Mundarija kirish texnika xavfsizligi

2.2. Optik tola va kabellar
TОА tizimidа орtik tеbrаnishlаrni tаrqаlishini chеgаrаlоvchi vа yorug’lik enеrgiyasi оqimini bеrilgаn yo’nаlishdа yo’nаltiruvchi, uzаtish vа qаbul qilish qismlаrini bоg’lаb turuvchi muhit орtik tolalаr dеyilаdi.
Oрtik tоlа o’zаk vа qоbiqdаn ibоrаt bo’lаdi. Ulаr qiymаt bo’yichа bir‑birigа yaqin turli sindirish ko’rsаtkichlаrigа egа. O’zаk uzаtuvchi muhit, qоbiq esа o’zi vа o’zаk оrаsidа chеgаrа хоsil qilаdi. Bu chеgаrа yorug‘likni yo‘nаltiruvchi fizik kаnаlni shаkllаntirib, u оrqаli signаl uzаtilаdi.

Optik yorug‘lik uzatgichlarining sindirish ko‘rsatkichi quyidagi munosabat bilan aniqlanadi:

bu erda  va  - mos ravishda yorug‘lik uzatuvchi muhitning nisbiy dielektrik va magnit singdiruvchanliklari.

Materiallar nomi	Sindirish ko‘rsatkichlari, n	Yorug‘likning turli materiallardagi tezligi, sm, km/sek.
Vakuum	1,0	300 000
Havo	1,0003	300 000
Suv	1,33	225 000
Kvars	1,46	205 000
Shisha	1,5	200 000
Olmos	2,5	120 000

Optik tolada signallarni uzatish sifatiga ta’sir qiluvchi eng muhim omillardan biri dispersiya hisoblanadi. Dispersiya bu yorug'lik impulslari spektrlarini cho'zilishi, ya'ni impulslarni kengayishidir. Impulslar kengayib, bir birini qoplaydi, simvollararo buzilishlar yuzaga keladi va qabul qilishda impulslar ketma-ketligidan uzatilgan foydali informatsiyani ajratib bo'lmay qoladi

Dispersiya o'tkazish qobiliyatini kamaytirib, optik tizimlarni ish tezligini, aloqa masofasini chegaralaydi. Dispersiya– impulslarni kengayishi, L uzunlikli kabelni chiqish va kirishidagi impulslar davomiyligini kvadratik farqi sifatida quyidagi formuladan aniqlanadi:

Odatda dispersiya bir kilometr hisobida me'yorlashtiriladi va ps/km da o'lchanadi. Dispersiyani quyidagi turlari mavjud.
Eng muhim masalalaridan biri optik tolalarni ishonchli ulanishini ta'minlash hisoblanadi. Optik ulagich – bu nurlanishni kiritish va chiqarish joyida, tolali optik aloqa liniya traktining turli komponentlarini, optoelektron modullarni kabel tolalari bilan ulash, kabelning qurilish uzunliklarini bir-biri yoki boshqa komponentlar bilan ulash uchun mo'ljallangan qurilma.
Ulagichlar ajraladigan va ajralmaydiganga bo'linadi. Ajralmaydigan ulanishni asosiy montaj usuli payvandlash hisoblanadi, ular aniq doimiylikni ta'minlayd. Ajraladigan ulagichlar (konnektor, connectors termini keng qo'llaniladi) bir necha va ko'p martalab ulash/ajratish imkonini beradi.
Abonent komplekti (AK) va telefon apparati (TA) orasida bog'lanish, boshqacha aytganda abonent liniyasi (AL), stansion, magistral, taqsimlash uchastkalari va abonent simi orqali amalga oshiriladi. Abonent liniyasini boshqacha talqin etish mumkin:

• 
  oxirgi milya (krossdan uygacha masofa);
  
• 
  oxirgi yard (uy chegarasidagi ajratish);
  
• 
  oxirgi fut (xonadondagi ajratish).
  

Mis simli abonent kirish tarmoqlarining quyidagi kamchiliklarini ko'rsatish mumkin:

• 
  abonent kirish tarmoqlarida axborot almashinish ishonchliligi va sifati ko'rsatgichlarining pastligi o'ziga xosdir;
  
• 
  abonent kirish tarmoqlarining foydali ish koeffisienti juda kamligi (o'tkazilayotgan trafik intensivligi) texnik vositalardan foydalanish samarasining pastligiga olib keladi.
  

