Мундарижа сўзбоши

Ma’ruza 10. Karst jarayonlar va karst relefi. Reja

1.Karst tushunchasi. Karst hodisasining hosil bo’lishidagi geologik va tabiiy geografik omillar.

2.Karst tiplari: ochiq va yopiq, ularning morfologiyasi, geografiyasi.

3.Karst jarayoni va ularni o’rganishning ilmiy ahamiyati. Karstli o’lkalarda daryolar va qurilish ishlari.

Suvda eriydigan har qanday tog’ jinslarida rivojlanadigan hodisaga karst hodisasi deyiladi. Bu hodisaning asosida tog’ jinslarining suvda erishining kimyoviy jarayoni hamda erigan moddalarning olib ketilishining geomorfologik jarayoni yotadi.

Karst hodisasi natijasida hosil bo‘lgan relef shakllariga karst relefi shakllari deyiladi.

Karst so‘zi Sloveniyaning Istriya yarim orolidagi Karst platosi nomidan olingan (nemischa so‘z) bo‘lib, qoya degan ma’noni anglatadi.

Bu plato slovencha “kras”, “kraj” deb yuritiladi. Ilmiy adabiyotda “karst” so‘zi mustahkamlanib qolganidan, hamma mamlakatlarda, shu jumladan bizning respublikamizda ham shu atama ishlatiladi. Sloveniyaning bu rayonida karst hodisasini keng tarqalganligi va bu hodisani dastlab shu yerda chuqur o‘rganganligi bu atamani hamma joyda ishlatilishiga sabab bo‘lgan.

Karst relefi juda keng tarqalgan. Quruqlik yuzasining 70 foiz hududida karst hodisasining rivojlanishi uchun geologik sharoit mavjud. Shu bilan birga, karst hududining landshaft xususiyatlariga, relefiga, oqimga, tuproq va o‘simlik qoplamiga, aholining xo‘jalik faoliyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston hududida ham karst hodisasi tarqalgan. Shuning uchun bu hodisani va u hosil qilgan relef shakllarini o‘rganish muhimdir.

Karst hodisasi va relefini o‘rganishda N.A.Gvozdetskiy, G.A.Maksimovich, I.S. Shchukin, D.S.Sokolov, V.N.Dublyanskiy, o‘zbek olimlaridan M.Mamatqulov, M.Abdujabborov, Z.Sultonov va boshqalar katta hissa qo‘shganlar.