umumiy ko'rsatkichlar (elementlarning yoki umuman butun hodisaning o'zgarishini tavsiflang)
3. Hisoblash metodologiyasiga qarab umumiy ko'rsatkichlar quyidagilarga bo'linadi.
yig'indisi (umumlashtirilgan indekslar indekslarning asosiy shaklidir va ular bilan o'zaro bog'liq bo'lgan boshqa indikatorning o'zgarmas qiymatidan foydalangan holda indekslangan indikatorni tarozida tortish orqali tuziladi).
o'rtacha (yig'indidan olingan)
4. Taqqoslash bazasiga qarab quyidagilar mavjud:
asosiy (agar indekslarni bir necha vaqt davomida hisoblashda taqqoslash bazasi doimiy bo'lib qolsa)
zanjir (taqqoslash bazasi doimo o'zgarib turadigan bo'lsa)
Indeks usuli Yo'q qilish, ya'ni individual omillarning umumlashtiruvchi ko'rsatkichga ta'sirini hisoblash ham amalga oshirilishi mumkin indeks usuli... Ushbu usul ajratish uchun ishlatiladi. Indekslar nisbiy qiymatning bir turi. Indekslar umumlashtirilmasligi kerak bo'lgan elementlardan tashkil topgan iqtisodiy hodisalarni tavsiflash uchun ishlatiladi.
Texnik jihatdan har qanday indeks har qanday ikkita qiymatning nisbati sifatida aniqlanadigan ko'rsatkichdir. Ikkinchisi, mohiyatiga ko'ra ma'lum bir xususiyatning ma'lum holatlaridir. Indekslar yordamida amaldagi ko'rsatkichlarni asosiy ko'rsatkichlar bilan taqqoslash amalga oshiriladi, ya'ni, odatda, rejalashtirilgan va oldingi davr ko'rsatkichlari bilan.
Indekslarning ikkita asosiy turi mavjud:
oddiy (xususiy, individual);
analitik (umumiy, yig'ma).
Birinchi holda, o'rganilayotgan xususiyat ushbu xususiyatning o'rganilayotgan iqtisodiy hodisalarning qolgan xususiyatlari bilan bog'liqligini hisobga olmasdan olinadi. Bunday ko'rsatkichlar quyidagi formula bilan ifodalanishi mumkin:
Va - mos ravishda har qanday xususiyatning taqqoslangan holatlari
Ikkinchi holda, o'rganilgan xususiyat izolyatsiyada emas, balki boshqa xususiyatlar bilan o'zaro aloqada qo'llaniladi.
Shuning uchun har qanday analitik indeks ikki elementdan iborat:
Og'irlik ko'rsatkichlari yordamida iqtisodiy hodisalarning o'zgarishi o'rganiladi, ularning tarkibiy elementlari taqqoslanmaydi. Shuni yodda tutish kerakki, oddiy va analitik ko'rsatkichlar bir-birini to'ldiradi.
Tahlil indekslarini quyidagicha ko'rsatish mumkin:
qaerda va og'irlik belgilari
Iqtisodiy tahlilda indekslardan foydalanish quyidagi maqsadlarga ega:
ularning yordami bilan iqtisodiy hodisa yoki ko'rsatkichning nisbiy o'zgarishi baholanadi;
indekslardan foydalanish umumlashtiruvchi (samarali) ko'rsatkich (xususiyat) ning o'zgarishiga individual omillarning ta'sirini aniqlashga imkon beradi.
har qanday iqtisodiy hodisa tarkibidagi o'zgarishlarning ushbu hodisa dinamikasining kattaligiga ta'siri bahosi berilgan.
Keling, aniq bir misol yordamida indeks usulining mohiyatini ko'rib chiqamiz. Agar tahlil qilinadigan tashkilot bir-biriga o'xshash mahsulot ishlab chiqarsa, unda ishlab chiqarish hajmining umumiy ko'rsatkichi hisoblanadi.
Mahsulotlar hajmi va qiymati haqida ma'lumot.
Mahsulot turlari
Miqdor)
1 dona narxi (rubl)
Mahsulot narxi (rubl)
Ko'rib chiqilgan misolda biz hisoblaymiz analitik ko'rsatkichlarqayerda indekslangan xususiyat olingan mahsulotlar hajmi, va og'irlik atributi sifatida - mahsulot birligiga narx. Jadvalda keltirilgan ma'lumotlarga asoslanib, biz ishlab chiqarishning umumiy hajmini hisoblaymiz:
Biz olgan natijaga ikki omil ta'sir ko'rsatdi:
mahsulotlar sonining o'zgarishi;
mahsulot narxining o'zgarishi.
Alohida aniqlanishi kerak:
bir xil narxlarda baholanishi shart bo'lgan mahsulotlar miqdori (hajmi) o'zgarishi indeksi;
agar ular bir xil hajmda bo'lsa, mahsulot bahosining o'zgarishi indeksi
Birinchidan, ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi indeksini topamiz:
Keyin mahsulot narxining o'zgarishi indeksini aniqlaymiz:
Ko'rib chiqilayotgan misolda miqdor o'zgarishi indeksi ishlab chiqarish hajmining 8 rublga yoki 123 foizga o'sishini ko'rsatadi (123 - 115). Narxlarning o'zgarishi indeksi mahsulot narxining o'sishini ko'rsatadi, bu 10 rubl, ya'ni (133 - 123).
Agar biz indekslarning ta'sirini kuchaytirsak, ishlab chiqarish hajmining umumiy ko'rsatkichini olamiz - 18 rubl.
Indekslardan foydalanib, siz bir necha yillar davomida ma'lumotlarni taqqoslashingiz mumkin, masalan, hisoblash orqali o'sish sur'atlari taqqoslanadigan narxlarda mahsulotlar.
Ko'rsatkichlar dinamikasini tahlil qilishda zanjir va asosiy ko'rsatkichlar tushunchalarini farqlash kerak. Asosiy Baza davriga qarab hisoblangan indeks deb ataladi. Zanjir oldingi davrga nisbatan hisoblangan indeks deb ataladi.
