MAVZU №6: MUOMALA -BOSHQARUVNING IJTIMOIY-
PSIXOLOGIK MEXANIZMI SIFATIDA.
Reja
1. Muomala boshqaruv faoliyati sifatida. Muomala uzaro ta’sir sifatida.
2. Muomala tomonlari. Muomala usullari. Muomalada bir-birini tushunish
mexanizmlari. Uzaro ta’sir tuzilishi.
3. Boshqaruv muloqoti haqida. Boshqaruv muloqotining psixologik
konunlari.
4. Kul ostidagi xodimlarni uziga moyil kilishning psixologik yullari.
5. Suxbatdoshni tinglash koidalari.
6. Muammoli vaziyatni kanday bartaraf kilish mumkin.
7. Muloqotga urgatishga oid uyin va mashklarning tizimlari (Ilovada
berilgan)
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida "Kadrlar taerlash
Milliy Dasturi" va "Ta’lim tugrisida"gi Konunning kabul kilinishi kadrlar taerlash,
ta’limni zamon talablariga muvofik islox kilish yulida kuyilgan muxim kadam
buldi. Zero, respublikamizning iktisodiy, siesiy va ma’naviy ravnak topishi,
yuksak malakali va xar tomonlama shakllangan, milliy kadrlar taerlanishiga boglik.
Xayotimizga biznes, tadbirkorlik, markyoting, menejment kabi tushunchalar
kuprok kirib borayotgan bir vaktda oliy ukuv yurtlarining bitiruvchilari yuksak
kasb maxoratiga ega bulishi bilan bir vaktda uz atrofidagi shaxs psixologiyasini
yaxshi bilishi xamda ijtimoiy psixologiya asoslari va menejment soxasini yaxshi
tushunib olishlari kerak. Menedjer tushunchasi tobora xayotimizga kengrok kirib
borar ekan, Oliy ukuv yurtlaridagi ta’limning asosiy vazifalaridan biriga
talabalarning ijtimoiy psixologiya asoslari bulgan boshqaruv psixologiyasi xakida
tularok tushuncha berish lozim. Negaki ishlab chikarishni tashkil kilish, unga
raxbarlik kilish menedjerlarning asosiy vazifasi xisoblanadi.YUkoridagilarga
asoslanib, shuni ta’kidlash lozimki, xar bir yotuk mutaxassis yuksak tashkilotchilik
kobiliyatiga xamda odamlar bilan muloqotga kirishimlilik fazilatiga ega bulishi
lozim.
1.Boshqaruv muloqotining psixologik konunlari. Boshqaruv muloqoti nima?
Boshqaruv muloqoti -bu odamlarga raxbarlik kilish maksadidagi muloqot, ya’ni
ular faoliyatini ma’lum yunalishda uzgartirish yoki kerakli yunalishda tashkil
kilishdir.Raxbar boshqaruv muloqotida uz kul ostidagilar bilan kuyidagi
munosabatlarda buladi.
1) buyruk berish, nimanidir tavsiya kilish, maslaxat berish;
2) bajarilgan ish xakida uz kul ostidagilardan axborot olish;
3) kul ostidagilarning berilgan topshirikni bajarishlarini baxolash.
Buyruk berish, topshirik ijrosini tekshirish, xamda baxolash, bu boshqaruv
faoliyatining uch boskichi bulib, boshqaruv muloqotining uchta vazifasini aks
ettiradi. Buyuruvchi axborot berish, teskari aloka olish va baxolov axborotini
berish. Albatta raxbarlik faoliyati bu uchta vazifa bilangina chegaralanmaydi, lekin
boshqaruv muloqotida ular yotakchilik kiladi. YUkoridagi uchta vazifa ichida
buyuruv axboroti berish vazifasi raxbarlik faoliyatida muxim urin tutadi. Uz kul
ostidagilar bilan boshqaruv muloqotini samarali olib borish kanday amalga
oshiriladi? Samarali muloqot bu - kam vakt va energiya sarf kilish, bu boshkalar
sizning topshiriklaringizni sidkidildan bajarishi, bu psixologiya fanini chukur
bilish demakdir. SHuning uchun boshqaruv muloqotining psixologik konunlarini
kurib chikishimiz maksadga muvofikdir.