Abonent optik kirish tarmoqlari FTTx (Fiber Transport To…, ya'ni optik transport tarmog'i... gacha) degan nom olib yangi avlod tarmoqlarini qurishda keng qo'llanilmoqda. FTTx tuzilishiga ko'ra quyidagi turlardan iborat:
FTTCab (Fiber To The Cabinet) – taqsimlash jovonigacha optik kabel yotqizish; 
FTTC (Fiber To The Curb) – taqsimlash qutisigacha optik kabel yotqizish;
FTTH (Fiber To The Home) – uygacha optik kabel yotqizish;
FTTB (Fiber To The Building) – binogacha optik kabel yotqizish;
FTTP (Fiber To The Premises) – tarmoq segmentigacha optik kabel yotqizish;
FTTO (Fiber To The Office) – ofisgacha optik kabel yotqizish; 
FTTU (Fiber To The User) – foydalanuvchi terminaligacha optik kabel yotqizish.
FTTx texnologiyalarini xususiyatlari:
FTTH:

• 
  optik kabelning ko'p sarflanishi qimmat va optik tolani abonentgacha (yangi) tortish kerak;
  
• 
  oraliqlarda aktiv qurilma ishlatilmasligi sarf xarajatlarni kamaytiradi;
  
• 
  yuqori o'tkazish polosasi ega;
  
• 
  turli multiservisli xizmatlarini taqdim etish imkoniyatini beradi;
  
• 
  yuqori uzatish sifatini, to'liq optik tarmoqlarga o'tish imkonini yaratadi.
  

FTTB:

• 
  optik tola/kabel ko'p sarflanmaydi;
  
• 
  mavjud bo'lgan abonent o'tkazgichidan foydalanish mumkin;
  
• 
  o'tkazish polosasi bo'yicha chegaralangan;
  
• 
  oraliqlarda aktiv qurilma ishlatilishi qo'shimcha sarf xarajatlarga olib keladi.
  

FTTC:

• 
  nisbatan arzon;
  
• 
  o'tkazish qobiliyati chegaralangan.
  

Agar oxirgi yillarda zamonaviy aloqa tarmoqlarining tolali optik kabellar orqali tashkil qilinayotganini, o'tkazuvchanlik qobiliyatining yuqoriligini nazarda tutsak, abonent tarmoqlarida PON texnologiyasini qo'llash maqsadga muvofiqdir.
PON texnologiyasining asosiy vazifasi, markaziy tugunlar orasidagi magistralni (SDH/ATM) va abonent tugunlarini ulash, shuningdek daraxtsimon topologiyali to'liq passiv optik tarmoqni yaratishga asoslangan, oraliq tugunlarda esa ta'minot va xizmatni talab qilmaydigan kompakt passiv optik ajratgich (birlashtirgichlar yoki splitterlar deb ham ataladi) joylashgan.
PON texnologiyasi Telekommunikasiyalar bo'yicha xalqaro elektraloqa ittifoqi (ITU-T) tomonidan G.983.1 va G.983.2 tavsiyalari nomini olgan.
PON arxitekturasining afzalliklari:
- oraliq aktiv qurilmalarning yo'qligi;
- markaziy tugunda optik uzatgich va qabul qilgichlarning tejalishi;
- tolaning tejalishi;
- yangi abonentlarni ulashning engilligi va xizmat ko'rsatishning qulayligi. Kamchiligi: PON texnologiyasining murakkabligi va oddiy daraxt topologiyasida zahiralashning yo'qligidir.
PON tarmog'ining xususiyatlari:
- bir tola bo'yicha bir-biriga qarama-qarshi ikki uzunlikdagi (1550 nm va 1310 nm) to'lqinni uzatuvchi daraxtsimon arxitekturadan iborat. Ikki xil to'lqin uzunligi uzatgich va qabul qilgich orasida yaxshiroq izolyasiyani ta'minlaydi, shuningdek ikki to'lqin uzunliklarining ta'sirlashuvida qimmat bo'lmagan planar lazer diodlar (PLC) ni ishlatish mumkin, bu tizim narxini sezilarli darajada kamaytiradi;
- daraxtning oraliq tugunlarida passiv optik tarmoqlagichlar 
joylashadi;
- TDMA ulanish usulidan foydalanish abonenlar orasida o'tkazish polosasini moslashuvchan taqsimlanishiga yo'l qo'yadi;
- markaziy tugundan kelayotgan bitta tolaga 32 ta, maksimum 64 ta abonent tugunlarini ulash mumkin;
- PON texnologiyasida kiruvchi trafikni keng ommaga yetkazib berishda oqimlarni spektral ajratishdan va chiquvchi kanalda esa vaqt bo'yicha multipleksorlashdan foydalaniladi;
- maksimal masofasi 20 km ni tashkil qiladi.
PON texnologiyasidagi asosiy terminlar:
*Markaziy tugun OLT (optical line terminal)
*Abonent tuguni ONT (optical network terminal)
PON texnologiyasi Full Services Access Network (FSAN) standartiga asoslangan bo'lib, bu texnologiya quyidagi standartlar bo'yicha qurilishi mumkin:
A-PON – ATM protokolini qo'llashga asoslangan;
E-PON – Ethernet formatida kadrlarni optik trakt orqali uzatishga asoslangan;
B-PON - Broadband PON – keng polosali xizmatlar bilan birga Ethernet ulanishni, analog va raqamli videoni translyasiya qilishni amalga oshiradi;
G-PON - Gigabit PON – yangi echim, juda yuqori unumdorlikka ega bo'lib, multiservisli xizmatlarni amalga oshirishga mo'ljallangan.
Bunday tarmoqlar iqtisodiy tomonidan tejamli va keng polosali turli axborotlarni o'tkazish qobiliyatiga ega.