Bog'liq Bioinformatika fanining rivojlanish tarixi va istiqbollari
Innovatsion proteomik tadqiqotlardan foydalanishda fanlararo yondashuv Tibbiyot, kimyo, fizika va biologiya kabi fanlar chorrahasida joylashgan tibbiy diagnostikaning ilg'or usullari axborot ta'minotiga tizimli yondashishni talab qiladi, bu holda tadqiqot natijalarini olish, saqlash, qayta ishlash va tahlil qilishni ta'minlash kerak.
Yuqori texnologiyali tibbiy diagnostika uskunalarining noyob bazasiga ega bo‘lgan fanlararo tahliliy laboratoriya uni axborot bilan ta’minlashning yangicha yondashuvlarini ishlab chiqishni nazarda tutadi.
Fanlararo laboratoriya (markaz)ning konsultativ-diagnostika bazasi 6 ta ilmiy blokni o‘z ichiga oladi:
Inson tanasining biologik suyuqliklari va to'qimalarining proteomik va farmakoproteomik tadqiqotlari;
Dori vositalariga individual sezgirlikni o'rganish;
Dori vositalarining bioekvivalentligini o'rganish;
Dori vositalarini ishlab chiqish va klinik sinovlari (I bosqich);
Dori vositalarining axborot standartlari;
Dori vositalaridan foydalanishda PEni farmakoepidemiologik tadqiqotlar va ro'yxatga olish.
Konsultativ-diagnostika bazasi ilg'or, yuqori texnologiyali uskunalar bilan jihozlangan 6 ta laboratoriya usullari bo'limini birlashtiradi:
HPLC/MS bo'limi;
Yangi elektroforetik tadqiqot usullari bo'limi; PCR bo'limi;
Spektrofotometrik tadqiqot usullari bo'limi; MALDI-TOF-MC bo'limi;
Immunokimyoviy tadqiqot usullari bo'limi.
Laboratoriyaning yuqoridagi barcha ilmiy bloklari va bo'limlari ishining natijalari klinik farmakologiya bo'yicha maslahat bo'limi darajasida amalga oshiriladi.
Biotibbiyot laboratoriyasi uchun axborot platformasi uchta blokni birlashtirgan sxema sifatida taqdim etilishi mumkin: epidemiologiya va farmakoepidemiologiya, molekulyar tadqiqotlar va ma'lumotlar bazalari.
Yuqori texnologiyali tadqiqot usullari yordamida tibbiyotda epidemiologik tadqiqotlardan koʻp miqdordagi klinik maʼlumotlar va maʼlumotlarni olish, ularning natijalarini tahlil qilish va qayta ishlash, olingan maʼlumotlarni identifikatsiyalash, maʼlumotlar bazalari shakllantiriladi, keyinchalik ular axborot texnologiyalari orqali qoʻllaniladi. tibbiy faoliyatning barcha sohalari va quyidagi vazifalarni hal qilishga hissa qo'shadi:
Gen diagnostikasi va gen terapiyasini rivojlantirish;
Birlamchi tibbiy-sanitariya yordami bosqichida tibbiy genetik tadqiqot usullarini shakllantirish;
Dori vositalarini tayinlashda diagnostika va terapiyaning farmakogenomik tamoyillarini ishlab chiqish;
Dori vositalarining farmatsevtik ekvivalentligi va bioekvivalentligi bo'yicha tadqiqotlarni ishlab chiqish; sog'lom odamlar va bemorlarda genetik polimorfizmlar va kasalliklarning proteomik shakllarining ma'lumotlar bazasini yaratish.
