Mundarija kirish. 3 I bob. Transmiluy korporatsiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishining ilmiy nazariy asoslari 8

70



Nima uchun ko’plab mamlakatlar TMKlar orqali o’zlarining milliy iqtisodiyotlariga investitsiya kiritishlarini xohlaydi? Chunki, TMЮarda naqd pul oqimi va kredit olish masslasida katta ustunliklarga ega. Bunga ko’ra, yirik TMKlar xalqaro moliyaviy tashkilotlardan imtiyozli kreditlar olish huquqiga ega va ular investitsiya kiritayotgan davlatlar tomonidan katta soliq, bojxona, ijara xarajatlaridan imtiyozlar oladilar.
Shunga ko’ra mustaqillikdan keyin O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga ham yirik TMKlar tomonidan To’g'ridan-To'g'ri Xorijiy Investitsiyalar (TTXI) kiritlishi kuzatildi. Awaliga Koreya Respublikasi “Daewoo” korporatsiyasi tomonidan O’zbekistonga “UzDaewoo” avtomobil ishlab chiqarish zavodi barpo etildi. Keyinchalik “General Motors”, “Daewoo” kompaniyasini sotib olgandan keyin “GM Uzbekistan” AJ iga aylandi. Shundan keyin asta-sekinlik bilan AQSh, Germaniya, Buyuk Britaniya, Shvetsariya, Rossiya kabi yevropa davlatlari investitsiyalari yordamida ko’plab qo’shma korxonalar tuzildi. Misol uchun, “British American Tobacco” QK, “Coca-cola” QK, “PepsiCo.”, Samarqandda “Isuzu” korporatsiyasi tomnidan “SamAuto” QK, Germaniya “MAN” avtokonsemi bilanning “JV MAN AutoUzbekistan” QK tuzildi.
Mustaqillik yil lari da to hozirgi kungacha O’zbekiston iqtisodiyotiga kiritilgan jami iqtisodiyot 100 milliard AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, ulaming 35 %i TTXI lar hisoblanadi. 2018 - yilda mamlakatimizga kiritilga jami investitsiylar 14,660 milliard AQSh dollarini tashkil etib, ulardan 25,1 %i ya’ni 3,665 milliardi TTXIlami tashkil etadi.
Hozirgi davrda malakatimizda bir qancha qulay invetitision muhit yaratilgan bo’lsada, bu boradagi kamchiliklar, muammolar mavjud hiosblanadi. Bunda, valyuta erkin konvertatsiyalanishi, bank sohasidagi ishonchsiz tizim, ko’plab qog’ozbozlik ishlari, investorlaming huquqlari zaifligi va jahondagi past investitsiya reytingi kabi kamehiliklami sanab o’tishimiz mumkin.