Mundarija I. Asosiy qism

5. Prinspial sxemalar

Berilgan topshiriq bo’yicha saralash tepaligining prinsipial sxemalari blokli reja asosida tuziladi va unda bloklarni tipi va ularning o’zaro bog’lanishi ko’rasitaladi. Keltirilgan blokli rejada translyatsiya, bajaruvchi va indikatsiya bloklari ko’rsatilgan

Marshrut topshiriqlarini shakllantirish va ro`yxatdan o`tkazish.Topshiriqlarni shakllantirish va ro`yxatdan o`tkazish uchun ФЗ, ФЗ1 va РЗ, РЗ1(II) tipdagi bloklardan va БДШ diodli blokdanfoydalaniladi.

Topshiriqni tepalik pultida o`rnatilgan 1-8mashrut tugmalari yordamida shakillantiriladi.Tugmani birinchi bosilganda tepalik parkining puchok nomeri, ikkinchisidapuchok yo`li nomeri shifrlanadi. Dastlab to`rtinchi nomerdanyuqori bo’lmagantugma bosiladi (park puchoklari soni bo`yicha). Katta nomerli tugmani bosish kerakli natijaga olib kelmaydi, chunki to`rtinchi va beshinchi tugmalar orasidagi zanjirdiod bilan shuntlangan Ф relening frontal kontakti bilan ajralgan.

ФЗ va ФЗ1 bloklarida 1C, 3C, 5C, 7Csaralash relelari bor, ular marshrut tugmasi bosilganda qo`zg`aladi; himoyalovchi rele З, blokning mashrut topshirig’i bilan bandliginianiqlovchi va ikkinchi topshiriqni band blokga kiritishni oldini oladi; topshiriqni siljitish relesi ПП, topshiriqni bir blokdan boshqasiga yetkazishni taminlaydi. Bo`sh montaj stativida birinchi va ikkinchi terish taktini aniqlovchiФ va Ф1taktli relelari o`rnatilgan. Topshiriqlarni shakllantirish sxemasini tepalik pultida tugmalarni bosish bilan ishga tushuriladi.

Topshiriq РЗ blokiga uzatilmaguncha 5C relelari o`z-o`zini qulflash zanjirlari orqali qo’zg`algan holatda bo’ladi.РЗ blokida З rele kontakti ajralishi bilan marshrut relesi o‘chadi.

1 tugmasini qo`yib yuborilgach, З(ФЗ1), З(ФЗ) rele orqa kontaktlari hamda Ф rele frontal kontakti orqali o`tuvchi zanjir yordamidaФ1 relesi ishga tushibmarshrutni terish tugaganligini qayd etadi.

Shakllantirilgan topshiriq РЗ va РЗ1 bloklariga uzatiladi. Natijada, РЗ blokida –5C relelari va РЗ1 blokida – 1C relesi ishga tushadi hamda o`z-o`zini qulflaydi.

Qo`zg`algan saralash relelarning orqa kontaktlari orqali RZ blokidagi Z rele o`chiriladi. Yakorni qo`yib yuborish bilan bu rele shakllantirish sxemasi ta'minotini o`chiradi. Ikkinchi bosilgan tugmani qo`yib yuborguncha topshiriqni bekor qilish tugmasi O ni bosish orqali bekor qilish mumkin. Shundan so`ng, boshqa marshrut topshirig`i tugmasi bosiladi.

Topshiriqning to`g`ri shakllantirilganligini pultdagi raqamli lampochkalar yonishi bilan nazorat qilinadi.

П rejimida topshiriqni jamlash uchun beshta mashrut topshirig’i jamlash va saqlash imkonini beruvchi beshta БН jamlagich bloklari qo’llaniladi. Jamlagichning har bir bloki na’munaviy sxema bo’yicha yig’ilgan va jamlagichning bitta pog’onasini ko’rsatadi. Kirish bloki sifatida 5HM beshinchi pog’ana bloki hisoblanadi, chiqish bloki sifatida 1HM birinchi pog’ana bloki hisoblanadi.

Topshiriqnitranslyatsiyaqilish.ФЗ, ФЗ1 bloklaridashakllanganmarshruttopshiriqlari, topshiriqtranslatsiyasiyasibloklari(I, IIyokiIIItiplaridagi) yordamidaamalgaoshiriladi.

