Mundarija Kirish I. Nazariy qism

1.4. ELEKTROLIZ VA QATTIQ KATODLI ELEKTROLIZ
Elektrolizyorlar yaxshi tabiiy ventilyatsiyaga ega bo’lgan bir qavatli binolarga joylashtirilgan bo‟ladi. Ayrim shollarda bino yertilali inshoatlarga ega bo’ladi va bunga ishqorni yig’uvchi va boshqa yordamchi qurilmalar joylashtiriladi. Elektr toki bilan ta’minlash 380-825 V kuchlanishli, yarim o’tkazgich ko’proq tarqalgani uchun 420V kuchlanishli to’g’rilagichlar orqali amalga oshiriladi.
Eritma bilan ta’minlash uchun o’lchovli idishlardan o’z oqimi bilan beriladi. Beriladigan eritma miqdori avtomatik rejimda boshqariladi. Sexda elektrolizyorlar oddiy bir qator qilib o’rnatiladi. Ikki qator orasida har bir tayanch konstruksiyalarga xlor va vodorod yig’uvchilar qo’yilgan. Eritma va ishqor o’tkazuvchilar yerga joylashtirilgan.
Xlorning miqdori yuqori darajada bo’lsa insonga, atrof-mushitga ta’siri va vodorod bilan arlashmasi portlash hosil qilish mumkin shuning uchun xlor ishlab chiqarish sexlarida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish uchun maxsus talablar qiyiladi. Bulardan eng muhimi: elektrolizyor va trubalarni to’liq germetiklash va binoni yaxshi ventiliyatsiya bilan ta’minlashdir.
Katod bo’shlig’ida vodorodning xlor bilan aralashma hosil qilishini ogohlantirish uchun anodga nisbatan chuqur vakuumni ushlab turishdir. Eritma balandligi anod bo’shlig’ida diafragma balandligidan kam bo’lmasligi kerak.
Natriy xloridning suvli eritmasi elektroliz qilinganda qattiq katodlarda vodorod H₂ ajralib chiqadi.
H₂O + e^- → OH+ H (ads).
Adsorblangan vodorod atomi molekulyar vodorodni hosil qiladi
2H(ads)→ H₂

Vodorodning ajralishi standart potensiali – 0,828 V ga teng. Agar ajralish sharoiti standart haroitdan farq qilsa, vodorod ajralish muvozanat potensialini eritmadan quyidagi formula bo’yicha hisoblab topish mumkin

Bu yerda, OH, COH –gidrooksil ionlarning aktivlik koeffitsiyenti va ularning konsentratsiyasi.
Xlor ishlab chiqarish sanoatida faqat Ct.3. markali pilatina ishlatiladi. Quyidagi rasmda 75⁰ C da natriy xlorid ishqoriy eritmada (1) po’lat va (2) temirning qutblanish egri chizig’i tasvirlangan.