Xulosa Inson sivilizasiyasining rivojlanishi va uning tabiat bag`riga tobora chuqurroq kirib borish oqibatida ahvol tubdan o’zgardi. Bugungi kunda ibtidoiy sof tabiat haqida gapirmasa ham bo’ladi. Chunki yer yuzidagi o’rmonlar qirqildi, katta – katta hududlar dehqonchilik qilish maqsadida o’zlashtirildi, dorilar bilan o’g’tlandi, har xil chiqindi hamda gazlar bilan toza havo va tabiat ifloslandi. Bundan tashqari tabiatda toshqinlar, o’rmon yoginlari, chang bo’ronlari va boshqa tabiiy jarayonlar yuz beradi. Bularning barchasi tabiatning tabiiy muvozanatiga putur yetkazadi. Dunyo bo’yicha kuzatiladigan tabiiy, antropogen yoki sof antropogen hodisalar umumbashariy muammolar deb qaraladi.
Xozirgi kunda genomika, proteomika, va bioinformatika bilan birgalikda yangi dori vositalarini ishlab chiqishiga etibor qaratmoqda. Bunda oqsil moddalari molekulyar nishon vazifasini bajaradi. Dori vositalarining ta`siri uchun yangi nishonlarni topish bioinformatika usullari yordamida xal etildi, bunda genom taxlil obyekti bo’lib sanaladi.
Ammo genom taxlilidan keyin mazkur oqsil intensiv eksperssiyalanishi va xujayrada ish qobilyatini saqlashi xaqida isbotlarga ega bo’lishi kerak edi va bunda proteomika orqali muammo xal etildi.
Ushbu dasturlar orqali insonlarning sog’lig`ini yaxshilandi va kasalliklarni oldini olishda dori preparatlarini topildi shulardan misol qantli diabet da insulining axamiyatini aniqlanishi shu bilan birga insonning qon tarkibidagi fizik xususiyatlar otalik-onalik qarindoshlikni aniqlashda irsiy kasalliklarga erta tashhis qo’yishda shajarani va turlar bilan munosabatlarni o’rganishda qarilikdagi kasalliklarni oldindan aytishda farmokogenetika gen terapiyasi rivojida uzoq umr ko’rish omollarini aniqlashda ayniqsa muhimdir
Proteomika odatda bizga genomikaga qaraganda organizm haqida yaxshiroq tushuncha beradi. Birinchidan, genning transkripsiyasi darajasi uning oqsilga ifoda etish darajasini taxminiy baholaydi. Ko'p miqdorda ishlab chiqariladigan mRNK tezda parchalanishi yoki samarasiz tarjima qilinishi mumkin, natijada oz miqdorda oqsil hosil bo'ladi. Ikkinchidan, yuqorida aytib o'tilganidek, ko'plab oqsillar translyatsiyadan keyingi o'zgarishlarni boshdan kechiradilar, bu ularning faoliyatiga chuqur ta'sir qiladi. Masalan, ba'zi oqsillar fosforillanmaguncha faol bo'lmaydi. Uchinchidan, ko'plab transkriptlar muqobil biriktirish yoki tarjimadan keyingi muqobil modifikatsiyalar orqali bir nechta oqsilni keltirib chiqaradi. To'rtinchidan, ko'plab oqsillar boshqa oqsillar yoki RNK molekulalari bilan komplekslar hosil qiladi. Ular faqat boshqa molekulalar ishtirokida ishlaydi. Nihoyat, oqsil tarkibidagi oqsil degradatsiyasi darajasi muhim rol o'ynaydi.Muayyan oqsilni o'rganish usullaridan biri bu modifikatsiyaga xos bo'lgan antikorni ishlab chiqishdir. Masalan, fosfoga xos bo'lgan antikorlar deb ataladigan tirozin-fosforillanganida faqat ma'lum oqsillarni taniy oladigan antikorlar mavjud. Boshqa modifikatsiyaga xos antikorlar ham mavjud. Bular qiziqish modifikatsiyasiga uchragan oqsillar to'plamini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Protein miqdorini aniqlash uchun ELISA kabi usullardan foydalanish mumkin.Ko'p oqsillar boshqa oqsillar bilan birgalikda ishlaydi.