Uzaro tushunish konunlari. Siz raxbarlik kilayotgan xizmatchilar
uzlaridan nima talab kilinayotganini tushunib yotmasalar, berilgan topshirikni
kungildagidek bajara olmaydilar. Raxbar topshirikni kul ostidagilarga tushunarli
tarzda yotkaza olishi zarur. Ba’zi bir xodimlarga bir ogiz suz kifoya, ba’zilariga
esa uzok tushuntirishga tugri keladi. Raxbar uz xodimlari bilan shunday til
topishishi kerakki, ular sizni fakat tinglamasinlar, balki eshitsinlar.
Anglash - eshitish organlarini ishga solish, eshitish - uz dikkatini jalb
kilish, miyani ishga solish. Miyani ishga solish - berilgan topshirikni samarali
bajarishdan muxim axamiyatga ega.
Xizmatchilar uz boshliklarini yaxshi tushunishlarida kuyidagi 5 ta shart
asosiy omil xisoblanadi:
- kasbning birligi;
- intellekt darajasini xisobga olish;
- axborotning tulakonliligi;
- bayon etishning mantikka muvofikligi;
- dikkatning jamlanishi.
Tushunish - gapirayotgan odamning suz oxangiga boglik. Agar topshirik
berayotganda kul ostidagilarning tushunmayotganligi doimo ta’kidlab turilsa,
kupol oxangda gapirilsa, bunday raxbarni tushunish kiyin. Bu xolda tinglayotgan
odamning dikkati topshirikning mazmuniga emas, balki, gapirayotgan odamning
muomalasiga, uzini tutishiga jamlanadi. Bunday sharoitda tinglovchida "Agar siz
xotirjam gapirsangiz, yaxshirok tushungan bular edim" degan fikr tugilishi tabiiy.
Tinglovchi raxbarga xech narsa demagan xolda xam, uni kuprok tushunishlarini
xoxlashi anik.
Kul ostidagilar uz raxbarlarini tushunganlarida xam, berilgan vazifalarini
tula bajaravermaydilar. Masalan, aytaylik, kul ostidagi odamlar ishga uz vaktida
kelish, yaxshi ishlash, ish vaktida boshka ishlar bilan shugullanmaslik, topshirikni
uz vaktida bajarish kerakligini yaxshi bilishadi. SHunga karamay, xar doim xam
bunga amal kilavermaydilar. Demakki, xodimlar raxbarni tushunsalar xam xar
doim u bilan kelisha olmaydilar. Xodim uz raxbarining topshirigini fakatgina ichki
e’tikodlariga muvofik kelgandagina, ya’ni topshirikni bajarish zarurligini kalban
xis kilganidagina, uni astoydil bajariga kirishadi.
Xar kanday sharoitda xam odamlar uzlariga yokkan odamlar bilan
muloqotga tez kirishadilar, aksincha, uzlariga yokmagan odamlar nuktai nazardan
kelishishlari kiyin. Bu "konun" insonning uz xayotidan, tabiatidan uning
psixologiyasining xususiyatlaridan kelib chikadi. Inson uchun ma’naviy iklim
tabiiy jism iklimidan kura muximrokdir. Bu omilni kanday boshqarish, raxbarlik
xizmatiga jalb kilish, raxbarlik muloqotida uni kullash, yul-yuriklari xakida kuprok
gap boradi.Xech kanday dushmanlarsiz, kungli kora kishilarsiz xam ishlash,
yashash mumkinmi? Xayot bu savolga ijobiy javob beradi. Bunga kanday erishish
mumkinligini shunday odamlar faoliyatini taxlil kilish asosida kurish mumkin.
Bunday kishilar muloqot jarayonida attraksiya yullarini kullab, kishilarni uzlariga
moyil kila oladilar. Biz xam mana shunday attraksiya yullari xakida suz yuritishni
uz oldimizga maksad kilib kuydik.
II. Kul ostidagi xodimlarni uziga moyil kilishning psixologik yullari.
Xodimlarni uziga moyil kilish yullari attraksiya deb ataladi.
