Mundarija: Kirish I. Bob. Psixikaning ( A. N. Leontev bo'yicha) evolyutsion bosqichlarini o'rganish

ONG HAQIDA TUSHUNCHA
Ob`ektiv borliq inson miyasida turli xil darajada aks etadi. Ong psixikaning eng yuksak darajasi bo`lib, u faqat insongagina xosdir. Ong ijtimoiy-tarixiy sharoitda, mehnat faoliyatida boshqa odamlar bilan til yordamida munosabatda bo`lishi natijasida shakllangan. Ontogenetik taraqqiyot jarayonida ham ong ijtimoiy muhit ta`siri ostida faoliyat va muloqot jarayonida shakllanadi.
Ongning mohiyatini to`g`ri tushunish uchun uning tuzilishini ko`rib chiqish lozim. Ong quyidagi to`rt muhim psixologik xarakteristika bilan aniklanadi.
I. Ongning birinchi xarakteristikasi uning nomida aks ettirilgan: ong, anglash. Inson ongi tevarak-atrof, tashqi va insonning o`zining ichki dunyosiga oid bilimlar to`plami, yig`indisidan iboratdir. Agar inson tashqi olam va o`zi ichki dunyosi haqida bilimlarni o`zlashtirish va anglashdek muhim xususiyatdan mahrum bo`lganda, unda hech qanday bilim va ong shakllanmagan bo`lar edi. Bizning bilimlarimiz ongning birlamchi asosini tashqil qiladi. Bilimlar turli psixik jarayonlar (bilimlar sezgi, idrok, diqqat va h.k. yordamida o`zlashtiriladi, xotirada saqlanadi, tafakkur jarayonida tahlil qilinadi) yordamida o`zlashtiriladi va boyitib boriladi. Bilish jarayonlaridan birining buzilishi, kasallanishi (batomom ishdan chiqishi haqida gapirmasak ham bo`ladi) ongning buzilishiga olib keladi.
II. Ongning ikkinchi xarakteristikasi - unda sub`ekt va ob`ekt o`rtasidagi farq o`z ifodasini topadi. Boshqacha qilib aytganda inson o`zini boshqalardan va tashqi olamdan farqlaydi, unda "men" va "men emas" tushunchasi mavjud. Odam organik olam tarixida birinchi marta undan ajralib chiqdi va o`zini tashqi olam, tevarak-atrofdagi muhitga qarshi kuydi. Bunday xususiyatning paydo bo`lishining natijasi insonning o`z-o`zini bilishi va uzligini anglashida, o`z-o`zini baholashida aks etadi. Insongina o`zining tashqi olamdan, predmetlardan, boshqa kishilardan farqini, ustunligi va kamchiliklarini anglay oladi. Shunday anglash va taqqoslash kishining shaxs sifatida rivojlanishining asosini tashqil qiladi. Nafaqat alohida shaxsning, balki millatning, xalqning rivojlanishi ham uning uzligini anglashi bilan bog`liq.
III. Ongning uchinchi xarakteristikasi - maqsad quyish va maqsadga yo`nalganlik bilan belgilanadi. Har qanday faoliyat maqsadini aniklash ongning funktsiyasi. Har qanday faoliyatni amalga oshirishda maqsad kuyiladi, faoliyat motivlari yuzaga keladi, irodaviy qarorlar qabul qilinadi, harakatlarni bajarish yo`llari ishlab chiqiladi va sharoitni hisobga olgan holda zaruriy tuzatishlar kiritib boriladi. Ma`lum sabablar ta`sirida maqsad ko`zlash yoki uni boshqarish, koordinatsiya qilishdagi buzilishlar ongning buzilishiga olib keladi.
IY. Ongning to`rtinchi xarakteristikasi - unda odamning ma`lum munosabatlari aks etishida. Inson o`z atrofida bo`layotgan voqealarga, ob`ektiv borliqqa, o`z faoliyati va uning natijalariga adekvat munosabatda bo`ladi. Bu munosabat uning his-tuygularida nomoyon bo`ladi. His-tuygular va munosabatlarning o`zgarishi, noadekvatligi ongning buzilishidan darak beradi.
Til, o`zaro munosabatlar, faoliyat ongning yuqorida ko`rsatilgan barcha sifatlarining tarkib topishining zaruriy sharoiti hisoblanadi.
Psixologiya fanida "ong" tushunchasi bilan bir qatorda "ongsizlik", "ong osti" tushunchalari ham o`rganiladi va tahlil qilinadi. Ongsizlik psixikaning kuyi darajasi bo`lib, bunda qilinayotgan ishlarga hisobat berilmaydi, xulq-atvor va hatti-harakatlar ongli ravishda boshqarilmaydi. Ongsizlik sohasiga quyidagi psixik hodisalarni kiritish mumkin: uyqi holatidagi hodisalar (tush ko`rish); ilgari ongli bajarilgan, ammo ko`p takrorlanishi natijasida avtomatlashib ketgan hatti-harakatlar; faoliyatga undovchi, ammo anglanmaydigan mayllar va h.k. Kasal odam psixikasida yuzaga keladigan ba`zi patologik holatlar ham ongsizlik hodisalari jumlasiga kiradi: alahlash, gallyutsinatsiya va shu kabilar.

