2.2. Genlarning filogenetik shajarasini o`rganish dasturlari Proteomika oqsillarning o’zaro ta’sirini kuzatishga imkon beradi. Bu, masalan, hujayralar yuzasidan signallarni yadrodagi selektiv transkripsiya omillariga yetkazish uchun qo’llaniladi. Uning yordami bilan nafaqat immunosupressiya skrining texnologiyasi, balki umuman signal o’tkazuvchanligi ham o’zgarishi mumkin. Proteomika usullari yangi potentsial antimikrob agentlarning hujayrasi bilan o’zaro ta’sirining to’liqroq, keng qamrovli ko’rinishini beradi. Proteomika yordamida mikroorganizmlarda ikkilamchi metabolik fermentlarning biosintezi dinamikasi bo’yicha tadqiqotlar yangi, yuqori darajaga o’tkazilishi mumkin.
Proteomika va genomika o’rtasidagi aloqaga qaytsak, shuni ta’kidlash kerakki, proteomikani funktsional genomikaning davomi deb atash mumkin. Genomikadan farqli o’laroq, proteomikani o’rganish mavzusi hozirgi vaqtda ekspresatsiya qilingan genlar tomonidan kodlangan mahsulotlarga qaratiladi. Ba’zi turlarning mikroorganizmlarning minimal genomlari bir necha yuz genlardan iborat. Inson genomi yuz ming genga yaqinlashmoqda. Maxsus genlarning o’lchamlari mingga yaqin asosiy juftlikdan va undan ko’pdir. Shunday qilib, individual genomni tashkil etuvchi tayanch juftliklari soni kamida yuz minglab, odatda ko’p millionlab tayanch juftliklari bilan o’lchanadi.Shuning uchun organizm genomini to’liq bilish uchun bir necha million nukleotid juftlarining ketma-ketligini aniqlash kerak A-T - adenin-timidin, G-C - guanidin-sitozinkomplementarlikasosida. "Sekvenirlanish" ni amalga oshirish uchun, qo’llanilgan ibora bo’yicha, butun genom faqat yuqori texnologiyalar va tegishli uskunalar mavjud bo’lganda amalga oshiriladi.
Hozirgi kunda dunyodagi ko’plab o’nlab laboratoriyalarning kundalik ishlarining natijalari bo’yicha bir millionga yaqin bazaviy juftliklar ketma-ketlik tadqiq qilmoqda. Qabul qilingan ma’lumotlarni saqlash va ulardan ba’zilari xalqaro maqomga ega bo’lgan maxsus ma’lumotlar bazalariga murojaat qilmasdan foydalanish mumkin emas. Genomik tadqiqotlar instituti (AQSh) va Heidelberg universiteti (Germaniya) ma’lumotlar bazalari keng tanilgan. Xalqaro ma’lumotlar bazalari gen va uning patogenlar orasida tarqalishi to’g’risida ma’lumot beradi; ushbu gen tomonidan kodlangan mahsulot va ushbu metabolik sikldagi oqsil molekulasining ishtiroki to’g’risida; uning sikldagi o’ziga xos reaktsiyasini katalizatsiyasi haqidagi ma’lumotlarni olish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, antimikrob moddalarni, metabolizmning selektiv inhibitorlarini tanlash uchun dastlabki sinov ob’ekti endi mikrobial kultura emas, balki gen aniqrog’i, u kodlaydigan mahsulot hisoblanadi.
Birinchi marotaba A.Stertevant genlar xromosomada birikkan holda bo‘lganda X xromosomada turli mutatsiyali drozofilalami chatishtirib Fb da rekombinantlashgan duragay organizmlaming miqdoriga qarab xromosomadagi genlar joylashishi zchilligini, bir gen bilan qo‘shni gen orasidagi masofaga qarab bilish mumkin, degan xulosaga keldi.Odamning genetik xaritasini tuzish XX asming 70-yillarida boshlangan. Keyingi yillarda yangi tadqiqot metodlarini qoilash natijasida deyarli barcha xromosomalardagi ko`pchilik genlarning joylanishi aniqlandi
Bakteriyalaming genetik xaritasi eukariotlami genetik xaritasidan tubdan farq qiladi. Ma’lumki mikroorganizmlarda genlar rekombinantlashuvi bir tomonlama bo‘ladi. Jumladan oshqozon tayoqchasi (Escherichia coli) bakteriyasida irsiy axborot almashinuvi bakteriyalar orasidagi kon’yugatsiya davrida bir tomonlama sodir bo’ladi. Bakteriyadagi xalqasimon yagona xromosoma kon’yugatsiya davrida ma’lum bir joydan uzilib ikkinchi bakteriyaga uzatiladi. Xromosomaning uzatilgan qismining masofasi kon’yugatsiya davrining vaqti bilan belgilanadi. Kon’yugatsiya qanchalik uzoq davom etsash unchalik bir xromosomadan ikkinchi xromosomaga irsiy axborot, ya’ni genlar ko‘p o’tadi. Shu sababli bakteriya xalqasimon xromosomasidagi genlar orasidagi masofa vaqt biriiklari bilan ifodalanadi.
Genetik xaritadan farqli ravishda sitologik xaritada genlarni xromosomadagi haqiqiy o‘miuzunlik birliklarida ifodalanadi. Birinchi bor sitologik xarita drozofila meva pashshasining so‘lak bezlaridan olingan gigant xromosomalarida tuzilgan. Bu xromosomalaming genetik va sitologik xaritalari taqqoslanganda genlar joylanish izchilligi bir biri gamosekanligi aniqlandi. Amerikalik olim K.Bridjes drozofila mevapashshasi ninguchta autosomava X xromosomasining genetic va sitologik xaritasidagi genlar orasidagi masofani oichab taqqosladi. Bunda genetic xaritada umumiy masofa 279 krossingover foizini tashkil qilsa, mikroskop ostida oichanganda bu xromosomalaming tabiiy uzunligi sitologik xaritada 1180 mkm ga teng bo`ldi. K.Bridjes xromosomalaming tabiiy uzunligini (1180 mkm) genetic xaritadagi krossingover foizlaridagi uzunligiga (279 krossingover) taqsimlab krossingover koeffitsient birligi 4,2 teng ekanligini ma’lum qildi. Shunday qilib genetic xaritada 1% krossingoverga sitologik xaritada 4,2mkm birlik moskelar ekan. Jumladan drozofilaning X xromosomasida y va ecgenlari orasidagi masofa genetic xaritada 5,5% tashkiletadi. Shu genlar orasidagi koeffitsientidan foydalanib hisoblaganimizda ular o‘rtasidagi tabiiy masofa sitologik xaritada 5,5X4,2=23 mkm tashkil qiladi.