Biror odam bilan suxbatlashganda sezgi organizmlarimizga (kurish, eshitish,
xid bilish va x.k.) undan kuplab xabarlar kelib turadi. Lekin insonlar bu
xabarlarning xammasini xam ongli ravishda kabul kila olmaydilar. Masalan faol
suxbat
jarayonidan
sung
sizdan
bir
dakikaga
kuzingizni
yumib,
suxbatdoshingizning galstugi kanday rangda ekanligini aytib berishni surasalar, siz
xar doim xam tugri javob bera olmaysiz. Demakki, biz kurib turib, kurmasligimiz
mumkin, tinglab turib, eshitmasligimiz mumkin ekan, bu ongimizning kanday
ishlashiga boglik. SHu bilan birga insonda xissiy axamiyatga ega bulgan xabarlar
saklanib koladi. Agar muloqot jarayonida suxbatdoshga axborotni shunday
yuborilsa, birinchidan - bu xabar suxbatdosh uchun xissiy axamiyat kasb etsa,
ikkinchidan, bu unga ijobiy ta’sir etsa, uchinchidan esa bu xabarni suxbatdosh
anglab etmasa, u xolda suxbatdoshimiz, bu suxbat nimasi bilandir yokimli, uziga
tortuvchi buldi, deb ta’kidlash mumkin. Demak, bunday xolda suxbatdoshingizda
uzingizga nisbatan xissiy ijobiy munosabat uygotishingiz mumkin. Bu xislat raxbar
uchun eng zarur, eng muxim xisoblanadi.
"Ism-sharifi" usuli. Bu usul siz muloqotga kirishayotgan odamning ismi
sharifini aytishdan boshlanadi. Uz ismini boshkalardan tulik eshitish inson uchun
xamisha xush yokadi. Amerikalik psixolog D.Karnegi yozganidek, uz ismini
boshkalardan eshitish inson uchun yokimli musikaga uxshaydi. Bu xolatning
psixologik mexanizmlari kanday? Bu usulning psixologik mexanizmlari
kuyidagicha:
1. Insonga berilgan ism xamisha u bilan yonma-yon. Ism shaxs bilan
bulinmas.
2. Agar insonga uning ismini aytmay murojaat kilinsa, bu unga nisbatan
fakat xizmat yuzasidan murojaat kilinayotganini bildiradi. Agar insonga ismini
aytib murojaat kilsangiz, unga nisbatan e’tibor berilganini bildiradi.
3. Ismini aytib chakirish, bu insonning shaxs sifatida tan olishdir.
4. Inson shaxs ekanligini xis kilsa, unda albatta konikish xissi uygonadi.
5. Konikish xissiyoti esa doimo ijobiy xissiyotlarga boglik.
6. Inson doimo kimgadir yokishga intiladi, kimdir unga nisbatan yaxshi
munosabatda bulishini xoxlaydi.
7. Agar kimdir bizga ijobiy xissiyot uygotsa, u uziga tortadi, va u bilan
yakindan muloqot kilishni xoxlaymiz.
"Ism-sharif" usuli ta’siri psixologik mexanizmining moxiyati kuyidagicha:
uz ismining jaranglashi - shaxsga e’tibor - shaxs sifatida tan olish - konikish xissi -
ijobiy xissiyotlar manbaiga yakinlashish. Demak, ertalab ishga kelgan zaxoti uz
kul ostingizdagi xodimlarning ismini aytib, "Assalomu-alaykum", - deb
salomlashing, xodimingiz xoxlasa, xoxlamasa, unda ijobiy xissiyot uygotasiz. Endi
raxbarning kasbiy koidasini keltirib chikaramiz. "Men xar bir raxbar uchun kul
ostidagi xodimlarida uziga nisbatan moyillik uygotish kasbiy zarurat deb bilaman.
SHuning uchun tez-tez ularga ism shariflarini aytib murojaat kilaman."
"Munosabat oynasi" usuli.Xalkimizda "kiyofa, yuz-kalb oynasi", - degan
nakl bor. Bundan yuz, karash - munosabatlar oynasi degan xulosani xam chikarish
mumkin. Agar insonga sinchiklab karalsa, uning yuz - karashida ichki dunyosini
kurish mumkin. Savol tugilishi tabiiy: doimo kulib yurgan odam bilan muloqot
kilish osomni yoki aksincha, kiyofasi kattik odam bilanmi? Tabiiyki, birinchi
toifadagi odamlar bilan suxbatlashish oson. Inson kimlarga jilmayadi: dustlarigami
yoki yokmagan odamlargami?
Bu mexanizm kismlari kuyidagilardan iborat.
1. Kupchilik odamlar uz dustlariga yokimli samimiy jilmayadilar.
2. Agar siz bilan muloqot kilayotgan odamning yuz kiyofasi yokimli
jilmayishini kursangiz, bilingki bu uning sizga nisbatan "Men Sizning
dustingizman" - deb berayotgan xabari buladi.
