Mundarija: Kirish Tijorat banklardagi turli operatsiyalar klassifikatsiyasi va tarkibi

5. Tijorat banklari tomonidan ko’rsatiladigan qo’shimcha xizmat turlari.
O`zbekiston Respublikasining amaldagi konunchiligiga asosan fyuchers – kimmatli kogoz (shartnoma) bulib, muayyan kimmatli kogozlar va boshka moliyaviy vositalarni yoki tovarlarni shartnomalarda belgilab kuyilgan narxda belgilangan kelgusi sanada xarid kilish yoki sotishdan iborat majburiyatni suzsiz tasdiklaydi.
Fyuchers shartnomasi bo’yicha bazis aktivining emitentning avval muomalaga chikarilgan kimmatli kogozlari va avval muomalaga chikarilgan uchinchi shaxsning kimmatli kogozlari tashkil etishi mumkin. Amaldagi konunchilikka asosan fyuchersning bazis aktivi bulib emitentning uzlik birlamchi muomalaga chikarilgan kimmatli kogozlar tashkil etishiga yul kuyilmaydi.
Fyuchers shartnomasining asosiy xususiyati shundaki unda baxoning anikligi va shartnoma bajarilishining majburiyligidir. Fyuchersga asosan bazis aktividagi kimmatli kogozlar darxol kuldan-kulga berilmaydi, balki kat’iy belgilangan muddatda etkazilishi zarur. Fyuchers shartnomasi yordamida fond kimmatliklarini kelajakda olish yoki etkazib berish majburiyati konun asosida rasmiylashtiriladi.
Fyuchers shartnomasi kuyidagi majburiy rekvizitlarga ega bulishi lozim:

• 
  “Fyuchers” deb nomlanishi;
  
• 
  Davlat organidan ruyxatdan utganligini tasdiqlovchi xujjat va tartib rakami;
  
• 
  “Fyuchers” imzolangan sana;
  
• 
  “Fyuchers”ning turi (sotib olish yoki sotish uchun);
  
• 
  “Fyuchers emitentining” nomlanishi, yuridik manzili va banki rekvizitlari;
  
• 
  Emitentning shartnomadagi bazis aktivni sotib olish yoki sotish tugrisidagi rasmiy majburiyati;
  
• 
  Fyuchersning amalga oshirilish sanasi;
  
• 
  Bazis aktivning xususiyatlari;
  
• 
  Fyuchers emitentining imzosi va muxri.
  

Fyuchers shartnomasidagi shartlar birja auktsionidagi kimmatli kogozlarga talab va taklifni chukur urgangan xolda tuziladi. Fyuchers bitimidagi xisob-kitoblar esa fond birjasidagi xisob-kliring palatasi orkali amalga oshiriladi. Buning uchun xisob-kliring palatasida fyuchers shartnomats ishtirokchilarining (sotuvchi va oluvchi) maxsus xisob rakamlar ochiladi.
Fyuchers shartnomasi shartlarini amalga oshirish mexanizmini kurib chikamiz. Shuni ta’kidlash lozimki, fyuchers shartnomasida bazis aktivdagi aktsiyalar kursini pasayishi xisobiga manfaat yuzaga keladi. Odatda fyuchers shartnomasida kimmatli kogozlar ta’minlanmagan xolda sotiladi, ya’ni bu kimmatli kogozlar sotuvchining mulki bulmasligi xam mumkin. Fyuchers shartnomasiga asosan sotuvchi brokerdan ma’lum mikdordagi aktsiyalarni sotib oladi. Lekin sotib olingan paket aktsiyasining fakat 60 foizinigina tulaydi, kolgan 40 fozini esa brokerdan joriy narxda karzga oladi. Investor sotib olingan paket aktsiyani tulik sotadi. Fyuchers shartnomasiga asosan investor brokerga belgilangan muddatda kelishilgan kimmatli kogozlarni etkazib berishi lozim. Ushbu xolatda investor bazis aktivdagi aktsiyaning narxini tushishidan manfaatdor, chunki muddat kelganda u karzga olingan aktsiyalarni arzon narxda oladi va brokerga sharnomada eski yukori narxda etkazib beradi. Natijada investor kushimcha daromad olishi mumkin. Lekin olingan aktsiyalarning narxi oshib ketsa, investor aktsiyalarni yukori narxda xarid etib, uni brokerga shartnomadagi eski narxda etkazib berishga majbur. Natijada investor katta zarar kurishi mumkin. Shuning uchun fyuchers shartnomasini tuzuvchi shaxslar fond bozorini, uning xozirgi va kelajakdagi xolatini xamda narx-navo kanday bulishini chukur o’rganishi va uning bilishi lozim buladi.
Xulosa

Kredit operatsiyalari bank faoliyatining asosiy daromad manbai desak mubolag`a bo`lmaydi. Kredit operatsiyalarini tashkil qilish bank uchun daromad ko`rish ko`rsatkichlarini belgilab berishi bilan ahamiyatli. Kredit operatsiyalarini tashkil qilish belgilangan tamoyilar asosida amalga oshiriladi.

Bank faoliyatini takomillashtirish haqida gap ketganda, bevosita kredit operatsiyalari, kredit operatsiyalarining holati va unda mavjud muammolar ko`z oldimizda gavdalanadi. Kredit operatsiyalarini takomillashtirish, kredit berish jarayonlarini soddalashtirish, xullas, kredit operatsiyalari samaradorligini oshirish bugungi kunda amalga oshirilayotgan islohotlar doirasida hisoblanadi. Xususan, shu yil 23 martdagi PQ-3620 sonli qaror ijrosi, yoki 23 noyabrda tasdiqlangan PQ-4026 sonli qarorning tasdiqlanishi ham fikrimizning yaqqol isboti bo`lib hisoblanadi.