2.3. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida iqtisodiy tarbiyani shakllantirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar Boshlang’ich ta’limda iqtisodiy tarbiyani yo’lga qo’yishdan oldin bizning fikrimizcha 1-sinfdan boshlab uni matematika darslarida amalga oshirsa maqsadga muofiq bo’ladi. Chunki matematika darslari orqali hisoblash jarayonlarida iqtisodiy fikrlash qobiliyatlari rivojlantiriladi.
Misol uchun: 1-sinf matematika darsida hisoblash orqali o’quvchilarda iqtisodiy fikrlashni o’stirish.
Ta’limiy maqsad: o’quvchilarning og’zaki hisoblash malakalarini rivojlantirish. Mustaqil fikrlash qobiliyatini o’stirish. Mehnat bilan topilgan narsaning qadriga yetishga, tadbirkorlik va tejamkorlikka o’rgatish.
Darsning tarbiyaviy maqsadi: Bolalarni vatanparvarlik, milliy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash. Ularga yekologik tarbiya berish. Olgan bilim va ko’nikmalarini amalda yerkin qo’llashga o’rgatish.
Dars turi: Musobaqa.
Dars uslubi: Savol-javob, bahs-munozara.
Darsning jihozi: Test topshiriqlari, turli rasmli kartochkalar, jadvallar.
Darsning borishi:
«Aqliy hujum» usulida o’quvchilarning og’zaki matematik hisoblash malakalari o’stiriladi. Shuningdek, «Kim oshdi?» savdosi, «Bilimingizni sinab ko’ring» kabi texnik vositalari asosidagi test materiallariga javoblari aniqlanadi. Fikrlashga chorlovchi savollar beriladi:
Bitta tuxumning bahosi qancha?
Ikkitasiniki-chi?
Bitta daftar 50 so’m bo’lsa, 2 tasi necha so’m?
Men bir son o’yladim. O’ylagan sonimdan 2 ni ayirsam, 5 qoldi. Men qaysi sonni o’ylaganman?
Yangi mavzu ustida ishlash.
O’qituvchi: - Bolalar, o’tgan mavzular bo’yicha olgan bilimlarimizni mustahkamlash uchun bugungi darsimizni qatorlararo musobaqa usulida o’tamiz. Yendi yesa o’z qatoringizning sardorini tanlang va guruhlaringiz bilan kengashing.
2 ga bo’linib «Bilimdonlar» va «Zukkolar» guruhi o’zaro bellashuvni boshlaydilar.
- Shartlarni rasmli kartochka asosida bajarilishiga qarab baholab boraman:
Qaysi guruh qatnashchilari ko’p ball to’plasa, o’sha guruh g’olib bo’ladi. To’plangan ballarni jamlab turish guruh sardorlari zimmasiga yuklanadi. 1-shart.
Doskaga topshiriq aks yetgan jadval ilinadi.
«Berilgan sonlarni 2 tadan
kamaytiring» 1.«Bilimdonlar»
5
4
2
7
12
13
9
6
2. «Topqirlar»
9
10
11
7
5
13
2
3
3. «Zukkolar»
Pm
9
7
5
2
3
8
12
2-shart bo’yicha guruhlar to’plagan ballari aniqlanadi. 2-shart. «Misollardagi yashiringan soni toping».
1. «Bilimdonlar» guruhi uchun p:7=7 64:x=9 8*f=24
49:7=7 64:7=9 8*3=25
«Topqirlar» guruhiga 7*5=^ r:6=8 70:^=7
7*5=35 48:6=8 70:10=7
«Zukkolar» guruhi uchun 48:6=f 40:G=8 72=8*f
48:6=8 40:5=8 72=8*9 O’qituvchi tomonidan 2-shart bo’yicha guruhlar to’plagan ballari ye’lon qilinadi. 2-shart ham bajarilgach, «Quvnoq daqiqa» o’tkaziladi.
Bu jarayonda badantarbiya mashqlari musiqa jo’rligida bajariladi.
3-shart: «Noma’lum hadni top»
Uchala guruhga ham bir xil misol berish mumkin. Ular bir-birlarini varag’ini ko’rmaydilar.
«Bilimdonlar»
Ko’paytuvchi
1
3
3
6
4
5
7
Ko’paytuvchi
8
7
7
2
5
7
4
Ko’paytma
«Topqirlar»
Ko’paytuvchi
2
4
7
3
6
1
7
Ko’paytuvchi
3
8
4
5
5
9
4
Ko’paytma
«Zukkolar»
Ko’paytuvchi
6
2
5
3
5
1
8
Ko’paytuvchi
2
7
5
7
6
9
4
Ko’paytma
guruhlarni olqishlash uchun raqs yoki ashula ijro yetiladi.
4-shart. guruh sardorlari o’zaro bellashadilar.
Sardorlarga 5 tadan savol beriladi. «Bilimdonlar» guruhi sardoriga:
1. Yoshingiz nechada?
Sinf rahbaringizning ismi va sharifi?
Siz 11 yoshdasiz, akangiz 15 yoshda. Akangiz sizdan necha yosh katta?
28 va 3 sonlarining ayirmasi -juftmi yoki toq?
Kattalarga salom bermagan bolani kim deb ataymiz?
«Topqirlar» guruhining sardoriga:
Hozir siz 11 yoshdasiz, 8-sinfga o’tganda necha yoshda bo’lasiz?
«Rost» so’zining teskarisi.
Santimetr so’zini qisqartirib qanday yozamiz? 9 ta qo’y kattami yoki 9 ta qo’chqormi?
5.Bir haftada necha kun bor?
«Zukkolar» guruhining sardoriga:
Qishdan so’ng qaysi fasl keladi?
Sinfda o’g’il bolalar ko’pmi yoki qizlar?
O’quvchilar maqollar aytadilar:
Yetti o’lchab, bir kes.
Odobli bola - yelga manzur.
Mehnat-mehnatning tagi rohat.
Til bilgan - yel biladi.
Sog’liging - boyliging.
O’ylab qilingan ish barchaga manzur bo’ladi.
Yurtiga sodiq farzand o’z Vatanini, xalqini, tilini doimo hurmat qiladi.
Sog’lom kishi yeng boy kishi hisoblanadi.
Ular maqollar mazmunini izohlab, tushuntirib beradilar.
Dars jarayonida o’quvchilar diqqatini, fikrlash qobiliyatini o’stirish barobarida ularni tejamkor bo’lishga va tadbirkorlikka ham o’rgatib boriladi. Ona tabiatni asrash, avaylash lozimligiga alohida ye’tibor qaratiladi. Undan tashqari maktabda olgan bilimlarini amalda qo’llashga ham yo’naltiriladi.
Uyga vazifa: Qo’shish va ayirishga doir misol va masalalar tuzib kelish.
O’quvchilarga iqtisodiy tarbiyani berishda onalar kabi muallimalarning bilim, ko’nikma va malakalaridan ham keng foydalansa bo’ladi. Misol uchun yuqorida qayd etilgan rasmni o’quvchilarga ko’rsatib iqtisodiy tarbiyaga oid tushunchalarni singdirish mumkin.
Bunda o’quvchilarda diqqat ko’lamiga katta e’tibor beriladi. Rasmdan foydalanib iqtisodga oid nimalarni ko’rayapsiz va ularni qanday talqin qilasiz deb murojat qilinadi. Bunday texnologiyalar o’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatib ijodiy faoliyatga yo’naltiradi.[15]
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining iqtisodiy tarbiyasini shakllantirishda bozor munosabatlariga o’rgatish ham o’ziga xos axamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham biz quyidagi texnologiyani taklif qilamiz.
