Mundarija kirish Asosiy qism

 

 

 

 

 

 

 

III bob. Adib asarlarida inson psixologiyasi tasviri 

Badiiylik  nima  degan  savolga  turlicha  javob  beriladi  va  barcha  javob 

egalari  o‗zlaricha  haq  bo‗lib  chiqaveradi.  Javoblar  qanchalik  xilma-xil 

ko‗rinishlarda  bo‗lishidan  qat'iy  nazar,  moddiy-ma'naviy  holatlarning  til 

yordamida,  ya'ni  nutqiy  ko‗rinishda  namoyon  bo‗lishi  bari  bir  ta'kidlanadi. 

Inson moddiy narsalarning aksini ko‗rishi yoki tasavvur qilishi mumkin. Biroq 

ma'naviy  olamning  shakli-shamoyili  bo‗lmaganligi  uchun,  faqat  til  orqali 

anglashiladi  yoki  anglatiladi.    Musavvir  go‗zal  ranglarga  qanchalik  ehtiyoj 

sezgani  kabi  so‗z  ustasi  ham  tilning  go‗zalliklariga,  ifoda  tasvir  vositalariga 

shunchalik  muhtoj  bo‗ladi.  Bizning  kundalik  turmushimizda  ishlatiladigan 

so‗zlar  ijodkor  qalami  yordamida  turlicha  jilo  topib,  o‗zimizga  zavq  beradi. 

Buning  sababi  shundaki:  ―Til  bir  jihatdan  tabiat  va  insondagi  go‗zallikni  aks 

---

39 

 

ettiruvchi vosita bo‗lsa, ikkinchi jihatdan unda go‗zallikni vujudga keltiruvchi 

javharlar  ham  mavjud‖

10

  bo‗ladi.  Biz  bu  kabi  lisoniy  go‗zallikni  mahoratli 

yozuvchi Said Ahmad hikoyalari misolida kuzatamiz.  

Inson  san‘atning  mohiyatini  anglash  barobaridayoq  tahlil-talqin  kabi 

tushunchalarga duch kelgan. Shu davrlardan boshlab san‘atdan ma‘no qidirgan, 

uning  sexr-joziba  sirlarini  bilishga  intilgan.  Chunki  san‘at  asarlari  ijodkor 

ko‗nglining tub-tubida paydo bo‗ladigan sehrli olamdir. Unda siyrat fikrlaydi, 

surat ijro etadi. Ko‗ngil asrorini oshkor qilish uchun o‗sha olamga kirish, uning 

sirlaridan  voqif  bo‗lish  talab  qilinadi.  Ko‗ngilda  kechgan  hislarni  anglash 

hammaga  nasib  etmaganidek,  uni  tushunish  va  baholashga  ham  kamdan-kam 

insonlar  muyassar  bo‗ladi.  Ana  shularni  munaqqidlar  deb  atashadi.  Ulardan 

―...tug‗ma  iste‘dod,  nafosat  tuyg‗usi, adabiy  bilim,  nozik diddan tashqari o‗zi 

tanlagan  yo‗lda  qat‘iyat,  shijoat,  xolislik,  fidoyilik  ham  talab  etiladi‖ 

(U.Normatov).  

Istiqlol  sharofati  bilan  boshlangan  badiiy  tafakkurdagi  yangilanishlar 

adabiyotshunoslik  fanining  barcha  tarkibiy  qismlarida  o‗z  aksini  topmokda. 

Jumladan, adabiy tanqid sohasidagi tadqikotlarda bo‗y ko‗rsatayotgan turli xil 

yondashuvlar buning dalilidir. Adabiy tankidchilikning zimmasida faqat badiiy 

va  san'at  asarlari  tahliligina  emas,  balki  tahlil-talqin  qilishning  nazariy 

tomonlari ham qamrab olinganki, shuning o‗ziyoq bu sohaning katta mas'uliyat 

talab qilishini ko‗rsatadi. 

Barcha  yaratiqlardan  odam  moddiy  va  jismoniy  manfaat  kutdi,  ularga 

istifoda etiladigan narsa debgina qaradi. Xuddi shu ta'mali munosabat tufayli u 

boshi  berk  ko‗chaga  kirib  qoldi.  Odam  aqlli,    bo‗lgani  bois  kuchli  edi.  U 

tirikchiligini o‗zi mo‗ljallaganiday yo‗lga qo‗ya boshladi. Bu hol uning o‗ziga 

ishonchini orttirdi. Fan va texnikaning rivoji tufayli inson imkoniyatlari yanada 

oshdi.  Odam  boyroq,  qudratliroq  bo‗la  bordi.  Lekin  u  baxtliroq  bo‗lolmadi. 

Chunki faqat aqlning o‗zi odamni quruqshatib qo‗ydi. U tuyg‗ulardan mahrum