|
Jahondagi eng yirik aglomeratsiyalar
№
|
Aglomeratsiya nomi
|
Maydoni kv. km.
|
Aholisi mln. K
|
Zichligi
| |
1
|
Tokio-Iokogama
|
8677
|
37,7
|
4340
|
2
|
Mexiko
|
1346
|
23,6
|
3212
|
3
|
Nyu-York
|
11264
|
23,3
|
2070
|
4
|
Seul
|
1943
|
22,7
|
11680
|
5
|
Mumbay
|
2350
|
21,9
|
9320
|
6
|
San-Paulu
|
7944
|
20,8
|
2620
|
7
|
Мanila
|
4863
|
20,7
|
4256
|
8
|
Jakarta
|
7297
|
19,2
|
2631
|
9
|
Dehli
|
1425
|
18,9
|
13265
|
10
|
SHanxay
|
7037
|
18,6
|
2645
|
Оsiyo qit’asida eng yuqоri urbanizatsiya ko‘rsatkichlari Quvayt 96%, Bahrayn, Qatar 93%, Isrоil 92%, Livan 91% va Singapur 100% larda qayd etilgan. Eng past ko‘rsatkich Butan, SHarqiy Timоrda 8%, Nеpal 13% ni tashkil etadi.
Afrika mintaqasida eng yuqоri ko‘rsatkich Liviyada 88% bo‘lsa Ruanda eng past ko‘rsatkich 7% ga ega.
Amеrika qit’asida eng yuqоri ko‘rsatkichlar Urugvay (93%), Argеntina va Vеnеsuela (88%) ga tеgishli, eng past ko‘rsatkich Gaiti, Gayana kabi (38%) davlatlarga tеgishli.
Avstraliya qit’asida Avstraliya (92%) va Yangi Zеlandiyada (86%) eng yuqоri ko‘rsatkichlar bo‘lgani hоlda bоshqa davlatlar dеyarli urbanizatsiyalashmagan.
+
Megapolis
2- karta
Jaxonning eng yirik Megapolislari
SHimoliy Amerikada joylashgan Megapolislar
AQSH
SHmoliy-sharqiy - Bosvash
Aglomeratsiyalari soni 40 ta.Eng yirigi Nyu-York.Umumiyuzunligi 800 km.
Aglomeratsiyalar soni – 35 ta.Eng yirigi CHikago.Umumiy uzunligi 900 km.
Tinchokeanbuyi – San- San
Aglomeratsiyalar soni – 15 ta.Eng yirigi Los –Anjeles.Umumiy uzunligi 800 km.
3-karta
AQSH MEGAPOLISI
SHIMOLIY- SHARQIY MEGAPOLIS
Yevropada joylashgan megapolislar.
Buyuk Britaniya
Aglomeratsiyalar soni - 30 ta. Eng yirigi – London. Umumiy uzunligi 400 km.
Germaniya, Nederlandiya, Belgiya, Fransiya.
Aglomeratsiyalar soni 30 ta. Eng yirigi Reyn – Rur. Umumiy uzunligi – 500 km.
4-karta
Ingliz Megapolisi
5-karta
Reyn – Rur Aglomeratsiyasi.
6-karta
Randstat Aglomeratsiyasi.
Osiyoda joylashgan megapolislar.
Yaponiya
Aglomeratsiyalar soni – 20 ta. Eng yirigi - Tokio. Umumiy uzunligi – 700 km.
Tokaydo Megapolisi
Shakllanayotgan Megapolislar
№
|
Megapolis nomi
|
Tarkibidagi asosiy shaharlar
| |
1
|
Pektyan
|
Pekin – Tyanzin
|
2
|
SHanchjen
|
Shanxay – Nankin – Chjenchjoy
|
3
|
Guansyan
|
Gunchjoy – Shanchjen – Syangan
|
4
|
Jabon
|
Jakarta shahri atrofi
|
5
|
San – Rio
|
San – paulu – rio – de - Janeyro
|
6
|
La – plata
|
Buenos – Ayres shahri atrofi
|
5-rasm
Rivojlangan davlatlarda urbanizatsiyaning ko’rinishi.
Xulosa
Katta sanoat shaharida yashaydigan kishi shahar havosi bilan shahar tashqarisidagi, tog‘ yoki o‘rmon havosi farqini yaxshi ajratadi. Shahar osmonini bulut kabi qamrab olgan og’ir muallaq tumandan quyosh nurlari ham yaxshi o'tmaydi.
