Mundarija kirish bozor tushunchasi va uning vazifalari Bozor konyukturasini o’rganishning asosiy yo’nalishlari Talab va taklif tushunchasi. Talab qonuni

Bozor konyukturasini o’rganishning asosiy yo’nalishlari
Bozor holati bozor sharoitlariga bog'liq, ya'ni. talab va taklif holati to'g'risida. Bozordagi vaziyatni tushunish uchun bozor sharoitlari haqida aniqroq tushuncha berish kerak.
Bozor kon'yunkturasi - talab va taklif, narxlar va zaxiralarning harakati, sohalar bo'yicha buyurtma kitobi va boshqa iqtisodiy ko'rsatkichlarni o'z ichiga olgan hozirgi iqtisodiy vaziyat. Boshqacha qilib aytganda, bozor sharoitlari - bu hozirgi vaqtda yoki cheklangan vaqt oralig'idagi bozorda muayyan vaziyat, shuningdek, ushbu vaziyatni belgilovchi shart-sharoitlar majmui. Bozor kon'yunkturasini o'rganishning asosiy maqsadi sanoat va savdo faoliyati bozorning holatiga, uning yaqin kelajakda rivojlanishiga ta'sir qilishi va aholining tovarlarga bo'lgan ehtiyojini yaxshiroq qondirish uchun qanday choralar ko'rish kerakligini aniqlash, ishlab chiqarish korxonasining imkoniyatlaridan oqilona foydalanishdir. Konyunkturani o'rganish natijalari mahsulot ishlab chiqarish va sotishni boshqarish bo'yicha tezkor qarorlarni qabul qilish uchun mo'ljallangan. Konyunktura, bozor konyunkturasi (lat. Conjunctura - ulanish) - talab va taklif darajasi, bozor faoliyati, narxlar, sotish hajmi bilan tavsiflanadigan bozorda yuzaga kelgan iqtisodiy holat. Ta'rif aniq bozor talablarining asosiy tarkibiy qismi ekanligini aniq ko'rsatib turibdi. Va shunga ko'ra, bozor sharoitlarini o'rganayotganda, birinchi navbatda talabni o'rganish kerak. Talabni o'rganish har doim ham bozorda ishlaydigan kompaniyalar uchun dolzarb bo'lib kelgan, ammo hozirda doimiy ravishda o'zgarib turadigan iste'molchilarning didi va afzalliklari sharoitida talabni o'rganish yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Tadqiqotlar doimiy tus oladi va firmaning samarali bozor faoliyatining ajralmas qismiga aylanadi. Bozor kon'yunkturasi - joriy iqtisodiy vaziyat, shu jumladan talab va taklif o'rtasidagi bog'liqlik, narxlar va tovar-moddiy zaxiralar harakati, tarmoqlar bo'yicha buyurtmalar portfeli va boshqa iqtisodiy ko'rsatkichlar. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, bozor kon'yunkturasi - bu bozorda hozirgi vaqtda yoki cheklangan vaqt oralig'ida shakllangan o'ziga xos vaziyat, shuningdek, ushbu vaziyatni belgilovchi shartlar majmui.
Bozor kon’yunkturasini o‘rganishdan asosiy maqsad sanoat va savdo faoliyati bozor holatiga, uning yaqin kelajakda rivojlanishiga qay darajada ta’sir qilishini, aholining tovarlarga bo‘lgan talabini to‘g‘ri qondirish uchun qanday choralar ko‘rish zarurligini aniqlashdan iborat. , mavjud tovarlardan oqilona foydalanish. ishlab chiqaruvchi korxona imkoniyatlar. Bozor sharoitlarini o'rganish natijalari tovarlarni ishlab chiqarish va sotishni boshqarish bo'yicha tezkor qarorlar qabul qilish uchun mo'ljallangan.
Bozor kon’yunkturasini o‘rganishga kompleks yondashuv turli, bir-birini to‘ldiruvchi axborot manbalaridan foydalanishni nazarda tutadi; bozor kon'yunkturasini tavsiflovchi ko'rsatkichlar prognozi bilan retrospektiv tahlilning kombinatsiyasi; tahlil va prognozlashning turli usullari kombinatsiyasini qo'llash.
Bozor kon’yunkturasini o‘rganish ushbu guruhga kiruvchi tovarlarni ishlab chiqarish va yetkazib berishni, chakana savdo hajmi va tarkibini, korxona omborlaridagi, ulgurji va chakana savdodagi tovar-moddiy zaxiralarni tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni tahlil qilishga asoslanadi.
