Mundarija Kirish 1 bob. Avtomobillarda yuklarni tashish jarayonini nazariy asoslari

1-rasm. Qishloq xo’jaligi yuklarini tasniflanish sxemasi
Tashish zarurligi va davriyligi ko‘ra tez buziluvchan yuklarga qisqa muddat ichida tashilishi zarur bo‘lgan, limitlangan agrotexnik talablarga ega yoki tez buziluvchi yuklar kiradi.Tez buziluvchan yuklarning asosiy turlariga ikkinchi sinfga mansub yuklar (g‘alla, qand lavlagi, sabzavotlar, chorva uchun xashaklar) kiradi.
Tashish ommaviyligi va sharoitigako‘ratez buziluvchan yuklar odatdagi - tashishda maxsuslashtirilgan transport vositalarini talab qilmaydigan yuklar; tez buziluvchi– tashishda o‘ziga xos sanitar va harorat rejimlariga amal qilishni talab etadigan yuklar; kungil aynituvchi hid chiqaruvchi -maxsuslashtirilgan ko‘zovlarda tashish lozim.
Quruq mevalar va sabzavotlarni tashishdagi haroratning me'yoriy ko‘rsatkichi 1-jadvalda, sovutilgan va o‘ta sovutilgan holda oziq ovqat mahsulotlarini tashish haroratlari 2-jadvalda keltirilgan.

1-Jadval.

Quruq mevalar va sabzavotlarni tashishdagi haroratning me'yoriy ko‘rsatkichi

	Quruq meva va sabzavotlar nomlari	Harorat meyori
		Tashish davomiyligi, kun
		2-3	4-6
#	Nomlar ketma-ketligi	Harorat shkalasi	Harorat shkalasi
1	O’rik	0-3 °C	0-2 °C
2	Apilsin	2-10 °C	4-10 °C
3	Mandarin	2-8 °C	2-8 °C
4	Limon	5-8 °C	8-15 °C
5	Ananas	10-11 °C	10-11 °C
6	Artishok	0-10 °C	0-6 °C
7	Sarsabil	0-5°C	0-2 °C
8	Banan	12-13 °C	12-13 °C
9	Lasatan	15-16 °C	15-16 °C
10	Sabzi bog’lami	0-8 °C	0-5 °C
11	Gilos	0-4 °C	-
12	Qo’ziqorin	0-2 °C	-
13	Karam	0-15 °C	0-10 °C
14	Rangli karam	0-15 °C	0-10 °C
15	Bodring	0-10 °C	7-10 °C
16	Salat	0-6 °C	0-4 °C
17	Tarvuz	4-10 °C	4-10 °C
18	Qizil qandlavlagi	0-20 °C	0-20 °C
19	Yong’oq	0-10 °C	0-8 °C
20	Piyoz	0-20 °C	0-15 °C
21	Shaftoli	0-7 °C	0-3 °C
22	Nok	0-5 °C	0-5 °C
23	Garmdori	4-8 °C	4-8 °C
24	Olma	3-10 °C	3-6 °C
25	Kartoshka	5-20 °C	5-20 °C
26	Uzum	0-3 °C	0-6 °C

2-Jadval.

Sovutilgan va o‘ta sovutilgan holda oziq ovqat mahsulotlarini tashish haroratlari

#	Oziq-ovqat maxsulotlari nomi va uning holati	Tashish harorati
1	Sovutilgan qaymoq va to’yintirilgan meva sharbati	-20 °C
2	Sovutilgan baliq	-18 °C
3	Har xil o’ta sovutilgan quruq meva mahsulotlari	-18 °C
4	Sovutilgan yog’ va boshqa turdagi moylar	-14 °C
5	Tuxum, un	-12 °C
6	Sovutilgan go’sht	-10 °C
7	Har qanday sovutilgan quruq meva mahsulotlari	-10 °C

Tez buziluvchan yuklarni tashishni tashkil etish asoslariga quyidagilar kiradi:

