Mundarija: Kirish I bob. Makroiqtisodiy tadqiqot usullari

asosiy iqtisodiy muammo (resurslar bandligi to‘liq bo‘lmagan sharoitda) yalpi taklif muammosi bo‘lmay, endi yalpi talab muammosi







¹¹ N.Maxmudov, H.Hakimov. Makroiqtisodiy tahlil. O‘quv-uslubiy majmua. T.TDIU, 2018

¹² N.Maxmudov, H.Hakimov. Makroiqtisodiy tahlil. O‘quv-uslubiy majmua. T.TDIU, 2018

hisoblandi. Keynscha model iqtisodiyotni yalpi talab tomonidan o‘rganuvchi “demand-side” modelidir.

• 
  davlatning barqarorlik siyosati, ya’ni yalpi talabni tartibga soluvchi siyosat iqtisodiyotga qisqa muddatda ta’sir etar ekan, u holda Keynscha model iqtisodiyotni qisqa muddatda (“short-run” modeli) tasvirlovchi modeldir.
  

Bozor iqtisodiyoti sharoitida muvozanat - bu tovar ishlab chiqarish va ularga bo'lgan talabning mos kelishi, ya'ni mahsulotni ma'lum bir narxda sotib oladigan darajada ishlab chiqarilgan ideal holat. Bunga iqtisodiy tovarlarga bo'lgan ehtiyojni cheklash, ya'ni tovar va xizmatlarga bo'lgan talabni kamaytirish yoki resurslardan foydalanishni ko'paytirish va optimallashtirish orqali erishish mumkin.¹⁰

Bu muvozanat iqtisodiy idealdir: bankrotlik va tabiiy ofatlar, ijtimoiy-iqtisodiy silkinishlar yo'q. Iqtisodiy nazariyada makroiqtisodiy ideal - bu iqtisodiy tizimning umumiy muvozanat modellarini qurish. Haqiqiy hayotda bunday model talablarining har xil buzilishi sodir bo'ladi. Ammo makroiqtisodiy muvozanatning nazariy modellarining ahamiyati real jarayonlarning ideal jarayonlardan chetlanishining o'ziga xos omillarini aniqlashga, iqtisodiyotning maqbul holatini amalga oshirish yo'llarini topishga imkon beradi. Iqtisodiyot fanida makroiqtisodiy muvozanatning ko'plab modellari mavjud bo'lib, bu muammo bo'yicha iqtisodiy fikrning turli yo'nalishlarining qarashlarini aks ettiradi. Makroiqtisodiy muvozanat - ijtimoiy takror ishlab chiqarishning markaziy muammosi. To'liq iqtisodiy muvozanat - bu jamiyat intiladigan, lekin mutanosiblik idealining doimiy o'zgarishi tufayli hech qachon unga to'liq erisha olmaydigan iqtisodiy tizimning tuzilish optimumi.

Muvozanat ham barqaror va beqaror bo'lishi mumkin. Agar muvozanatdan chetga chiqishga olib keladigan tashqi impulsga javoban iqtisod mustaqil ravishda barqaror holatga qaytsa, muvozanat barqaror deb ataladi.

Agar tashqi ta'sirdan keyin iqtisodiyot o'zini o'zi tartibga sola olmasa, muvozanat beqaror deb ataladi. Umumiy iqtisodiy muvozanatga erishish uchun barqarorlik va shartlarni o'rganish og'ishlarni aniqlash va bartaraf etish, ya'ni mamlakatning samarali iqtisodiy siyosatini olib borish uchun zarurdir.

Balansning buzilishi iqtisodiyotning turli sohalari va tarmoqlarida muvozanat yo'qligini bildiradi.

Bu yalpi mahsulotning yo'qotilishiga, aholi daromadlarining pasayishiga, inflyatsiyaning paydo bo'lishiga, ishsizlikka olib keladi.

Iqtisodiyotning muvozanatli holatiga erishish, kiruvchi hodisalarning oldini olish uchun ekspertlar makroiqtisodiy muvozanat modellaridan foydalanadilar, ularning xulosalari davlatning makroiqtisodiy siyosatini asoslashga xizmat qiladi.


Xulosa
Bozor iqtisodiyoti, ayniqsa vaqtinchalik yuzaga keladigan moliyaviy-iqtisodiyinqiroz sharoitida iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, bashoratlash va boshqarishbo’yicha qarorlar qabul qilishda hamda ularni amaliyotga joriy etishdamakroiqtisodiy modellardan foydalanish muhim o’rin tutadi. Jumladan, ko’ptarmoqli ishlab chiqarish jarayonlarida tarmoqlararo munosabatlarni modellariniqo’llash, tarmoqlar orasidagi iqtisodiy aloqalarni samaradorligini aniqlash imkoniniberadi. Raqobarbardosh bozor sharoitida iste’molchilarning o’z daromad vajamg’armalariga qarab iste’mol uchun tayyor maxsulot yoki ishlab chiqarish uchunxomashyo maxsulotlarini tanlash holati yuzaga keladi. Bunday sharoitda is’te’moltanlovi modellaridan foydalanish tanlovni samarali o’tkazish masalarini techishdayordam bersa, iqtisodiy ko’rsatkichlarga ta’sir etuvchi omillardan birining o’zgarishinatijasida uning o’zgarish darajasini aniqlashda elastik nazariyani qo’llashyordamida moddiy ishlab chiqarish qonuniyatlari, taqsimoti va iste’molni o’rganishhamda iqtisodiyotda optimallashtirish masalalari yechiladi.Barcha iqtisodiy tadqiqotlar iqtisodiy o’zgaruvchilar orasidagi o’zarobog’lanishlarni o’rganish natijasida amalga oshiriladi. O’zaro bog’lanishlarnitasavvur va tahlil qilish asosini esa iqtisodiy – statistik usullar va ekonometrikmodellar tashkil etadi. Bunday makroiqtisodiy muvozanatlik modelllaridan inflyatsiyani jilovlashda,muomaladagi pul miqdorini muvozanatda saqlab turishda va eng muhimi iqtisodiyo’sishni jadallashtirishda keng foydalaniladi va bunday makroiqtisodiymuvozanatlik modellari bu jarayonlarni amalga oshirishda “yo’l xaritasi” sifatidanamoyon bo’ladi.