Bozor kon'yunkturasini o'rganayotganda, vazifa faqat bir vaqtning o'zida bozor holatini aniqlash emas, balki kamida bir yoki ikki chorak uchun, lekin bir yildan ortiq bo'lmagan holda, uning keyingi rivojlanishining ehtimoliy xususiyatini bashorat qilishdir. yarim. Bozor kon'yunkturasining prognoz ko'rsatkichlarini tahlil qilish natijalari hisobot va rejalashtirish ma'lumotlari bilan birgalikda ijobiy jarayonlarni rivojlantirish, mavjud nomutanosibliklarni bartaraf etish va oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarni oldindan ishlab chiqishga imkon beradi.
O'zining tabiatiga ko'ra, bozor ko'rsatkichlari prognozi qisqa muddatli prognozdir. Uning o'ziga xosligi shundaki, qisqa muddatli prognozlarning aniqligi yillik prognozlarga nisbatan oshadi va bu aniqlik pasayadi.
Bozor kon'yunkturasini o'rganishdagi vazifalar
1. Muayyan vaqt ichida butun bozordagi ma'lumot manbalaridan aniq va eng so'nggi ma'lumotlarni tanlang, ya'ni barcha raqobatchilarni aniqlang, mahsulotlar assortimentini o'rganing, narx siyosatini o'rganing, kompaniyangiz mahsulot ishlab chiqaradigan odamlar doirasini aniqlang; va boshqa ko'rsatkichlar.
2. Ushbu ko'rsatkichlarni tizimlashtirish.
3. Tegishli kon'yunkturani tashkil etuvchi omillar ta'sirining kuchi va ko'lamini, ularning o'zaro bog'liqligi va harakat yo'nalishini aniqlash.
4. Prognozni ishlab chiqish uchun yaqin kelajakda ushbu omillarning o'zaro ta'siri faolligini aniqlash.
Bozor kon'yunkturasini tahlil qilish o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita blokni - umumiy iqtisodiy sharoitlar va ma'lum bir mahsulot uchun bozor sharoitlarini o'rganishni o'z ichiga oladi.
Bozor holatini tahlil qilish uchun tadqiqot o'tkaziladi:
• mamlakat, mintaqadagi umumiy iqtisodiy vaziyat;
• tovar bozori sharoitlari;
• talab;
• takliflar;
• berilgan mahsulotga (xizmatga) talab va taklifning rivojlanish tendentsiyalari;
• tovarlarga (xizmatlarga) bo'lgan ehtiyojni ishlab chiqish va qondirish.
Umumiy iqtisodiy vaziyatni tahlil qilish uchun korxonaning tashqi muhitini o'rganish natijalaridan foydalaniladi. Umumiy iqtisodiy vaziyatning eng muhim ko'rsatkichlari qatorida biz quyidagilarni nomlaymiz:
• yalpi milliy mahsulot, milliy daromad, milliy iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarish hajmi va dinamikasi;
• investitsiyalar hajmi;
• o'rtacha va real ish haqining qiymati;
• xalq xo'jaligi va sanoat tarmoqlarida band bo'lganlar soni;
• ichki bozor holatining ko'rsatkichlari (tovar zaxiralari, chakana savdo hajmi va tarkibi va boshqalar);
• ulgurji va chakana narxlar dinamikasi, inflyatsiya indekslari;
• turmush darajasi;
• tashqi iqtisodiy faoliyat dinamikasi;
• fond bozori indekslari;
• ishsizlik darajasi.
Tovar bozoridagi vaziyatni tahlil qilish bozorning alohida segmentlari uchun amalga oshiriladigan tovar bozoridagi talabni o'rganishdan boshlanadi:
• iste'mol sektori (aholi);
• sanoat iste'moli;
• davlat iste'moli;
• eksport.
Tahlil qilish va prognozlash uchun eng qiyin bo'lgan iste'mol sektori ko'p sonli omillarning o'zaro ta'siri tufayli: demografik, ijtimoiy-iqtisodiy, iqlimiy, ilmiy-texnikaviy, psixologik, milliy va boshqalar.
Talab hajmi aholining real daromadlari darajasi, ssudalar olish shartlari, jamg’armalar miqdori, tovar va xizmatlarni sotib olish xarajatlari o’rtasidagi nisbat bilan belgilanadigan xarid qobiliyatiga bog’liq. Aholining tovar sotib olish uchun ajratilgan mablag'lari miqdori samarali talab hajmi hisoblanadi.
