Мундарижа сўзбоши

4.3.2-rasm. Surilma (N.P.Neklyukovdan, 1977).

Yonbag’irlarning geologik tuzilishi xususiyatlariga qarab sirg’anma va o‘tirma surilmalar hosil bo’lishi mumkin. Sirg’anma surilmalar geologik tuzilishiga ko‘ra qatlam-qatlam bo’lgan qirg’oq Yonbag’irlarida ro‘y byeradi. Oldinma-keyin surilgan bo’laklar zinopoyasimon shakl hosil qiladi.

o‘tirma surilmalar suv o‘tkazadigan qatlamsiz jinslarda hosil bo’ladi. Ular suvga bo‘kkach o‘tiradi va tsirksimon botiqlarni vujudga keltiradi.

Yonbag’irdagi tuproq qoplami yoki 0,3-1,5 m qalinlikkacha bo’lgan tog’ jinslarining surilishini suyilma deyiladi. Bunda tuproq va g’ovak tog’ jinslari juda namlanib suyulgan holatda bo’ladi.

Surilmalar xalq xo‘jaligiga juda katta zarar etkazadi, ular Yonbag’irlardagi katta yer maydonlarini ishdan chiqaradi, bino va turli xil inshootlarni vayron qiladi.

O‘zbekiston hududidagi tog’larda surilmalar ko‘p kuzatiladi. Ayniqsa, Ohangaron daryosi vodiysi ulkan surilmalari bilan dunyoga tanilgan. Masalan, 1973 yilning aprelida Ohangaron daryosining chap sohilida Qurama tog’ining yonbag’rida (Teshiktosh shahari yaqinida) hajmi 700 mln m³ bo’lgan va 8 km² maydonni egallagan gigant surilma faollashib qolganligi kuzatildi. Surilmaga qarshi olib borilgan tadbirlar natijasida surilma mayda qismlarga ajratib yuborildi va katta halokatning oldi olindi. Bu surilma tarixga “asr surilmasi” nomi bilan yozildi.