3. Dust - biror bir masalada, ishda siz bilan xamfikr odam.
4. Insonning eng muxim extiejlaridan biri, ximoyalanish va bexavotirlik
extiejidir. Dust - bu ximoyalanishni oshiruvchi inson, ya’ni shaxsning eng muxim
extiejlarini kondirishga yordam beradi.
5. Konikish xissi insonga ijobiy xissiyot uygotadi.
6. Inson doimo uzida ijobiy xissiyot uygotuvchi odamlarga muxtoj.
7. Agar biror kimsa, ijobiy xissiyot uygotsa u xoxlasa, xoxlamasa
attarksiyani shakllantiradi. "Munosabatlar oynasi" usulini psixologik mexanizmi
ana shundan iborat.
Xulosa: raxbar kuli ostidagi xodimlariga uz tutgan yulini fakat tushuntirishi
emas, balki bu bilan xamfikr bulib, uning nuktai nazarini kalban xis kilishlariga
erishgan bulishni xoxlasa, u insonlar psixologiyasi xakida bilimlarini doimo
boyitib borishi zarur.
Raxbarlikning kasbiy koidasining ikkinchisi kuyidagicha. "Raxbar uchun uz
kul ostidagi xodimlarini uziga jalb kilish kasbiy zarurat. SHuning uchun uz
xodimlari bilan bulgan munosabatlarda yuz kiyofasi doimo muloyim bulishi,
ularga jilmayib murojaat kilishi lozim".
"Oltin suzlar" usuli. "Oltin suzlar" iborasining sinonimi sifatida kupincha
"chiroyli", "ta’sirchan", "juda kimmatli" suzlar ishlatiladi, bir suz bilan aytganda
bular kompliment deb yuritiladi.
Kompliment nima uzi? Kompliment - bu insonning ijobiy sifatlarini bir oz
kuchaytirib aytiladigan suzlardir.SHu bilan birga raxbar va xodimlar urtasidagi
xizmat munosabatlarida attraksiyani shakllantirish yullaridan biridir. Inson uziga
karatilgan komplimentni eshitganda unda ijobiy xissiyot uygonadi. Bunday "oltin
suzlar" ta’sirining psixologik mexanizmi kanday? Agar kimgadir "Siz uzingiz
akllisizku", "Siz kuchlisiz", "Siz odamlarga juda yaxshi ta’sir kursata olasiz!" deb
ta’kidlab tursangiz, agar bu xislatlar unda bulmasa xam u odam uzining bu
"kobiliyatini" yuzaga chikarish, uzini sizga kursatishga xarakat kiladi. Kompliment
ta’sir mexanizmi asosida ishontirish psixologik mexanizmi yotadi. Ma’lumki,
insonga orzularining ruyobga chikishini ishontirish mumkin. Ishontirish bu
orzularining sirtdan amalga oshishiga ishonishini orttirsa, bu asosiy ijobiy
emosiyalarining xosil bulishiga olib keladi.
Attraksiyaning
shakllanishiga
"oltin
suzlar"
ta’sirining
psixologik
mexanizmi kuyidagicha.
1. Insonga uzining ijobiy sifatlarini kuchaytiribrok aytilgan suzlar, ya’ni
kompliment doimo yokimli buladi.
2. Agar kompliment koidasi bilan aytilsa (bu xakda kuyida suz yuritiladi)
ishontirish natija beradi.
3. Buning natijasida "yaxshirok" kurinishga bulgan extiej sirtdan kondiriladi.
4. Extiejlarning kondirilishi natijasida ijobiy xislar xosil buladi.
5. Raxbar uziga nisbatan uz kul ostidagi xodimlarida ijobiy xissiyotlar -
attraksiya uygota olgan ekan, xodimlar uz raxbarlarining topshiriklarini bajonidil
bajaradilar.
Kompliment kilishning psixologik koidalari:
1. Kompliment insonning fakat ijobiy sifatlarini aks ettirishi lozim,
komplimentda takror ma’no bulmasligi kerak.
2. Komplimentda aks etadigan ijobiy sifatlar biroz burttiribrok kursatilishi
kerak.
3. Be’mani iboralar ishlatmaslik kerak. Aks xolda kompliment salbiy
okibatlarga olib kelishi mumkin.
