Mundarija kirish I bob. Misr XIX asr oxiri-xx asr boshlarida

Kurs ishi mavzusining obyekti: Misr XIX asr oxiri-XX asr boshlarida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayoti. Misrning Buyuk Britaniya tomonidan mustamlakaga aylantirish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti: Misr XIX asr oxiri-XX asr boshlarida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayoti. Misrning Buyuk Britaniya tomonidan mustamlakaga aylantirish jarayoni haqida tafsilotlarini ochib berishdan iborat etib belgilandi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi: Misrning yangi tarixi doirasida mamlakatda bo`lib o`tgan muhim voqea va hodisalarni undan tashqari, XIX asrning oxiriga kelib Misrni Buyuk Britaniya tomonidan bosib olinishi jarayonini tarixiy tadqiqotlar va asarlar yordamida tatbiq etishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari: Misr XIX asr oxiri-XX asr boshlarida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayoti. Misrning Buyuk Britaniya tomonidan mustamlakaga aylantirish jarayonini tarixda tutgan o‘rnini turli ilmiy tadqiqot metodlari asosida o‘rganish maqsadida quyidagi vazifalar belgilab olindi:
.- Misrning XIX asrning oxiri-XX asrning boshlarida ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy tarixini natijalar orqali tahlil qilib, umumlashtirish;
.- Misrning yangi tarixi davomida davlatchilik tuzumi va chet el bosqinchilarining davlatga bo`lgan tajovuziga oid to‘plangan ma’lumotlarni Misr xalqi davlatchiligi tarixining yangi sahifalarini yoritishda muhim manba sifatida tahlil etish;
.- mavjud ma’lumotlarni qiyoslagan holda Misrni XIX asrning oxirida Buyuk Britaniya tomonidan ingliz prorektoratining o`rnatilishini manbalar va so‘nggi tadqiqotlar asosida ushbu masalalarni oydinlashtirish, munozarali masalalarga aniqlik kiritish;
Kurs ishining hajmi. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat bo‘lib, Kurs ishi umumiy 22 betni tashkil etadi.


I BOB. Misr XIX asr oxiri-XX asr boshlarida
1.1. Misrning XIX asr boshlarida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahvoli
1801-yili fransuz qo`shinlari Misrni tark etgandan so`ng avvalgi ittifoqchilar – inglizlar, mamluklar, turklar o`rtasida kelishmovchiliklar boshlanib ketdi. 1803-yili Fransiya bosimi ostida Angliya o`z qo`shinlarini Misrdan olib chiqib ketdi. Am`en tinchlik sulhining shartlariga ko`ra Misr turk sultoniga qaytarildi<sup>1</sup>. Shunga qaramasdan Angliya va Fransiya mamluklarning turli guruhlariga tayangan holda Misrdagi o`z ta`sirlarini yo`qotmaslikka harakat qildilar. 1802-1804 yillari mamluk beylari bilan Turkiya o`rtasida hokimiyat uchun kurash to`xtamadi.
Misr tarixidagi yangi davr turk armiyasi tarkibiga kiruvchi alban korpusi boshlig`i Muhammad Ali nomi bilan bog`liq. Alban korpusi Napaleonga qarshi kurashish uchun Misrga jo`natilgan edi. 1803 yili korpus yordamida Qohirada mamluklar hokimiyati o`rnatildi. Biroq mamluklarning eski tartiblarni tiklash uchun qilgan urinishlariga qarshi 1804-yili Qohirada Muxammad Ali boshchiligida qo`zg`olon boshlandi. U al-Azxar shayxi bilan alo­qa bog`ladi. O`z qo`shinlariga ega bo`lmagan shayx alban korpusini qo`llashdan manfaatdor edi. Qo`zg`olonchilar mamluk beyi Usmon Bardiysining saroyini vayron qilib, mamluklarni shahardan quvib chiqardilar. Qohira shayxlari Aleksandriya hukmdori Xurshidni Misr poshosi, Muxammad Alini esa uning o`rinbosari deb e’lon qildilar. To`rt oylik himoyadan so`ng Muxammad Ali mamluklarni yuqori Misrga siqib chiqardi. Ayni paytda Xurshid eski soliqlarni tikladi, uning turk qo`shinlari esa qohiraliklarni talashda davom etdilar. 1805 yil aprelda qohiraliklarning Xurshidga qarshi qo`zgoloni boshlandi. Muxammad Ali qo`zgolonchilarni qo`llab- quvvatladi. Xurshid shaxardan quvilgandan so`ng Qohira shayxlari Muxammad Alini Misr podshosi etib sayladilar, Turkiya hukumatining esa buni tasdiqlashdan boshqa chorasi qolmadi. Muxammad Ali tez orada cheklanmagan hokimiyatga ega bo`ldi. U mamluklar bilan kurashni davom ettirdi. 1807 yili ingliz- turk urushi paytida inglizlar Aleksandriyaga desant tushirdilar, ammo Muxammad Ali ularni tor-mor qilib, taslim bo`lishga maj­bur
1.Ergashev Sh. Jaxon tarixi : (Yangi davr. P-k. 1800-1918 yillar).-T.: O`zbekiston,2015.- 493b.