Ushbu og’ir tutunni chet ellarda "smog” deb atashadi. "Smog” atamasi ikki ingliz so‘zi: "smoke” - tutun va "fog” - tuman so'zlarining birikmasidan iborat. Demak uni o’zbek tilida "muallaq tuman” deb atasa ham bo’ladi, chunki u yozning shabodasiz kunlarida shahar tepasida maullaq turib qoladi. U nafaqat shahar ko‘rinishi va kayfiyatimizga salbiy ta’sir ko’rsatadi, balki salomatligimiz uchun ham jiddiy xavf tug‘diradi, chunki bu atmosferaning oddiy ko'z bilan ham ко ‘rsa bo’ ladigan ifloslanishidir.
Muallaq tumun atrof-muhitning ayrim ob-havo sharoitlarida ifloslanishi natijasida yuzaga keladi. Havodagi zaharli aralashmalar tuman tomchilari bilan qo‘shilganda, muallaq tuman hosil bo’ladi. Buning uchun eng qulay ob- havo sharoiti - havoning namligi, yuqori harorat va shamol yo‘qligidir.
Sanoat chiqindilari atmosferadagi kondensat yadrolari (suv bug‘lariga uriladigan chang zarrachalari) darajasini ko'paytirib yuboradi. Bu esa sanoati rivojlangan katta shaharlarda bulutli hamda tumanli kunlar sonining ko‘payishiga sabab bo`lmoqda.
Ushbu hodisaning noxushligi yana shundaki, nafaqat tumanli kunlar soni ortadi, balki tumanning o‘zi zavod tutuni va avtoulovlar gazi bilan birlashib zaharli bo‘lib qoladi.
Muallaq tuman hosil bo‘lganda havoda noxush hid paydo bo‘ladi va RB ko‘rinish yomonlashadi.
Maullaq tutun meteorologik sharoitlar qulay kelgan paytlarda yoki neft va ko‘mir yonishidan hosil bo'lgan zaharli gazlar ko‘payganda hosil bo’ladi. Kishilaming salomatligi yomonlashadi, tumov bilan kasallanganlar soni ortib, gripp epidemiyasi paydo bo‘ladi.
Urbanizatsiya tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik jarayondir. Urbanizatsiyaning torroq doiradagi demografikstatistik tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning (ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmogʻining koʻpayib borishini anglatadi. Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, shaharlar aholisining tabiiy o`sishi, qishloqlarning shaharga aylanib borishi va keng shahar atrofi hududlarini shaharga aylantirilishidan iborat. Shaharlar sonining ortishi sanoat korxonalarining ham ortishiga turtki bo`ladi va shuningdek o`simlik va hayvonot dunyosining ham qisqarishiga sababchi bo`ladi. Urbanizatsiya hodisasining kuchayishi tabiatga salbiy ta`sirlar ko`rsatishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Baratov P. “Tabiatni muhofaza qilish”. T. O’qituvchi. 1983 y.
2.Egamberdiyev R. “Ekologiya”. T. 1993 y.
3. Ergashev A. “Umummiy ekologiya” T. O’qit.
4. Ergashev A. Ergashev T. “Ekologiya, biosfеra va tabiatni muxofaza qilish”.
Toshkеnt “yangi asr avlodi” 2005 y. T. O’qituvchi .1994.
4. G'ulomov P. “Inson va tabiat”. T. O'qituvchi. 1990.
5. X. Po`latov “Shaharsozlik tarixi” o`quv qo`llanmasi. Toshkent-2008
6. To’xtayev A, Xamidov A,” Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish” T. O’qituvchi .1994.
7. To’xtaеv A. “Ekologiya”. T., “O`qituvchi” 1998 y.
8. Usmonov M.B., Rustamboеv M.X., Xolmuminov J.T. va boshk. “Ekologiya xuquqi”. T.: “Uzbеkiston yozuvchilar uyushmasi” 2001 y
Novikov Yu.I. Oxrana okrujayuey sredi. –M.: Vishaya shkola, 19987.
Egamberdiev R. Ekologiya. –T.: O'zbekiston, 1993.
Tursunov X.T. Ekoloiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish. –T.: Saodat RIA, 1997.
Ergashev A., Ergashev T. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. –T.: Yangi asr avlodi, 2005.
To'xtaev A., Xamidov A. Ekologiya, biosfera va tabiatni muhofaza qilish. –T.: O'qituvchi, 1995.
Otaboev Sh., Nabiev M. Inson va biosfera.-T.: O'qituvchi, 1995.
Tilovov T. Ekologiyaning dolzarb muammolari. –Qarshi: Nasaf,
To'xtaev A. Ekologiya.-T.: O'qituvchi, 1998.
Foydalanilgan internet saytlari
Mineconomy.uz/uz/info/2512
https://uz.denemetr.com/docs/134/index-21562.html
http://geografiya.uz/jahon-iqt-ijt-geografiyasi/1016-urbanizatsiya-jarayoni-va-shaharlarning-rivojlanishi.html
Do'stlaringiz bilan baham: |