4. Kompliment tavsiyanomadan iborat bulishi kerak emas, insonning
sifatlarini tavsiflashi kerak. Masalan "faolrok, mustaxkam bulishing kerak!". "Uz
mavkeingda mustaxkam tur!" deb tavsiya berilsa, bu salbiy ta’sir kursatadi.
5. Kompliment xech kanday xazil-mazaxsiz ishlatilishi kerak. Misol uchun:
"Sening kullaring oltin, tiling esa sening dushmaning!" Bunday ta’na salbiy ta’sir
kiladi. Kuyida raxbarlik faoliyatida uchrab turadigan, ayrim vaziyatlarda
ishlatiladigan komplimentlarga misollar keltiramiz.
VAZIYAT
KOMPLIMENT
1. Uzok davom etgan suxbatdan
1. Sizday yokimtoy odam bilan
sung
tez-tez suxbatlashib turish kerak
2. Nizoli vaziyatda uzini tuta olgan
odamga
2.
Sizning
uzingizni
tuta
olishingiz, meni koyil koldirdi
3. Kasaldan turgan odamga
3. Kurinishingiz yomon emas,
yaxshisiz
4.
Xar
kanday
kiyinchilikka
karamay,
ishni
oxirigacha
etkazgan
odamga
4. Irodangizga koyil kolish kerak
5. Suxbat muvaffakiyatli tugadi
5. Siz bilan suxbatlashish juda
marokli
6. Sizning kuzingizni ochib kuygan
odamga
6. Siz bilan suxbatlashib, kup
narsani bilib olish mumkin
7. Bir marta muvaffakiyat kozonib,
uzi xam xayron bulayotgan xodimga
7. Siz kamtarlik kilyapsiz, sizning
kobiliyatingiz menga ma’lum
Raxbarlik kasbiy koidasi: "men xar kanday raxbar uchun kul ostidagi
xodimlarni uziga moyil kilish - kasbiy zarurat ekanligini yaxshi bilaman, shuning
uchun uz xodimlarim bilan muloqotga kuprok kompliment ishlatishga xarakat
kilaman".
"Sabr-tokatli tinglovchi" usuli. "Uz xodimlariga e’tiborli bulish kerak!"
"Ularni sabr bilan tinglash kerak!" "Suxbatdoshingizning suzini bulmay, uni
oxirigacha tinglang!" xar bir raxbar bu koidalariga amal kilishi zarur. Xodimlarni
dikkat bilan tinglash uchun vakt kerak. Zero, xar kim uz fikrini anik kiska ifoda
kila olmaydi. Raxbar xar kancha zarur ishi bulsa xam, uz xodimini tinglashi
zarurmi?
Xodimingiz muammolarini dikkat bilan tinglasangiz, unda uzingizga
nisbatan ijobiy xissiyotlar uygotasiz. Bu usulning psixologik mexanizmlari
kuyidagicha. Dastlab - raxbar uz muammolari bilan murojaat kilgan xodimni
dikkat bilan yaxshilab eshitishi kerak. Bu koida odamning eng muxim extiejlaridan
biridir. Bu extiejning kondirilishi ijobiy xissiyotlarini shakllantiradi.Bu xolda
raxbarning yana bir kasbiy koidasi kuyidagicha: "Men xar bir raxbar uchun uz
xodimini uziga jalb kilish - kasbiy zarurat deb bilaman, shuning uchun uz
xodimlarim bilan muloqotda sabrli va e’tiborli tinglovchi bulishga xarakat
kilaman".
III. Suxbatdoshni tinglash koidalari. Tinglashga urganmagan odamlar kam
axborot oladilar va kupincha notugri xulosa chikaradilar. Tinglash - bu ogir
mashakkat. Tinglash - bu dikkat va kizikish bilan axborot almashish, tushunishga
erishish, suxbat chogida erkin vaziyat yaratish. Tinglash - bu faol jarayon bulib,
ma’lum kunikma va malakani talab kiladi. Kuyidagi raxbarlar uchun uz
xodimlarini tinglash koidalarini keltiramiz.
1. Suzlayotgan odamga ochik, ravon suzlashish uchun imkoniyat yaratib
bering. "Xa, men sizni eshityapman, tushundim va x.k." Suxbat chogida sizning
dikkat bilan tinglashingiz boshkalarni tushuna olishingizni bildiradi.
2. Muloqot chogida suxbatdoshingizni tushunishga xarakat kiling.
Eshitganlaringizdan darrov xulosa chikarmang.