Misrning Usmoniylar imperiyasidan amalda mustaqilligi, mamluk feodal­lari hukmronligining tugatilishi mamlakatning iqtisodiy ri­vojlanishi uchun qulay sharoit yaratdi. Misr iqtisodiy taraqqiyot bo`yicha ilgari ham Usmoniylar imperiyasining Arabiston va Anatoliyadagi hududlari ichida ancha yuqori turardi<sup>2</sup>. Muxammad Ali tomonidan amalga oshirilgan islohotlar natijasida Misr iqtisodiy va madaniy taraqqiyotning yangi bosqichiga ko`tarildi. Aslida islohotlarga olib kelgan sabab kuchli, yevropacha qurollangan va o`qitilgan armiyaga ega bo`lish istagi bo`lsa-da, islohotchilik faoliyati ijtimoiy munosabatlar, iqtisod, madaniyat va davlat boshqaruvining turli sohalarini qamrab oldi.
Eng muhim sohalardan biri agrar islohot bo`ldi. Uning nati­jasida 1811-yilga kelib Muxammad Ali mamluk beylarining imtiyozli holatini to`liq yo`q qildi. Musodara qilingan yerlarning bir qismini fellaxlarga tarqatdi. Uning davrida yangi sug`orish tizimlari bunyod etildi, ekiladigan maydonlar qariyb ikki baro­bar kengaydi. Paxta va boshqa eksportbop ekinlarga katta ahamiyat berildi. Biroq qishloq xo`jalik mahsulotlarini sotib olishga davlat monopoliyasi o`rnatilganligi sababli xalqning ahvoli ancha og`irligicha qolaverdi. Natijada qator qo`zgolonlar bo`lib, barchasi shafqatsizlik bilan bostirildi.
Harbiy islohot mamlakatning harbiy qudratini yuksaltirishga qaratilgan edi. Muxammad Ali yevropaliklar, asosan fransuz­lar yordamida zamonaviy armiyani shakllantirdi, uni yangi artil­leriya bilan qurollantirdi, harbiy flotga asos soldi. 1830 yili Misr armiyasida 150 ming askar, flotda 32 ta harbiy kema bo`lib, jangovar qobiliyati jihatidan turk sultoni armiyasidan ancha ustun edi<sup>3</sup>.
Harbiy islohot bir qator sanoat korxonalarining ham qurilishiga olib keldi. Cho`yan quyish, qurolsozlik va porox zavodlari, quyuv-mexanika ustaxonasi, to`qimachilik manafakturalari ochildi. Aleksandriya yerlarida yangi harbiy kemalar qurilishi davom etdi. 1840-yili sanoat tipidagi korxonalarda 35 ming ishchi mehnat qilardi.
2.Марсот А. Л.. Краткая история современного Египта.- Kembrij, UK, 1985.-B 164
3.Хааг М. История Египта: перевод.с английского.-М.: 2008.-С. 255.
Moliya tizimi va davlat boshqaruvi apparati ham yevropacha namunada qayta tashkil qilindi. Vazirliklar tashkil qilindi, Misr yettita provinsiyaga bo`linib, har biriga markaziy hokimiyatga bo`ysunuvchi gubernator tayinlanadigan bo`ldi.