Marshruttopshiriqlariboshstrelkadanboshlabvakeyinmarshrutningboshqastrelkalaribo’yichaketma-kettranslatsiyasiyaqilinadi. Strelkadanstrelkagachatopshiriquzatishningketm-ketusulitarkiblarnitarqatishdaotseplarkattabo’lmaganintervallarbilanoldinmaketinharakatlanishibilanyo’naltiriladi.Harbirkeyingiotsepuchunfaqatoldindagiotsepbosibo’tganvabo’shatganstrelkanio’tkazishmumkin. Bundayusulo’ziningmarshrutiniotsepharakatinidoimiykuzatilgandaginavaharbirotsepningmarshruttopshirig’iningsiljishioldingiotsepniquvubo’tmagandavauningorqaqismidaharakatlangandaginamumkin. Uzluksizkuzatishuchunstrelkalardavastrelkalarorasidaqisqarelszanjirlariquriladi, ularyordamidaГАЦuchunmarshruttopshirig’itransliyatsiyasitizimiamalgaoshiriladi.

TransliyatsiyatizimigaTЗtopshiriqtransliyatsiyasibloklarikiradi, ularorqalimarshruttopshirig’ibittastrelkadanboshqasigabloklarningoldingiotseptopshirig’idanbo’shbo’lgandauzatiladi.TЗbloklariharbirstrelkalivastrelkasizuchastkalargao’rnatikadivasaralashtepaliginningtarqatishhududirejasibo’yichao’zaroulanadi. Blokningsxemasinishundayquriladikiundafaqatbittatopshiriqbo’lishimumkinvaushbublokkategishliseksiyaniotsepbosibo’tmagunchablokdasaqlanadi. Undankeyinblokdagimashruttopshirig’io’chadivabo’shqolganblokkakeyingiotsepningtopshirig’ikelishimumkin. Keltirilgan sxemada tarqatish hudududining bosh strelkalari uchun ТЗ bloklarini ulash ko’rsatilgan. Topshiriq ikkinchi tipdagi bloklar yordamida translyatsiya qilinadi,strelkalarning bevosita boshqaruvi esa IV tipdagi bloklar yordamida translyatsiya qilinadi.

Bloklar hajmi yetarlicha bo’lmagan hollarda mashrutning har bir seksiyasi uchun ikkinchi tipdagi blokdan ikkitasi parallel ulanadi.Bittasi yo’l topshirig’ining translyatsiyasi uchun, ikkinchisi puchok uchun.

Barcha bloklar ФЗvaФЗ1 topshiriq shaklantirish bloklariga analog ravishda standart sxema bo’yicha terilgan. ФЗ va ФЗ1 bloklaridan mashrut topshirig’i jamlagich blok orqali РЗ va РЗ1 bloklariga kelib tushadi. Bosh strelkadan oldingi izolyatsiyalangan uchastkaga tegishli 91Бva 91Б1 topshiriq translyatsiyasi bloklariga uzatiladi.

Masalan, 14-mashrut bo’yicha harakatlanayotgan otsep uchun topshiriq translyatsiyasi tartibi quyidagicha:ФЗ, ФЗ1 bloklarida shaklangan topshiriq bilan jamlagich bloki orqali РЗ, РЗ1 bloklariga kelib tushadi va saqlanadi, bu bloklardan topshiriq bosh strelkadan oldingi 91БП izoplyatsiyalangan uchastkaga tegishli 91Б va 91Б1 bloklariga uzatiladi.

Topshiriqni uzatish uchun 91Б bloklarida yo’l nomerini qayd etgan holda, 91Б1 blokida 1П relesi puchok nomerini qayd etgan holda, 1С va 5С relelari ishga tushadi va o’zini qulflaydi.

Topshiriqni uzatish 91Б va 91Б1 bloklari bo’sh bo’lganda(З rellesi tokli holatda) va РЗ , РЗ1 bloklari band, bu bloklarning З relesi toksiz holatda bo’lganda mumkin. Translyatsiya bloklaridagi saralash relelarining o’zini qulflash zanjirida ПП relesing tutashgan orqa kontakti orqali 91БП uchastkasining bo’shligi nazorat qilinadi. Saralash relelari ishga tushishi bilan З relesini o’chiradi va blok bandligini bildiradi, orqa kontakti bilan mashrutga kiruvchi birinchi strelkaning 1(II) va 1-1(II) bloklariga topshiriqni uzatish zanjirini ulaydi. Topshiriq ushbu bloklar bo’sh bo’lganda uzatiladi (1(II) blokidagi З relesining frontal kontakti tutashgan).

1-II blokida 5С relelari 1-1(II) blokida 1С relesi ishga tushadi va o’zini-o’zi qulflaydi. Birinchi strelka bloklarida topshiriq qabul qilinganda 1-2(IV) bloki yordamida strelkani o’tkazish zanjiri shaklanadi.

1-I blokidagi 5С relesining ftrontal kontakti bilan uning takrorlagichi 1-II blokidagi П3С,П7С relesi ishga tushadi.

Ushbu relening frontal kontakti bilan 11 strelkani pilus holatga o’tkazish uchun 1(СГ) blokining boshqaruv zanjiri ulanadi.