2.1 .
A.N. ta'limotining asosiy nazariy qoidalari. Leontyev:

Psixologiya - bu shaxslar hayotida vositachilik qiluvchi voqelikning aqliy aks etishining paydo bo'lishi, faoliyati va tuzilishi haqidagi o'ziga xos fan;
· psixikaning ob'ektiv mezoni tirik organizmlarning abiotik (yoki biologik neytral) ta'sirlarga javob berish qobiliyatidir;
abiotik ta'sirlar biologik ahamiyatga ega stimullarga nisbatan signal funktsiyasini bajaradi:
· asabiylashish tirik organizmlarning biologik muhim ta'sirlarga javob berish qobiliyatidir va sezgirlik- bu organizmlarning biologik neytral, ammo ob'ektiv ravishda bog'liq bo'lgan ta'sirlarni aks ettirish qobiliyati biologik xossalari;
Psixikaning evolyutsion rivojlanishida uch bosqich ajratiladi: 1) elementar hissiy psixika bosqichi, 2) pertseptiv psixika bosqichi, 3) intellekt bosqichi;
Hayvonlar psixikasining rivojlanishi faoliyatning rivojlanish jarayonidir;
Hayvonlar faoliyatining xususiyatlari:
a) hayvonlarning barcha faoliyati biologik modellar bilan belgilanadi;
b) hayvonlarning barcha faoliyati vizual aniq vaziyatlar doirasida cheklangan;
v) hayotning barcha sohalarida, shu jumladan til va muloqotda hayvonlarning xatti-harakatlarining asosini irsiy tur dasturlari tashkil etadi. Ulardan o'rganish individual tajribani o'zlashtirish bilan cheklanadi, buning natijasida o'ziga xos dasturlar shaxsning mavjudligining o'ziga xos sharoitlariga moslashadi;
d) hayvonlarda tajribani moddiy shaklda birlashtirish, to'plash va uzatish yo'q, ya'ni. moddiy madaniyat shaklida;
· sub'ektning faoliyati - bu sub'ektning ob'ektiv dunyo bilan real aloqalari amalga oshiriladigan va ob'ekt va unda harakat qiluvchi sub'ekt o'rtasidagi bog'lanishlarga vositachilik qiladigan mazmunli jarayon;
inson faoliyati ijtimoiy munosabatlar va shart-sharoitlar tizimiga kiradi;
Faoliyatning asosiy xususiyati uning ob'ektivligi; faoliyat ob'ekt bilan belgilanadi, bo'ysunadi, unga o'xshaydi;
· faoliyat - bu tirik mavjudotning tashqi dunyo bilan o'zaro ta'siri jarayoni, uning hayotiy ehtiyojlarini qondirishga imkon beradi;
Ongni o'z-o'zidan yopiq deb hisoblash mumkin emas: u sub'ekt faoliyatiga kiritilishi kerak;
Xulq-atvor, faoliyatni inson ongidan ajratib bo'lmaydi ( ong va xulq-atvor, ong va faoliyatning birligi tamoyili);
faoliyat faol, maqsadli jarayon ( faoliyat printsipi);
inson harakatlari ob'ektivdir; ular ijtimoiy maqsadlarni amalga oshiradilar ( ob'ektivlik printsipi inson faoliyati va uning ijtimoiy shartlanishi tamoyili).
Inson faoliyati murakkab ierarxik tuzilishga ega va quyidagi darajalarni o'z ichiga oladi: I - maxsus faoliyat darajasi (yoki maxsus faoliyat turlari); II - harakat darajasi; III - operatsiyalar darajasi; IV – psixofiziologik funksiyalar darajasi;
Inson faoliyati uning ehtiyojlari va motivlari bilan uzviy bog'liqdir. Kerak - bu shaxsning shaxsdan tashqarida bo'lgan moddiy va ma'naviy ob'ektlarga va mavjudlik sharoitlariga bog'liqligini ifodalovchi holati. Psixologiyada insonning ehtiyoji uning organizmi hayotining davom etishi va shaxsining rivojlanishi uchun zarur bo'lgan narsalarga bo'lgan ehtiyoj tajribasi sifatida qaraladi. sabab - bu ehtiyojning namoyon bo'lish shakli, muayyan faoliyatga rag'batlantirish, ushbu faoliyat amalga oshiriladigan sub'ekt. A.N.ga ko'ra motiv. Leontiev - bu ob'ektivlashtirilgan ehtiyoj;
· faoliyat umuman olganda, bu ma'lum bir motivga faol javob beradigan inson hayotining birligi;
U yoki bu motiv insonni sahnalashtirishga undaydi vazifalar, muayyan sharoitlarda taqdim etilgan holda, motiv talablariga javob beradigan va ehtiyojni qondiradigan ob'ektni yaratish yoki olishga qaratilgan harakatni bajarishni talab qiladigan maqsadni aniqlash. Maqsad - bu uning tomonidan taqdim etilgan faoliyatning taxminiy natijasidir;
· harakat Qanaqasiga komponent faoliyat qabul qilingan maqsadga javob beradi. Har qanday faoliyat harakatlar yoki harakatlar zanjiri shaklida amalga oshiriladi;
faoliyat va harakat bir-biriga qattiq bog'langan emas. Bir xil faoliyat turli harakatlar bilan amalga oshirilishi mumkin va bir xil harakat turli faoliyat turlariga kiritilishi mumkin;
Muayyan maqsadga ega bo'lgan harakat, bu harakatni amalga oshirish shartlariga qarab, turli yo'llar bilan amalga oshiriladi. Amalga oshirish usullari. harakatlar operatsiyalar deb ataladi. Operatsiyalar - bu, qoida tariqasida, amalga oshirilmaydigan o'zgartirilgan, avtomatlashtirilgan harakatlar. Masalan: bola xat yozishni o'rgansa, bu xat yozish uning uchun ongli maqsad - xatni to'g'ri yozishga qaratilgan harakatdir. Ammo, bu harakatni o'zlashtirgan bola, so'zlarni yozish usuli sifatida harflar yozishdan foydalanadi va shuning uchun harflarni yozish harakatdan operatsiyaga aylanadi;
Operatsiyalar ikki xil bo'ladi: birinchisi, ularni avtomatlashtirish orqali harakatdan kelib chiqadi, ikkinchisi moslashish, atrof-muhit sharoitlariga moslashish, bevosita taqlid qilish orqali yuzaga keladi;
muayyan sharoitlarda berilgan maqsad, faoliyat nazariyasida deyiladi vazifa ;
· faoliyatning tarkibiy va motivatsion tarkibiy qismlarining nisbati shaklda ko'rsatilgan.

