Mundarija: Kirish i-bob. Qo’qon xonligining siyosiy tarixi va markaziy davlat boshqaruv

А.Первые шаги Алим- хана на государстенном пропорще // Протоколi заседаний и сообшения членов Туркестанского кружка любителей археологии. Т. ПТКЛА. Год 17 й. 1913.- С 101-108. Валидов З. Некоторые данные по истории Фергани XVIII- го столетия// ПТКЛА год 20-й вып.2.- Т. 1916.- С 68-113. Каранг Махмудов. Ш. Куканд хонлигининг маъмурий- бошкарув тизими (1709-1876 йй.). Тарих фан. Ном. Дисс.- Т. 2007.- 6-б
Наливкин В. Краткая история Кокандского ханства.. -С 208.1886
aminlik yoki oqsoqolliklarga bo’lib idora etilgan”,-deb boshqa mualliflardan farqli o’laroq, ancha aniq ma’lumotlar beradi.
XIX asr oxirlarida yashagan Sattorxon Abdulg’afforovning Qo’qon xonligoning rus istilosi arafasidagi ichki holatiga bag’ishlangan maqolasida xonlikning aynan ma’muriy boshqaruv tizimi yoritilgan. Ushbu maqolada viloyat hokimining ish yuritishi hamda mahalliy boshqaruvning turli sohalardagi ish yuritish uslublarini tilga olgan.
Qo’qon xonligi boshqaruv tizimini o’rganishda N.Ostroumovning asarlari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchi Xudoyorxonning hayoti va faoliyatini o’rganib, ushbu hukmdor davrida xonlikda mavjud boshqaruv tizimiga oid ba’zi ma’lumotlarni qayd etgan.14 N.Ostroumov Qo’qonning so’nggi hukmdori Nasriddinxon( 1876 y) tomonidan mehtar mansabiga tayinlanish to’g’risida berilgan yorliqlarning tarjimasi bilan ham shug’ullanib,ularni ilmiy jamoatchilikka ma’lum qilishga harakat qilgan.15
Z.Validov o’z maqolasida Qo’qonning dastlabki hukmdorlari tomonidan berilgan 60 dan ziyod yorliqlar haqida ma’lumotlar beradi.16
XIX asrdagi siyosiy -ijtimoiy jarayonlarda ishtirok etgan bu mualliflarning asarlarida Qo’qon xonligi davlat boshqaruvi to’g’risida muhim ma’lumotlarni o’z ichiga olgan. Lekin bu mualliflar asarlarida xonlikdagi murakkab boshqaruv tizimining nozik jihatlarini angay olmagan, ular masalaning tub mohiyatini anglamaganlari tufayli Qo’qon xonligidagi boshqaruv tizimining muhim jihatlarini ko’ra olmaganliklari sababli ,ayrim xato xulosalar chiqarishiga olib kelgan. Xususan, ular xonlikning ma’muriy -hududiy birliklari bo’lgan” viloyat”ning ” beklik” bilan farqli tomonlarini anglamaganlar.