Bosh strelkaning boshqaruv zanjirlari otsep yaqinlashib kelayotgan puchok nomeri C relesi yordamida amalga oshiriladi. 1- va 2- puchoklarga otsep harakatlanish mashruti 5C , П3С,П7Сrelelari ishga tushganda minus holatga 5C, 7C va П3С, П4С relelari ishga tushganda plyus holatga o’tadi. Translyatsiya bloklaridagi topshiriq berilgan blokga tegishli seksiyani otsep bosib o’tgandan keyin o’chadi 91B rels zanjiriga otsep kirishi bilan 91ВП yo’l relesi ishga tushadi va uning frontal kontakti orqali 91Б(II) va 91Б1(II) bloklarida ПП relesi tokli holatga keladi. Bu relelar C relesi kontakti orqali o’zini qulflaydi. Rels zanjiri bo’shashi bilan 91Б1(II) yo’l relesi toksizlanadi va o’z yakorini tashlaydi, ПП va C relelari o’chadi. Har bir ПП tok ushlab turilishi hisobiga yakorini ushlab turadi, shuning hisobiga C relesi ta’minot manbasidan uziladi va o’zining qulflanish zanjirini uzadi. C relesining ulangan orqa kontakti orqali 91Б(II) blokidagi З relesi ishga tushadi va blokda mashrut topshirig’i yo’qligini belgilaydi va ushbu blokga keyingi otsep uchun topshiriq kiritish imkonini beradi.

Keyingi translyatsiya blokining har birida topshiriqni o’chirish tartibi otsepning mashrut bo’ylab harakati bo’yicha analogi takrorlanadi.

1CП rels zanjiriga otsep kirib kelish momentida topshiriq quyidagi umumiy zanjir bo’yicha 1МА, 1МА1 bloklariga uzatiladi:

Keyin zanjir tarmoqlanadi: biri 1-1(II) blokidagi 1C relesi frontal kontakti orqali o’tadi va 1МА1 (II) blokidagi 1C releni ishga tushiradi, boshqasi 1(II) blokidagi 3C relesi kontakti orqali 1MA(II) blokidagi 3C releni toklik qiladi. 1MA va1MA1 bloklaridan boshlab Barcha bloklar yopiq shaklda ko’rsatilgan. 1MA va 1MA1 bloklardan topshiriq 2-strelkaning 2 va 2-1 bloklariga uzatiladi, agar bu bloklar boshligi va ularda З relesi toklik holati sharti bajarilsa. 2-1 blokining 1C puchkavoy relsining frontal kontakti bilan 2-strelkaning minus holatga o’tkazish uchun 2(СГ) strelkali blokining boshqaruv zanjiri ishga tushadi, strelka o’tkaziladi.

Topshiriqning keying siljisi 2СП rels zanjiriga otsep kirib kelguncha ushlanib turadi, otsep kшrib kelishi bilan topshiriq translyatsiya bloklari orqali keyingш strelkaga uzatiladi.

ТЗ bloklarini ishga tushirish sxemasi tarqatish hududi rejasi bo’yicha quriladi, topshiriqning harakat yo’nalishi harakatlanuvchi otsep oldidagi strelka holati bilan aniqlanadi. 1 – strelkaning minus holatida va ushbu strelkaning MK relesining tutashgan frontal kontakti bilan mashrut topshirig’i 1 – va 2 – puchoklarga, plyus holatida – 3- va 4- puchoklarga uzatiladi. Qolgan strelkalarda ham mashrut yo’nalishi shunday talanadi.

Mashrut topshirig’ini uzatish to’g’riligini ta’minlash uchun har bir keyingi strelka yaqinlashib kelyotgan otsepdan oldin to’liq o’tkazilishi kerak.Buning uchun, har bir keyingi otsepning mashrut topshirig’i oldinda ketayotgan otsepning orqa qismida harakatlanishi va uni quvib o’tmasligi kerak.

Agar orqadagi otsep bosib o’tish zonasining rels zanjirlaridan bittasida oldingisini quvib o’tsa, unda uning mashrut topshirig’i avtomatik o’chadi va u oldingi otsep mashruti bo’yicha harakatlanadi. Barcha keyingi otseplaring mashrut topshiriqlari saqlanib qoladi, translyatsiya sxemasi ishi buzilmaydi.

Bosh strelkaning topshiriq translyatsiyasi bloklari sxemasi bitta topshiriqni bekor qilish va uni harakatlanuvchi otsep strelka rels znjirini egallash vaqtigacha boshqasiga almashtirish imkonini beradi. Ikkinchi va uchinchin strelkalarni o’tkazish IV tipdagi blokni qo’llamasdan amalga oshiriladi, chunki puchoklar bitta C relesi qo’zg’alishiga shifrlangan.14-17 strelkalaridan boshlab berilgan puchok yo’li uchun yo’l shifrlari translyatsiya qilinadi (bir ipli rejaga qarang).