Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, yalpi taklif egri chizig’ining keyns kesmasida yalpi talabning o’zgarishi ishlab chiqarish hajmining oshishi yoki kamayishiga olib keladi, narxlar darajasi esa o’zgarmaydi.
Yalpi talab egri chizig’ini AS egri chizig’ining vertikal kesmasida o’zgarsa bu
ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko’rsatmaydi va faqat narxlar darajasi o’zgaradi, xolos. Ya’ni, bu kesmada talabning oshishi talab inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. Yalpi taklifning bu kesmasida talabning har qanday o’zgarishi faqat narxlar darajasi o’zgarishga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi esa to’liq bandlik sharoitida o’zgarmay qoladi.
YAlpi taklif deganda muayyan baxolar darajasida ishlab chikarilishi va taklif kilinishi mumkin bo`lgan tovar va xizmatlarning real xajmi tushuniladi. YAlpi taklif tushunchasi ko`pincha yalpi ichki maxsulot sinonimi sifatida ko`llaniladi. Baxolarning yukori darajasi ishlab chikaruvchilarga ko`shimcha maxsulot ishlab chikarishga ragbat yaratadi va aksincha past baxolar maxsulot ishlab chikarish xajmini kiskarishga olib keladi. SHuning uchun xam milliy ishlab chikarish xajmi bilan baxolar darajasi o`rtasida to`gri aloka mavjud. Demak, maxsulot ishlab chikarish xajmi baxolar o`sib borishi bilan o`sib, pasayishi bilan tushib boradi. YAlpi taklif (AS) egri chizigi aloxida tovar taklifi egri chizigidan fark kilib uch kismdan, gorizontal yoki keyns kesmasi, ko`tarilib boruvchi yoki oralik kesma xamda vertikal yoki klassik kesmadan iborat (10-chizma). Bunday xolat yalpi taklifni taxlil kilishga klassik va keynschilarga xos yondashuv bilan izoxlanadi. Iktisodiy adabiyotlarda ko`pincha oralik kesma xam keyns kesmasiga kiritib yuboriladi.
YAlpi taklifning keyns kesmasida milliy ishlab chikarishning xakikiy xajmi uning potentsial xajmidan, ya`ni to`lik bandlik sharoitida erishishi mumkin bo`lgan xajmidan kamdir. Demak bu kesma iktisodiyot pasayish boskichida bo`lgan va katta mikdordagi resurslardan foydalanilmagan sharoitni ko`rsatadi. Foydalanilmayotgan ushbu resurslarni esa baxolar darajasiga ta`sir ko`rsatmagan xolda ishga tushirish mumkin. Bu kesmada milliy ishlab chikarish xajmi oshishi baxolar darajasi o`zgarmay kolgan sharoitda ro`y beradi.
YAlpi taklif egri chizigining Keyns kesmasida iktisodiyotni nisbatan kiska muddatda amal kilishini xarakterlaydi.
Baxolar darajasi P1 bo`lgan vaziyatda ishlab chikaruvchilar yalpi ishlab chikarish xajmini Y 1 mikdoridan oshirmaydi.
Iste`molchilar baxolar darajasi P1 bo`lganda maxsulotlarni Y 2 darajada sotib olishga tayyor turadi. AD>AS bo`lganligi tufayli iste`molchilar o`rtasidagi rakobat baxolar darajasini Pe gacha suradi. Baxolar darajasining P1 dan Pe gacha ko`tarilishi ishlab chikarish xajmini Y 1 dan Y e gacha oshirishga va iste`molchilar talabini Y2 dan Ye gacha kamayishga olib keladi. Natijada AD va AS egri chiziklari e nuktada kesishadi. Demak, aynan Re baxo baxolarning muvozanatli darajasi va e muvozanat nuktasidir.