Xulosa
Leontiev A.N ichki va dunyo psixologiyasiga orgromik hissa qo'shgan. 20-yillarda ishlab chiqilgan. bilan birgalikda L.S. Vygotskiy va A.R. Luriya madaniy-tarixiy nazariya bo'lib, yuqori darajadagi aqliy funktsiyalarni (ixtiyoriy e'tibor, xotira) shakllantirish mexanizmini "aylanish" jarayoni, ichki ruhiy jarayonlarda qurol-yarog 'harakatlarining tashqi shakllarini ichkilashtirishni ochib beruvchi bir qator eksperimental tadqiqotlar o'tkazdi. Eksperimental va nazariy asarlar psixikaning rivojlanish muammolariga (uning genezisi, biologik evolyutsiyasi va ijtimoiy-tarixiy rivojlanishi, bola psixikasining rivojlanishi), muhandislik psixologiyasining muammolariga, shuningdek idrok, fikrlash psixologiyasiga bag'ishlangan.

U faoliyatning umumiy psixologik nazariyasini - psixologiya fanida yangi yo'nalish taklif qildi. Leontyev faoliyatining tuzilishining tavsiya etilgan tuzilishi asosida aqliy funktsiyalarning keng doirasi (idrok, fikrlash, xotira, e'tibor) o'rganildi, ong va shaxsni o'rganish o'tkazildi. L. faoliyatining kontseptsiyasi psixologiyaning turli sohalarida (umumiy, bolalar, pedagogik, tibbiy, ijtimoiy) ishlab chiqilgan va bu o'z navbatida uni yangi ma'lumotlar bilan boyitgan. Leont'ev tomonidan etakchi faoliyat va uning bola ruhiyatining rivojlanishiga ta'sir etuvchi ta'siri to'g'risidagi DB tomonidan ilgari surilgan bolalar aqliy rivojlanishini davrlashtirish kontseptsiyasi uchun asos bo'lib xizmat qildi. Elkonin va shu bilan birga, tug'ma psixologik farqlarni o'rganish sekinlashdi. Leont'evning faol ishtirokida bir qator psixologik munozaralar bo'lib o'tdi, unda u ruhiyat asosan tashqi omillar ta'sirida shakllanadi degan fikrni himoya qildi.

Tanqidchilar, shuningdek, Leontyev sovet psixologiyasini mafkuralashning eng doimiy tarafdorlaridan biri bo'lganligini ta'kidlashadi. U o'zining barcha asarlarida, jumladan, "Faoliyat, ong, shaxs" dasturiy kitobida doimiy ravishda "Zamonaviy dunyoda psixologiya g'oyaviy vazifani bajaradi va sinf manfaatlariga xizmat qiladi; buni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi."

Ўқув услубий адабиётлар рўйхати:

Adabiyot

1. Leontiev A. N. Faoliyati. Ong Shaxs. - M., 1982 (1975). (Psixologiyada faoliyat muammosi: 73-123. Faoliyat va ong: 124-158. Faoliyat va shaxs: 159-189).

2. Nemov R. S. Psixologiya: darslik. tishli uchun. yuqori ped darslik. muassasalar: 3 kitobda. - 4-nashr. - M .: Insoniyat. tahrirlangan Vlados, 2001. - Kitob. 1: Psixologiyaning umumiy tamoyillari. -688 bet.

1.