3. Suxbatdoshingizga xamdard buling. Uning urniga uzingizni kuyib kuring
va uning muammolarini uzingiznikiday kilib kuring. Bu esa uning nutkini
chukurrok bulishiga imkoniyat yaratadi.
4. Sabrli buling, dam-badam soatga karayvermang, suxbatdoshingizn suzini
bulmang. Suxbat chogida uz ishlaringiz bilan band bulmang - xar xil kogozlarni
titkilamang, telefonda gaplashmang va x.k.
5. Suxbat mavzuidan chetga chikishga urinmang. Gapirayotgan odamning
turli sifatlarini muxokama kilmang. Agar xodim sizga yokmasa xam uni dikkat
bilan eshiting.
6.
Suxbatdoshingizga
savol
berib,
uning
muammolarini
tugri
tushunganingizni tasdiklatib oling: "Men sizni tugri tushundimmi?".
7. Suxbat davomida muloyim jilmayib, suxbatdoshingizning kuziga karab
turing.
8. Suzini dikkat bilan tinglaganingizni albatta ta’kidlab turing: "Menimcha
sizni shunday muammolar kiynayapti?".
9. Eshitayotgan suzlaringiz sizda nafrat uygotsa xam uzingizni tuta biling.
Bilingki aks xolda suxbatdoshingiz sizga ishonmay kuyadi.
10. Suxbat davomida suxbatdoshingiz uz suzini tugatmaguncha jim
utirganingiz ma’kul.
Ish suxbatlarini kanday utkazish kerak? Ish yuzasidan buladigan suxbat
utkazish xam bir san’at. Buning uchun kuyidagi koidalarga amal kilish kerak.
1. Avvalo bir necha savolga javob topib kuying:
- suxbatdan uzimga kanday maksad kuyaman?
- bu mavzuda suxbatlashishga suxbatdoshim kay darajada tayyor?
- kanday savollar berish mumkin?
- menga kanday savollar berilishi mumkin?
- suxbat natijasi kanday tugaydi?
2. Fakat uzingiz yaxshi tushunadigan mavzu yuzasidan suxbatlashing.
3. Oldindan suxbatdoshlaringiz yoshi, jinsini,kizikishlarini yaxshi bilib
oling.
4. Uz nutkingizini mantikiy anik, lunda ifodalashga xarakat kiling.
5. Uz nutkingizda misollardan foydalaning,,lekin ularni kupaytirmang.
6. Tez-tez atrofdagilarga kuz kiringizni tashlab turing. Kim sizni
tinglayapti,kim tinglamayapti,yaxshi bilib olasiz.
7. Uz nutkingizni fakat zarur ishoralar bilan mustaxkamlang.
8. Nutkingizni laxzalik ta’sirchan suzlar bilan yakunlang. Lekin "e’tiboringiz
uchun raxmat" kabi iboralarni ishlatmang.
Suxbatda doimo suxbatdoshingizga "Siz" deb murojaat kiling. SHunda
suxbatdosh suzi bilan sizni yakinlashtirib orangizdagi farkni kamaytiradi va suxbat
erkin vaziyatda kechishini ta’minlaydi. Bu bilan siz uzingizni suxbatdoshingiz
urniga kuyishingiz va uning muammolarini echishingiz osonlashadi. Demak, ish
yuzasidan buladigan suxbatlarda kuyidagi koidalarga amal kilish kerak.
Ish
yuzasidan
suxbatdagi
mumkin xatti- xarakatlar
Mumkin bulmagan xarakatlar
1. Faoliyatni tasvirlash
1. Faoliyatni baxolash
2. Muammoni kurib, uni echish
yullarini kidirish
2. Muammoda insonning aybini
topish
3. Epchil bulish
3. Tugri suz bulish
4.
Tinch
xotirjam
bulib,
xissiyotlarini jilovlash
4. Uzini katta tutish, yoki pastga
olish, xissiyotlarga erkin berish
5. Turli yullar kidirish, ularni
taklif kilish
5. Dastlabki yulni kabul kilish
6. Insonning kiyofasini ukiy
olish kerak
6. Suxbatdoshingiz xolati be’etibor
bulmasligi kerak
7. Suxbatdoshingizga dustona
munosabatda bulish
7. Dushmanlik munosabati bulish,
nafrat bilan karash
8. "Xoxlaysizmi" deb suz bilan
boshlang
8. "Men istardimki" demang
9.