Muayyan mahsulotning bozor sig'imi, ya'ni. ma'lum vaqt davomida iste'mol qilingan (sotib olingan) tovarlar hajmi tovarlar zaxiralari va eksport va import balansidagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda ishlab chiqarish hajmi sifatida belgilanadi. Tovarga bo'lgan talab to'liq qondirilmaganda, qondirilmagan samarali talab hodisasi paydo bo'ladi, bu esa mahsulotga xos emas. bozor iqtisodiyoti yoki bozorda yangi mahsulot paydo bo'lishining dastlabki bosqichlarida o'zini namoyon qiladi.
Bozor sig'imi, shuningdek, realizatsiya qilingan talab yoki ma'lum bir mahsulotning chakana savdosi hajmi to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalangan holda ham aniqlanishi mumkin. Tahlil o'tkazishda shuni esda tutish kerakki, talabning tannarx ko'rsatkichlari tovarlarning ulgurji va chakana marjalarini o'z ichiga oladi. Shu tufayli xarajatlar tahlili uni chakana va ulgurji narxlarning tuzilishini, shuningdek ularning o‘zgarishini hisobga olgan holda fizik ko‘rinishdagi (dona, kilogramm, litr) talab tahlili bilan to‘ldirish tavsiya etiladi.
Tovar bozorining sanoat iste'moli hajmi iste'molchi xaridlari qiymati bilan belgilanadi. Omillar orasida umumiy iqtisodiy, tarmoq, xo'jalik ichidagilarni qayd etish mumkin.
Davlat iste'moli hajmi tovarlarga davlat buyurtmasi bilan belgilanadi. Bozorning ushbu sektorini rivojlantirishning asosiy omillari davlatning ushbu mahsulotga bo'lgan ehtiyoji va uning moliyaviy imkoniyatlaridir.
Tovarlarni eksport qilish hajmi bozor sig'imini pasaytiradi. Eksport qiymatlari davlat tomonidan qayd etiladi bojxona xizmatlari, va ular bo'yicha ma'lumotlar statistik to'plamlarda e'lon qilinadi. Eksport etkazib berishga ta'sir qiluvchi omillar orasida quyidagilarni ta'kidlash kerak:
• jahon bozorida tovarlarning raqobatbardoshligi;
• eksport qiluvchi va import qiluvchi davlatlarning tashqi iqtisodiy siyosati;
• eksport qiluvchi mamlakatning eksport imkoniyatlari.
Taklifni tahlil qilish quyidagilarni ta'minlaydi: taklifni tannarx va natural ko'rsatkichlarda miqdoriy baholash; narxlar, turlar, modellar, sifati, dizayni, yangiligi va boshqalar bo'yicha tovarlarning assortiment navlari bo'yicha taklif tarkibini aniqlash; alohida yetkazib beruvchilarning (ishlab chiqaruvchilar va sotuvchilarning) tovar bozoridagi ulushini, shu jumladan etkazib berishning umumiy hajmidagi import ulushini hisoblash; ushbu bozorni rivojlantirishning jahon tendentsiyalarini va bunday tendentsiyalarning mamlakat bozori uchun mumkin bo'lgan oqibatlarini aniqlash.
O'rganilayotgan bozorda talab va taklifning rivojlanish tendentsiyalarining tahlili tahlilning oldingi bosqichlarining mantiqiy davomi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu bosqichda asosiy vazifa talab va taklifning tannarx dinamikasi va tabiiy hisoblagichlari tendentsiyalarini aniqlash, talab va taklifning hajmiy va tarkibiy o'zgarishlariga ta'sir qiluvchi miqdor va sifat omillarini aniqlash, mamlakat bozorida aniqlangan tendentsiyalarni taqqoslashdan iborat. boshqa mintaqalar va boshqa mamlakatlardagi tendentsiyalar bilan; mahsulot joylashgan hayot tsiklining bosqichini aniqlash. Ushbu tahlil natijalari tovar xaridorlari tomonidan bildirilgan ehtiyojlarni qondirish jarayonining aksidir.
Tovar bozori kon'yunkturasini o'rganish ehtiyojlarning rivojlanishi va qondirilishini tahlil qilish bilan yakunlanadi, bu jarayonda mahsulot vositasida ifodalangan va qondiriladigan ehtiyojning rivojlanishi, uning yangi navlarining paydo bo'lishi yoki aksincha. , ehtiyojning kamayishi yoki uning yo'qolishi kuzatiladi. Bundan tashqari, ehtiyojni boshqa mahsulot yordamida qondirish imkoniyati o'rganilmoqda - o'rnini bosuvchi, ehtimol hali bozorda emas.