Ta’limni rivojlantirishga ham e’tibor qaratilib, Yevropa fani va texnikasi yutuqlari bilan qiziqish rag`batlantirildi. Muxammad Ali davrida boshlang`ich va o`rta maktablar, to`rt yil­lik maxsus o`quv yurtlari ochildi, harbiy bilim yurtlari paydo bo`ldi. Yevropa darsliklari va ilmiy adabiyotlar arab tiliga tarjima qilindi. Muxammad Ali Fransiyadan muhandislar, yuristlar, o`qituvchilar, vrachlarni ishga taklif qildi. Yosh misrliklarni o`qish uchun Yevropaga jo`natish odat tusiga kirdi. Birinchi bosmaxona ish boshladi, 1828-yili esa Misrning birinchi gazetasi chiqa boshladi<sup>4</sup>. Ajablanarlisi shundaki, bu islohotlarning boshida turgan Muxammad Ali qirq yoshida o`qishni o`rganib oldi.
Muxammad Ali islohotlari kuchli va mustaqil Misr davlatini tuzishga qaratilganligi uchun ham muvaffaqiyat qozondi. Islohotlar Muxammad Ali hokimiyatini mustaxkamlashga xiz­mat qildi, Misrni Sharqni eng rivojlangan va kuchli davlatlari qatoriga olib chiqdi. Bunday sharoit Muxammad Aliga arab impe- riyasini tuzish va hatto Istanbulni zabt etib, sulton hokimiyatini egallash umidini berdi. Shu yo`lda u vaxxobiylarga qarshi urush olib bordi, Suriyani, Livanni va Kilikiyani zabt etdi, xatto Ana­toliya hududiga kirib, bevosita Turkiyaning o`z hududiga ham xavf soldi. Faqat Angliya va Rossiyaning aralashuvi sultonni muqarrar halokatdan saqlab qoldi. Angliya, Rossiya va Fransiya tobora kuch- sizlanib borayotgan Usmoniylar imperiyasi hududini bo`lib olish va shu maqsadni amalga oshirish yo`lida Muxammad Ali bilan sul­tonning kuchayib ketishiga yo`l qo`ymaslik uchun zimdan harakat qildilar.
Muxammad Ali milliy sanoatni rivojlantirdi va protektsionizm siyosatini olib bordi, mamla­katning iqtisodiy qudratini oshirib, Misrni Yevropa davlatlariga iqtisodiy qaram va mustamlaka bo`lishdan sa`lab qoldi. Uning vorislari ham asosan shu siyosatni davom ettirsalarda, iqtisodga davlat aralashuvini kamaytirishga majbur bo`ldilar. Dehqon o`z mehnati mahsulidan erkin foydalanish huquqini oldi,
4.Ergashev Sh. Jaxon tarixi : (Yangi davr. P-k. 1800-1918 yillar).-T.: O`zbekiston,2015.-B 495.
qullik va qul savdosi bekor qilindi.
XIX asr 70-yillariga kelib mamlakatning jahon kapitalistik xo`jaligiga tortilishi oqibatlari aniq ko`zga tashlanib qoldi. 1840-yili Muxammad Ali 1838 yilgi ingliz-turk savdo shartnomasining Misrga ham joriy qilinishiga rozilik berishga majbur bo`ldi va bu ilgari mavjud bo`lgan savdo monopoliyalarining bekor qilinishiga olib keldi. Eksportbop ekinlar, birinchi navbatda, paxta ekiladigan maydonlarni kengaytirish jarayoni davom etdi. Paxtachilikni rivojlantirishga 1861-1865 yillari Shimoliy Amerikada yuz bergan fuqarolar urushi ham turtki bo`ldi.
Qishloq xo`jalik mahsulotlarini qayta ishlash sanoati ri­vojlandi. Bir necha qand zavodlari ishga tushirildi. 1860-1870 yillari temir yo`llar qurilishi jadal olib borildi, 13 ming km sug`orish kanallari qazildi, portlar qayta jixozlandi. Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi agrar qonunchilikning o`zgarishiga ta’sir ko`rsatdi, qishloq xo`jaligiga ham chet el kapitali jadal kirib kela boshladi.