"Muammoingiz
shundan
iboratki" deb ayting
9. "Men shunday xulosaga keldim"
10. "Sizga bu narsani bilish
shunisi bilan kizik-ki…"
10. "Bu men uchun kizik", - demang
11. Albatta bu sizga ma’lum…"
11.
"Siz
albatta
bu
xakda
bilmaysiz…"
12. Siz bilan suxbatdoshingiz
kelishi uchun sharoit yaratish kerakki,
biz unda «Xa» deb javob berishga
moyillik vujudga kelsin
12. "YUk" deb javob beradigan
savollar bermang
13. Suxbatdoshingiz fikrlarini
aniklashtirib, uzingiz tushunchangizni
ma’lum kiling
13. Xammasi shundok xam tushunarli
degan xayolga bormang
14. Murosa kilish uchun eng
xolis yul topish
14. Sub’ektiv baxo va mezonlarni
kullash
IV. Muammoli vaziyatni kanday bartaraf kilish kerak. Raxbarlik faoliyatida
juda kup muammolar uchrab turadi. Bu muammolarni tez xal kila olmaslik
raxbarda uziga ishonch xissining yukolishiga olib keladi. Bu xolda uzingizda
fikrlashni shakllantiring. Bu fikrlar fakat ijobiy bulishi kerak. Muammo va
kiyinchilik oldida tuxtamang. Xar bir vokeada va xar bir insonda ijobiy va salbiy
xislatlar bulishi tabiiy. Inson xayotida vokealar unga boglik bulmagan tarzda sodir
buladi, fakat inson unga ijobiy yoki salbiy baxo beradi. Bundan tashkari, kup narsa
usha vaktdagi kayfiyatimizga xam boglik: aynan bir xil narsa bir vaktning uzida
xam salbiy va ijobiy baxolanishi mumkin. SHuning uchun uzgaruvchan kayfiyatga
berilmaslik kerak. Odamlarda fakat ijobiy va salbiy sifatlarini ajratmay, ulardagi
kamchiliklarni kuribgina kolmay, balki, ularning fazilatlarini xam kurishga
urganing. Bu narsani amalda isbotlang. Agar siz fakat yomon tomonlarni
kuraversangiz, boshi berk kuchaga kirib kolasiz. Agar siz oson bulmagan vaziyatda
yaxshilik tomon intilsangiz, xar kanday sharoitdan chikib keta olasiz. Ijobiy
tafakkur kunikmalarini rivojlantirishni inson uzidan boshlashi kerak. Uziga
ishonmagan, uzini xurmat kilmagan, uzini xodimlarining urniga kuyib kurmagan
kishi raxbar bulib ishlay olmaydi. U uz-uzidan norozi bulib, alamini boshkalardan
olishga intnladi. Aksincha, agar inson uzining shaxsiy sifatlari va ish kobiliyatini
ijobiy baxolay bilsa, ishda buladigan xar kanday kiyinchilikni engishga xarakat
kiladi, negaki, u uziga ishonadi, uz imkoniyatlarini tugri baxolay oladi. Bu narsa
xodimlariga va xamkasblariga ta’sir kursatmay kolmaydi.
Uzi anglamagan xolda unda kuyidagi fikr tugiladi: "Men uzimni ijobiy
baxolay olganim uchun uzimga ishonaman. Men senga xam ishonaman, chunki,
seningt ijobiy tomonlaringni xam bilaman. SHuning uchun ikkalamiz bu ishni
bajara olamiz, xammasi yaxshi buladi".
Endi muammoli vaziyatlardan chikish uchun bir necha mashklarni bajarib
kuramiz. "Muammo" mashki
Bu mashk muammoli vaziyatni inson uchun shaxsiy axamiyatini kamaytirib,
ichki xotirjamlikni orttirish uchun xizmat kiladi. Siz 10-15 dakika davomida bu
mashkni bajarib kuring. Kuzingizni yuming. Kuyidagi manzaralarni tasavvur kilib
kuring. Oxirgi vaktda kiynayotgan muammolar xakida uylang. Xayolan ularni ikki,
uch ibora bilan ifodalang. Uz muammolaringiz bilan urtoklashgan shaxsning
kiyofasini kuz oldingizga keltiring. U sizga nima dedi, siz unga nima javob
berganingizni eslab kuring. Bu suxbat jarayonida tashkaridan kuzatuv sifatida
karang. Masalan, siz uz suxbatdoshingizni guyo oynada kurgandek tasavvur
kiling.Bu manzaraga yakin kushnilaringiz, tanishlaringiz ya’ni karindoshlaringizni
kiriting. Ularning echilmagan kanday savollar va muammolari bor? Ularni nima
kiynayapti, xayotda ular kanday kiyinchiliklarni engib utishlari kerak?