• yilning har xil davrida avtomobil transporti vositalariga bo‘lgan talabning yuqori darajali o‘zgarishi va ish hajmining mavsum buyicha o‘zgaruvchanligi;
• yuklarni turlicha tashish masofasi va har xil yo‘l sharoitlari;
• hosil yig‘imida avtomobil transporti vositalari va turli xizmat ko‘rsatuvchi tashqilotlarni jalb qilish;
• hosil yig‘imi vaqtida hudud bo‘ylab sochiluvchan yuklarni yig‘ib-tashish zaruriyati;
• hosil yig‘im vaqtida vaqtinchalik hosil yig‘im punktlari, transport vositalariga texnik xizmat ko‘rsatish va ta'mirlash ishlarini bajarish postlari, ovqatlanish va dam olish joylari tashqil etish zaruriyati;
• tashish bilan band bo‘lgan barcha tashqilotlarda ishonchli nozimlik xizmatini tashqil etish.
Tez buziluvchan yuklarni tashishda eng samarali transport turi bu avtomobil transporti bo‘lib hisoblanadi. Tez buziluvchan yuklar yuklarini tashish, umumiy hajmning 80% avtomobil' transportiga to‘g‘ri keladi.
Havo sovuq bo‘lgan vaqtlarda sabzavotlar va ho‘l mevalar izotermik ko‘zov-furgonlarda, o‘zoq masofalarga esa, ko‘zov ichi isitiladigan transport vositalarida tashilishi lozim.
Transport mamlakatimiz iqtisodiyotida g‘oyat ko‘p va xilma-xil ishlarni bajaradi. Transport kundalik, Respublika, viloyatlar va rayonlar o‘rtasidagi muntazam aloqalarni ta‘minlashda juda kata ahamiyat kasb etadi.
Hozir transport Respublika ishlab chiqaruvchi kuchlarining tarkibiy qismi sifatida fan va texnika yutuqlarini keng miqyosda tadbiq etuvchi o‘lkan dinamik tizimga aylangan.
Demak transportning umumjamiyat ishlab chiqarishdagi asosiy vazifasi sanoat, qishloq xo‘jalik va transportning o‘zaro bog‘liqligi bilan belgilanadi.Ya’ni, yuk tashish hajmi, yuk oqimlari yo‘nalishlari va transport vositalarining rivoji xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida ishlab chiqariladigan mahsulotlar miqdori, ularni ishlab chiqarish va iste‘mol qilish punktlarining Respublika xududida qanday joylashganligiga; mavjud yo‘llarning o‘tkaza yuborish qobiliyati, mahsulotlar ishlab chiqarish hajmiga va ularning qayerda joylashganligiga bog‘liq.
Shuningdek, transport tovar ishlab chiqarish sohalarining ulkan iste‘molchisi bo‘lib, ishlab chiqariladigan mahsulotlar strukturasi va hajmiga bog‘liq holda tovar aylanmasini tezlashtirish, bozor iqtisodiyotini jadallashtirishda juda katta ahamiyatga ega.
Transportning yaxshi ishlashini belgilovchi muhim omillardan biri uning yuk tashish muntazamligi hisoblanadi.Zarur mahsulot, xom ashyo, ehtiyot qismlar va yonilg‘i-moylash mahsulotlarining o‘z vaqtida va muntazam etkazilib berilishi ularning ombordagi zaxirasini minimal miqdorda bo‘lishini ta’minlashi mumkin.
Transport tizimideganda - yuklarni tashish jarayonida bir-biriga bog‘liq bo‘lgan barcha turdagi transportlar majmui tushuniladi. Odatda «transport tizimi» termini biror davlat, region yoki katta shaharga tegishli ma‘noda qo’llaniladi. Xozirgi davr transporti tizimi tarkibiga temir yo‘l, dengiz, daryo, avtomobil, havo, truboprovod transporti va elektron transporti turlari kiradi.
Yagona transport tizimideganda - yuklarni ishlab chiqarish punktlaridan iste’mol qilish punktlariga etkazib berish, ularga xizmat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan texnika qurilish va inshootlar, xalq xo‘jaliginmg barcha tarmoqlaridagi har xil transport yo‘l vositalari va tuzellari ya’ni temir yo‘l va avtomobil vokzallari, daryo va dengiz portlari va hokozolar, korxona va tashkilotlarga qarashli harakatlanuvchi sostav, yuk tashish, ortish, tushirish mashina va mexanizmlari, ulardagi texnik jihozlarning jami tushiniladi.
Mahsulot ishlab chiqarish jarayonida asosiy e’tibor, ishlab chiqarish sifati darajasini oshirishga qaratiladi.