t  safro  tarkibining  o'ziga  xosligi  jadvaldan  yaqqol  ko
‘
rinib  turibdi.  U  hazm  shirasi 
bo`lsada, deyarli fermentlarga ega emas. 0
‘
tda uchraydigan amilaza, ishqoriy fosfataza va 
boshqa  fermentlarning  faolligi  juda  sust  va  amaliy  ahamyati  yo
‘
q.  Ammo  o‘-safro 
noferment  tabiatli  organik  moddalarga  boy.  Jigar  o‘idagi  quruq  moddaning  yarmini  va 
pufak  o‘i  quruq  moddasining  65%  ini  o‘  kislotalari  tashkil  qiladi.  0‘tkislotalari 
xolesterindan  hosil  bo`ladi.  Ma‘hun  bo'lgan  30  о‘  kislotadan  odam  o‘ida  asosan  xol
?
 
dezoksixol, xenodezoksixol va litoxol kislotalar uchraydi. Bu kislotalarning ko‗p miqdori 
taurin,  glitsin  va  sulfat  kislota  qoldig‘i  bilan  bog'langan.  0‘tkislotaning  sintezi  faqat 
gepatotsitlarda  yuzaga  chiqadigan  jarayon.  Jigarda  xol  va  xenodezoksixol  kislotalar 
sintezlanadi.  0‘t  tarkibida  uchraydigan  boshqa  o‘  kislotalari  yo`g`on  ichakda  ana  shu 
birlamchi  o‘  kislotalaridan  mikroblar  faoliyati  natijasida  hosil  bo'ladi.  Odam  o‘ining 
asosiy ikkilarnchi о ‗ kislotalari dezoksixol va litoxol kislotalardir. 
0‘t  safrodagi  o‘t  kislotalari  turg'un  mitsellalar  hosil  qilib,  lipid  kompleks  tarkibiga 
kiradi. Bu kopmleksga o‗tning boshqa tarkibiy qismlari letsitin, xolesterin, bilirubin, yog' 
kislotalari va oqsiilar kiradi. 0‗tning lipid kompleksi ichakka ovqat bilan tushgan yog' va 
yog‘simon moddalarni. shu jumladan, xolesterinni ham o`z tarkibida qo‗shib olib, suvda 
eriydigan  holga  o‘kazadi.  Shu  holda  lipidlar  ichak  bo
‘
shligidan  uning  yuzasiga 
yetkaziladi. 
0‘t  kislotalari  yuqori  yuza  tarangligiga  ega  bo'lganidan  ichakda  yog‘larning  turg‘un 
emulsiyasini hosil qiladi. Ular pankreatik Upaza faolligini 5-6 marta oshiradi. Bu ikkala 
holat yog‘lar parchalanishini sezilarli darajada tez lashtiradi. 

---

 
 
192 
 
Ingichka  ichakning  yuqori  qismida  o‘t  kislotalarining  yog‘larni  o‘zlashtirishdagi 
ishtiroki tugagandankeyin,ular ximus bilan ingichka ichakning distal qismiga siljiydi va 
bu yerda so'riladi. Ichakning bu qismidagi enterotsitlarda o‘t kislotalarini faol tashuvchi 
mexanizmlar  mavjud.  So‗rilgan  o‘t  kislotalar  qopqa  vena  orqali  jigarga  yetadi  va 
gepatotsitlar  ularni  90%  ni  qondan  yig'ib  olib,  oft  tarkibida  yana  ajratadi.  Organizmda 
bar 3,6-5,0 o‘t kislotalar jigardan o‘t tarkibida ichakka, ichakdan qonga so
‘
rilib, jigarga, 
jigardan yana ichakka chiqib, bir kechayu kunduzda jigar-ichak aylanmasidan 5-6 marta 
o
‘
tadi (‗7- rasm). Har kuni organizm najas tarkibida 20 mg o‘t kislota yo'qotadi. 
Gepatositlar  shu  miqdorda  o`t  kislotalarini  yangidan  sintezlaydi.  0‘tkislotalarining 
jigar-ichak aylanishi jigami bu moddalarni ko
‘
p miqdorda sintezlashdan xalos qiladi. 
Bilirubin  o‘t-safroning  yana  bir  o'ziga  xos  tarkibiy  qismidir.Bu  pigment  o'tning 
oltinsimon  sariq  rangda  bo`lishmi  ta‘minlaydi.  Bilirubin  yemirilgan  eritrotsitlarning 
gemoglobinidan  retikulo-endotelial  tizimda,  bir  kechayu  kunduzda  100—250  mg 
miqdorida  hosil  bo`ladi.  U  hazm  jarayonlarida  ishtirok  etmaydi.  0‘ttarkibida  ajralish 
bilirubinni  organizmdan  chiqarib  tashlash  yo`lidir.  Bilirubin  yo'g'on  ichak  mikroblari 
tomonidan urobilinogenlarga aylantiriladi. Urobilinogenlarning bir qismi yo'g'on ichakda 
oksidlanib,  sterkobilin  shaklida  najas  bilan  chiqarib  tashlanadi.  Qolgan  qismi  qonga 
so‗riladi va siydik bilan urobilin shaklida ajratiladi. Najas va siydikning rangi sterkobilin 
va urobilinga bog‘liq. 
 
O't-safrodagi  organik  moddalarning  anchagina  qismini  lipidlar  tashkil  qiladi.  Ularga 
xolesterin  va  uning  efirlari,  letsitin,  neytral  yoglar  va  yog
‘
  kislotalar  kiradi. 
Holesterinning  ko‗p  qismi  jigarda  sintezlanadi.  Jigar  xolesterinni  organizmdan 
chiqarilishida ishtirok etadi. Uning bir qismi o
‘
tdagi xolesterinning, o‗zi bo`lsa, ko'proq 
qismi  gepagotsitlarda  oksidlanib,  o‘t  kislotaga  aylanadi.  Ovqat  bilan  organizmga 
tushadigan  xolesterin  miqdori  ko'paysa,  o‘t  kislotaga  aylanish  tezlashadi.0‘t  bilan 
ichakka ajratilgan xolesterinning bir qismi qayta so'riladi. Qolgan qismi yo‗g
?
on ichakka 
o‘ib. koprosteringa aylanadi va chiqarib tashlanadi. 
o`tda  uchraydigan  fosfolipidlarning  90%  idan  ko'prog'ini  letsitin  tashkil  qiladi. 
Letsitin  ham  asosan  jigarda  sintezlanadi.  Uning  tarkibidagi  metil  guruh  oraliq 
almashinuvda  muhim  ahamiyatga  ega.  Letsitin  o`t  kislotalar  bilan  bir  qatorda 
makromolekulyar  lipid  kompleksning  asosini  tashkil  qiladi.  Bu  kompleksning  tarkibiga 
letsitin, o`t kislotalaridan tashqari, oqsillar, xolesterin, bilirubin kiradi. Lipid kompleksmi 
tashkil  qiluvchi  moddalar  miqdori  nisbatining  o`zgarishi,  xususan  letsitin  miqdorini 
kamayishi,  xolesterinning  cho'kisltiga  va  o‘t  toshlari  paydo  bo`lishiga  olib  Mishi 
mumkin.