YAshayotgan uyingiz, siz bilan birga yashayotgan odamlarni tasavvur kiling.
Tasavvur kilayotgan manzarangiz kengayib borishi bilan, unga siz yashayotgan
mamlakat, uning kishlok va shaxarlarini kushing. YAna uzokrokka kuz tiking:
kuyosh sistemasi, uning atrofida aylanayotgan, Er galaktikasining bepoyonligi,
erda yashayotgan odamlarning muammolari, bu bepoyonlik oldida muammoingiz
xam kichkina ekanligini tasavvur kiling. Endi xolatingizga berilib, uz
muammolaringizni ikki-uch ibora bilan ifodalang. Siz endi nimalarni xis kilyapsiz?
"Bundan xam battarrok bulishi mumkin" mashki. Ok kogoz olib kichik insho
yozing. Xal kila olmagan xox ishdagi, xox shaxsiy ishlaringizdagi vokealarni
kogozga tushuring. Endi vokealarning siz uchun kanday yomon okibatlarga olib
kelishini uylab kuring. Kasal bulib kolishingiz mumkinmi yoki yana bundan
yomonrok nima bulishi mumkin?Siz xozir kanday yashayapsiz, ishlayapsiz?
Uzingizni yaxshi xis kilyapsizmi? Muammolaringiz unchalik kurkinchli emas?.
Extimol, bundan xam yomonrok bulishi mumkin. Demak, muammolarni xal kilsa,
yashasa, kurashsa buladi. Doimo sizni xayotda biror muammo kiynasa, bundan
xam yomonrok bulishi mumkin deb tasavvur kiling. Xayotga ishonch va kuvonch
bilan karang. YAshash kanday yaxshi.
"Maksadga erishish" mashki .Kuzingizni yuming, gavdangizni bushashtirib
utiring. Uz maksadingizga dikkat bilan karang. Tasavvur kiling, maksadingizga
erishdingiz. Masalan, ish boshladingiz va uni muvaffakiyatli bajaryapsiz. Uz
maksadingiz manzarasini anikrok tasavvur kiling. Kurayotgan narsalaringizni
anglab kuring - ranglar, narsalar, odamlar, xonalar, xonadagi shart-sharoit va x.k.
Atrofdagi barcha narsalar - tovushlar, ovozlar, gap suzlarni eshiting. Atrofdagi
narsalarni ushlab kuring, ularni xis kiling. Xayolan uz maksadingizga tularok etish
mumkinligini tasavvur kiling, keyin maksadingizga erishish manzarasini kurib,
uzingizga ayting: "Men albatta bu maksadga erishaman. Maksadimga erishish
uchun xamma narsani kilaman. Bu amalga oshadigan maksad, fakat unga erishish
uchun xarakat kilish zarur!".
Endi, nixoyat tasavvur kilishdan tuxtab, ongli xayotga erishish uchun mutlok
ishonch va mustaxkam e’tikod bilan kayting. Bu sizning xolatingizda uzok vakt
saklanib koladi va maksadingizga erishish uchun erdam beradi.
SHunday kilib, uz muammolaringizning xal kilish yulini topdingiz. Bu
muammolarga turli tomondan karab kurdingiz va uni xal kilish mumkinligini xis
kildingiz. Eng muximi muammolarga nisbatan munosabatingiz uzgardi.
Muammolaringizni xal kilishda sizga kuyidagi muloxazalar yordam beradi.
- Insonda doimo muammolar buladi. Xayotda muammolarning bulishi
mukarrar.
- Bir muammoni xal kilgach, ikkinchisi tugiladi.
- Birinchi muammodan keyin inson albatta ikkinchisiga duch keladi.
- Xar kanday chikarilgan karor - bugun tugri bulsa, ertaga notugri tuyuladi.
- Muammoni xal kilish vakti bor. SHuning uchun insonga sabr tokat kerak.
- Uz xayotingizni takrorlanmas deb biling.
- Xar bir kishi xato kilish mumkinligini unutmasligi kerak.
- Xar bir inson uziga "Bu men uchun muxim emas!" deb aytishga xakli.
Do'stlaringiz bilan baham: |