Mundarija Kirish 3 i-bob. Fizikadan om qonuni mavzusi bo’yicha masalalar yechishda ijodiy qobilyatlarni rivojlantirishning ba’zi muammolari va uni hal qilish yo’llari

2.2.9-chizma. 29- masala yechimiga tegishli.

4. 
   Nima sababdan atom va vodorod bombalarini atmosfera va okeanda sinashda aynan inson uchun xavfli bo`lgan ko`p miqdordagi radiaktiv changlarni shakllanishi bilan birga yuz beradi.
   
5. 
   Nima sababdan qattiq jismlarni plastik jismlarga nisbatan elimlash qiyinroq.?
   
6. 
   Tajriba. Sinfning bir chekkasida duxi yoki atir purkaladi.Biroz vaqtdan so`ng hid butun sinfga yoyiladi. Bu hodisani qanday tushuntirish kerak? Sekundli
   

qiymatlari bo`lgan soat yordamida hidni o`rtacha tarqalish tezligini aniqlash mumkin. ( taxminan 0,6— 0,9 m/sek). Hidning mana shunday tarqalish tezligini, molekulalarning sekundiga bir necha yuz metrga teng bo`lgan tezligi bilan qanday taqqoslas mumkin?

4. 
   Molekulalarning tezliklarini aniqlash bo`yicha SHtern tajribasini mexanik modelini loyihasini o`ylang.
   
5. 
   Molekulalarning o`lchamlarini aniqlash bo`yicha tajribaning mexanik modeliiloyihalang.
   
6. 
   tajriba. Manometr bilan rezina trubka orqali ulangan g’ovakli toshlar bilan to`ldirilgan idishda g’ovak to`sik orqali gazning diffuziyalanishi namoyish qilishga imkon beradi. Gazlarning xossalaridan kelib chiqib tajriba o`tkazilguncha idishni dastlab a) vodorodga , so`ngra b) karbonot angdrid gaziga tushirganda manometr ko`rsatishi qanday o`zgarishini ayting .
   

Tasdiqingizni tajribada tekshiring

1. 
   jadval. Zaharlovchi gazlarning xossalari.
   

4. 
   Shaxtyorlar uchun zaharlovchi, bo`g’uvchi va portlovchi gazlar katta xavf tug’diradi.(2.2.1-jadval) , Bundan himoyalanish uchun shaxtaga toza havo beruvchi quvvatli havo haydovchilardan (ventilyatorlardan) foydalaniladi. Havoning tarkibini nazorat qilib turish uchun turli asboblar qo`llaniladi. Shunday signal beruvchi moslamani yig’inki u gazlarning g’ovaq to`siq orqali o`tayotganda diffuziya tezligining turlichaligiga asoslangan bo`lsin. Buning
   

uchun normal sharoitda havoda 78,10% azot, 20,93% kislorod, 0,93% argon va 0,03% karbonat angdrid gazi mavjud. (boshqa gazlarning hissalari ahamiyatsiz).
Tajriba. Ikkita bir xil idishning biri sovuq, ikkinchisi issiq suv bilan to`ldiriladi. Idishlarning ikkalasiga ham bir vaqtda tomisgich yordamida rang tomiziladi. Tomchilar ajabtovur ko`rinish olib sekin asta yoyilib boshlaydi (2.2.10- chizma).
Topshiriq,: a)bo`yoqlarning suvda taxminiy tarqalish tezliklarini toping, b) Bo`yoqning sovuq va issiq suvlarda o`rtacha tarqalish tezliklarini taqqoslang, rangning suvda o`rtacha tarqalish tezligi bilan, havoda hidnin t’arqalish tezliklarini qiyoslang.