Yalpi talab egri chizigi yalpi taklif egri chizigini bilan keyns kesmasi kesishadigan vaziyat tasvirlangan. Bunday vaziyatda makroiktisodiy muvozanat nuktasi baxolar darajasi bir xil turganda xam o`zgaradi. Buni tushunish uchun avvalo yalpi ishlab chikarishning muvazanatli xajmini Ye va muvozanatli baxolar darajasini Pe bilan belgilaymiz.
YAlpi talab egri chizigini AS egri chizigining vertikal kesmasida o`zgarsa bu ishlab chikarish xajmiga ta`sir ko`rsatmaydi va fakat baxolar darajasi o`zgaradi, xolos. YA`ni, bu kesmada talabning oshishi talab inflyatsiyasini keltirib chikaradi. YAlpi taklifning bu kesmasida talabning xar kanday o`zgarishi fakat baxolar darajasi o`zgarishga olib keladi. Ishlab chikarish xajmi esa to`lik bandlik sharoitida o`zgarmay koladi.
Oralik va vertikal kesmalarda baxolar o`sib borishi bilan kuzatilgan yalpi talabning ko`payishi talab inflyatsiyasi mavjudligini ko`rsatadi.
YAlpi taklif o`zgarishining baxolarning va ishlab chikarishning muvozanatli darajalariga ta`sirini baxodan boshka omillar ta`sirida yalpi taklifning AS1dan AS2ga siljishi natijasida ishlab chikarish xajmi Y1 dan Y2 gacha kamayadi, baxolar darajasi esa R1 dan R2 gacha ko`tariladi, ya`ni stagflyatsiya ro`y beradi.
AD-AS modeli umumiy makroiktisodiy muvozanat modeli bo`lib milliy bozorni kiska va uzok muddatga taxlil kilish imkonini beradi. AD-AS modeli iktisodiy tebranishlarni taxlil kilish va baxolash uchun asos yaratadi..
Baxolar darajasi va talab kilingan milliy maxsulot xajmi o`rtasidagi bogliklikni ifoda etuvchi chizik yalpi talab egri chizigi deb ataladi AD egri chizigi traektoriyasini pulning mikdoriy nazariyasi tenglamasi bilan xamda baxo omillari bo`lgan foiz stavkasi samarasi, boylik samarasi va import xaridlari samarasi bilan izoxlash mumkin. Baxodan boshka omillar ta`sirida AD egri chizigi o`ngga yoki chapga siljiydi.
Xulosa
Boshqa bir vaziyatda, masalan, narxlarga boglik bo`lmagan omillardan birortasi o`zgarib, yalpi taklifning o`zgarishiga olib kelsin. YA`ni, erning baxosi pasaysa, korxonalardan olinadigan soliklar kamaysa va natijasida maxsulot birligiga ketgan sarf-xarajatlar kiskarsa, unda yalpi taklif egri chizigi AS1dan AS3 xolatga siljiydi. Bunda narxlar muvozanat darajasi P1 dan P3 ga kadar pasayadi va ishlab chikarishning muvozanatli xajmi Y1 dan Y3 kadar oshadi, ya`ni, iktisodiy o`sish xolati ro`y beradi.
AS egri chizigi keyns, oralik va klassik kesmalarni o`z ichiga oladi. Uzok muddatli davrlarda AS egri chizigi vertikal, kiska muddatga esa gorizantal bo`ladi. SHuning uchun AD dagi o`zgarishlar ishlab chikarish xajmi, bandlik xamda baxolar darajasiga bu kesmalarda turlicha ta`sir ko`rsatadi. YAlpi talab va yalpi taklif xajmlari o`zaro mos kelgan, ya`ni AD va AS egri chiziklari kesishgan nukta makroiktisodiy muvozanat nuktasi, unga mos keluvchi baxolar darajasi baxolarning muvozanatli darajasi deb aytiladi.
AS egri chizigi ishlab chikarishga jalb kilingan resurslar xajmi ko`payishi xamda chngi texnologiyalarning kiritilishi xisobiga o`ngga siljiydi. Bu xolat iktisodiy o`sish deb ataladi. AS egri chizigining chapga siljishi stagflyatsiyadan dalolat beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
