Mundarija kirish. Tashkilot va Xavfsizlik texnikasi bilan tanishish

1 – rasm. Suyuqlik oqib chiqadigan tirqish teshikli sarf o’lchagich.

1-rasmda ko’rsatilgan sarf o’lchagich ikki shtutserli to’rt-burchak idish 2 dan iborat. SHtutserlardan biri idishning yonida joylashgan bo’lib, suyuqlikni kiritish uchun, ikkinchisy esa pastda joylashgan bo’lib, suyuqlikning oqib chiqishi uchun xizmat qiladi. Idish ichki tomonidan to’siq bilan bo’lingan, bu to’siqqa profillangan teshikli shchit germetik ravishda mahkamlangan. Idishdagi suyuqlik oqib chiqadigan tirqish oldiga muhofazalovchi g’ilofli pьezometrik naycha 1 cho’ktiriladi. Haydalgan havo miqdori nazorat stakanchasi 4 yordamida tekshiriladi. Havo bosimi reduktor 6 orqali o’zgarmas qilib saqlanib turiladi va manometr 5 bilan o’lchanadi. Filьtr 7 havoni tozalaydi. Pьezomstrik naychadagi bosim tirqish oldidagi suyuqlik ustunining zichligi va balandligi bilan, demak, suyuqlikning massaviy sarfiga bog’liq. Pьezometrik naychadagi gidrodinamik bosimning qiymati difmanometr 3 bilan o’lchanadi. 4.6-rasmda keltirilgan sarf o’lchagichning xususiyatlaridan biri ikkilamchi asbob shkalasining bo’linmalari tengligidadir.

Avtomatlashtirish  vositalari  va  asboblar
Asboblar  va  avtomatlashtirish  vositalariga  katta  guruhdagi 
qurilmalar kiradi.  Ular yordamida turli ishlab chiqarish, texnologik 
jarayonlarni  nazorat  qilish,  xabarlash,  rostlash  va  boshqarish 
amalga oshiriladi. Asboblar va avtomatlashtirish vositalari o‘lchovchi 
va  o‘zgartiruvchi  asboblarga,  rostlovchi  organ  va  ijro  etuvchi 
mexanizmlarga bo‘linadi.  Bu qurilmalarni va shartli belgilanishlarni 
o‘qishni bilish uchun ularning  ishlash prinsiplarini va vazifalarini 
bilish  kerak.  U m um iy  holda  o ‘lchash  qurilm asi  birlam chi 
o‘zgartirgich, oraliq va uzatuvchi o‘zgartirgichlardan tashkil topgan.
Birlamchi o ‘lchovchi o ‘zgartirgich
 (yoki birlamchi o‘zgartirgich) 
O‘lchovchi  qurilm aning  elem enti  deb  ataladi,  o ‘lchanuvchi 
kattaliklar  ularning  kirishiga  beriladi.  Birlamchi  o ‘zgartirgich, 
birinchi navbatda, o‘lchovchi zanjirda tarmoqda (o‘lchash kanalida) 
ishlatiladi.  Birlamchi  o‘zgartiruvchi  o‘lchash  asboblari  vazifasini 
quyidagilar:  termoelektrik  o‘zgartirgichlar  (termojuft),  toraytirish 
qurilm asi,  sarfni  o ‘lchash  va  boshqalar  bajarishi  mumkin. 
Birlamchi  o‘zgartiruvchi  o‘lchash  asbobi  ba’zida  datchiklar  deb 
ham ataladi.
Oraliqdagi o ‘zgartiruvchi o ‘lchovchi asbob
 (yoki qisqacha oraliq  o‘zgartirgich)  O‘lchash  qurilmasi  elementi  deyiladi  va  o‘lchash 
tarmog‘ida birlamchi  o‘zgartirgichdan  keyin joy  egallaydi.  Oraliq 
o‘zgartirgichning  asosiy  vazifasiga  o‘lchanadigan  m a’lumotlarni 
keyinchalik  masofadan  uzatish  uchun  qulay  bo‘lgan  ko‘rinishga 
o‘zgartirib  berish  kiradi.
Misol  uchun,  oraliq  o‘zgartiruvchi  ulovchi  asbob  misolida 
membranali  blok  difmanometr-rasxodomer  ishlatilishi  mumkin. 
O‘lchov  zanjirida  iste’molni  o ‘lchash  to ‘g‘ridan  to ‘g‘ri  toray- 
tiruvchi  qurilm adan  so‘ng joy  oladi  va  toraytiruvchi  qurilma- 
dagi  bosimning  o ‘zgarishini  unga  to ‘g‘ri  keladigan  m em brana 
blokidagi  o ‘zgargan  membranaga  moslab  o ‘zgartiradi  va  unga 
mexanik sistema orqali ulangan asbobning ko‘rsatishini o ‘zgar- 
tiradi.