Ehtiyojlarni o'rganish vazifalari sifatli xarakterga ega bo'lib, asosan iste'molchilar va mutaxassislar - marketologlar, merchandayserlar, sotsiologlar o'rtasida so'rovlar o'tkazish orqali hal qilinadi. Tovar bozori kon'yunkturasini tahlil qilish natijalari umumiy iqtisodiy vaziyat prognozi bilan birgalikda bozor prognozini ishlab chiqish uchun asos bo'ladi.
Kon'yuktura(lot. conjungere — bogʻlayman, bogʻlayman) — tovarga boʻlgan talab va taklif nisbatini belgilovchi omillar va shart-sharoitlarning oʻzaro taʼsiri natijasida maʼlum bir lahzadagi bozordagi iqtisodiy vaziyat, shuningdek, uning darajasi va ular uchun narxlar dinamikasi.
Kon'yunkturani o'rganish zarurati zamonaviy marketingning mohiyati, uning bozor ehtiyojlarini qondirishga aniq yo'naltirilganligi bilan belgilanadi. Shuning uchun bozor kon'yunkturasini baholash nafaqat bozor tahlilining, balki umuman marketing tadqiqotlarining muhim qismidir. Konyunktura butunning mazmuniga sezilarli ta'sir ko'rsatadi marketing faoliyati kompaniya va uning bozordagi o'rni. Bozor tadqiqotlarini o'tkazish orqali korxona bozordagi vaziyat haqida ob'ektiv ma'lumotga ega bo'lishi va uning rivojlanishini bashorat qilishi mumkin, shuning uchun raqobat afzalliklari. Shu bilan birga, tijorat tavakkalchilik darajasi kamayadi, tegishli bozor segmenti yoki bozor joyi aniqlanadi, diversifikatsiya yo'nalishi tanlanadi va optimal daraja narxlar va boshqalar. tovar marketing strategiyasi musobaqa
Bozor kon'yunkturasining xarakterli xususiyatlari - dinamiklik, mutanosiblik, o'zgaruvchanlik va tsikliklik.
Tovar bozori kon'yunkturasini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlar
• bozor miqyosi (uning sig'imi, sotish hajmi, bozorda faoliyat ko'rsatuvchi turli turdagi korxonalar soni)
• Bozor muvozanatining darajasi (talab va taklif nisbati)
• · narx darajasi
• bozor turi (raqobatbardosh, monopolistik va boshqalar).
• bozor dinamikasi (uning asosiy parametrlarining o'zgarishi)
• Tadbirkorlik faoliyati darajasi
• Raqobatning kuchi va ko'lami (raqobatchilar soni, ularning faolligi)
• ushbu bozorni davlat tomonidan tartibga solish darajasi
• Bozorga kirishdagi to'siqlar
• tovarlarni sotish uchun tijorat shartlari
Bozor tahlili bozor kon'yunkturasini har tomonlama tavsiflash va bozor holatiga, birinchi navbatda, korxonaning marketing faoliyati pozitsiyasidan har tomonlama baho berishga mo'ljallangan, ya'ni. belgilangan maqsadlarni amalga oshirish uchun vaziyat qulaymi.
Bozor kon'yunkturasini baholash bozor ko'rsatkichlari - yakka o'zi yoki boshqalar bilan birgalikda bozor kon'yunkturasini aks ettirish imkonini beruvchi ko'rsatkichlar asosida amalga oshiriladi. Bozor ko'rsatkichlari, xususan, quyidagilarni o'z ichiga oladi:
• tovarlarni qabul qilish (etkazib berish yoki muqobil ishlab chiqarish hajmi)
• sotish (qiymat yoki natural birlikdagi sotish hajmi)
• tovar zahiralari (qiymat jihatidan yoki aylanma kunlarida)
• narxlar
• foyda (yoki rentabellik)
Ko'pincha bozor ko'rsatkichlari statik ko'rsatkichlar emas, balki ularning o'sish sur'atlari (dinamik indekslar). Demak, tovar zahiralarining o'zgarishini kuzatish asosida bozor mutanosibligini bilvosita baholashni amalga oshirish mumkin. Gap shundaki, tovar zaxiralari talab va taklif nisbatidagi har qanday o‘zgarishlarga sezgir. Talabning taklifdan oshib ketishi tovar-moddiy zaxiralarning qisqarishiga olib keladi va taklifning talabdan oshib ketishi (yoki ularning sifat jihatidan nomuvofiqligi) tovar-moddiy zaxiralarning ko'payishi (ortiqcha to'planishi) bilan birga keladi. Tovar zaxiralarining barqarorligi bozor muvozanatidan dalolat beradi. Bozordagi vaziyatni norasmiy bozor baholari ham aks ettirishi mumkin, bu xarid kayfiyati va inflyatsiya kutilmalarining xarakteristikasidir.