Pul bozorining tarkibiy qismlarini asosan Pul bozorining quyidagi tarkibiy qismlarini ajratib mumkin:
1. Qisqa muddatli qimmatli qog'ozlar bozori, unda asosiy vositalar xazina va tijorat veksellari, boshqa qisqa muddatli majburiyatlarning turlari (qimmatli qog'ozlar) hisoblanadi.
2. Kredit tashkilotlarining vaqtincha bo'sh pul mablag'lari banklar tomonidan o'zaro jalb qilinadigan va joylashtiriladigan banklararo kreditlar bozori, asosan banklararo depozitlar shaklida qisqa muddatlarga. Bozorda asosiy qarz beruvchi Markaziy bank hisoblanadi.
3. Valyuta bozori bu chet el valyutasini sotib olish va sotish talab va taklif asosida amalga oshiriladigan sohadir. U birja va birjadan tashqari (banklararo) bo'linadi. Valyuta bozori operatsiyalarning ikki turi bilan tavsiflanadi: "spot" (valyutani zudlik bilan etkazib berish) va "forvard" - kelishilgan kurs bo'yicha belgilangan vaqtdan (bir oy yoki undan ko'proq) keyin etkazib berish.
Pul bozori ishtirokchilari, bir tomondan, bir yilgacha bo'lgan muddatga pul beradigan shaxslar (qarz beruvchilar), boshqa tomondan, ma'lum shartlar bilan qarz oladigan shaxslar (qarz oluvchilar). Shuningdek, ushbu bozorda ishtirokchilarning alohida toifasi - moliyaviy vositachilar mavjud bo'lib, ularning yordamida mablag'lar qarz beruvchilardan qarz oluvchilarga o'tkaziladi. Ammo vositachilar ishtirokisiz mablag’ olish mumkin.
Pul bozorida qarz beruvchilar va qarz oluvchilar sifatida quyidagilar ishtirok etadi:
Banklar.
Bank bo'lmagan kredit tashkilotlari.
Har xil turdagi korxona va tashkilotlar yuridik shaxslardir.
Muayyan organlar va tashkilotlar tomonidan namoyish etiladigan davlat.
Xalqaro moliya tashkilotlari.
Jismoniy shaxslar.
Pul bozoridagi moliyaviy vositachilar:
Banklar.
Menejment kompaniyalari.
Qimmatli qog'ozlar bozorining professional ishtirokchilari (brokerlar va dilerlar).
Boshqa moliya-kredit tashkilotlari.
Pul bozoridagi asosiy kreditorlar tijorat banklari, qarz oluvchilar esa sanoat va savdo kompaniyalari, kredit-moliya institutlari va davlatdir. Kreditorlar o'tkazmalar miqdori bo'yicha foiz sifatida daromad olishadi. Qarz oluvchilar qarz mablag'larini ishlatishdan olingan qo'shimcha foyda shaklida daromad olishadi. Moliyaviy vositachilar komissiya shaklida yoki mablag'larni jalb qilish va joylashtirish uchun foiz stavkalari o'rtasidagi farqni oladilar. Qanday bo'lmasin, hamma qoniqadi, chunki hamma foyda ko'rmoqda. Pul bozorining vositalari bu pul xaridorlarining o'z sotuvchilari oldidagi majburiyatlarining ma'lum bir tashuvchisi va shu bilan birga pul sotuvchilarining o'z xaridorlariga talablarini bajarish huquqining tashuvchilari. Pul bozori vositalariga quyidagilar kiradi:
- banklararo kreditlar,
- tijorat kreditlari,
- depozit sertifikatlari,
- jamg'arma sertifikatlari,
- qabul qilingan bank cheki,
- veksellar,
- davlatning qisqa muddatli qimmatli qog'ozlari.
Pul bozori vositalari kapital o'sishiga emas, balki joriy daromadni olishga ko'proq mos keladigan investitsiya ob'ekti sifatida tasniflanadi. Pul bozori vositalarining xususiyati shundaki, ular moliyaviy xavfi past bo'lgan investitsiya ob'ektlariga tegishli.
Pul bozori funfsiyalari Fond birjasi uzoq muddatli jamg'armalarni uzoq muddatli investitsiyalarga aylantiradi. Pul bozorlari, qisqa muddatlarda mavjud bo'lgan pulni undan foydalana oladigan kishilarga etkazish imkonini beradi va ular juda qisqa muddatli depozitlarni uzoqroq muddat qarzga berilishi mumkin bo'lgan pulga aylantirish sifatiga ham ega.
Pul bozorlari bir nechta funktsiyalarni bajaradi:
1. Har qanday vaqtda, vaqtincha pul etishmovchiligini boshdan kechirayotgan banklar va ortiqcha bo'lgan boshqa muassasalar bo'ladi; pul bir bankdan olinadi va boshqasiga qo'yiladi.
2. Banklar o'z resurslarining ma'lum bir qismini kerak bo'lganda iloji boricha tezroq olishlariga imkon beradigan shaklda saqlamoqchi. Bu ularni boshqa moliya institutlaridagi depozitlarga joylashtirish yoki qisqa muddatli moliyaviy vositalarni sotib olishni anglatadi.
3. Banklar o'zlarining sterling mablag'larining katta qismini alohida omonatchilardan olayotgan bo'lsalar-da, ishlashlari kerak bo'lgan qisqa muddatli ortiqcha profitsitga ega bo'lgan kompaniyalar, moliya institutlari va mahalliy hokimiyatlardan katta miqdorda qarz oladilar.
4. Pul bozori hukumat va xususiy sektor o'rtasida ko'prik bo'lib xizmat qiladi. Bu umuman bank tizimi va hukumat o'rtasidagi pul ta'minotidagi nomutanosibliklarni yumshatuvchi mexanizmdir.
5. Rasmiy foiz stavkalari bo'yicha qarorlarni taqdim etadi.
Pul bozorining roli va vazifasi firmalarning aylanma mablag'lari harakatiga, banklar, muassasalar, hukumat va jismoniy shaxslarning qisqa muddatli resurslariga xizmat qilishdir. Banklararo pul bozoridagi operatsiyalar Kredit va depozit operatsiyalari, Konversion operatsiyalar, SWAP operatsiyalar, Banknot operatsiyalari bo'lishi mumkin. Pul bozoridagi asosiy operatorlar tijorat banklari hisoblanadi. Tijorat banklarining pul bozoridagi roli bo'sh pul mablag'larini to'plash va ularni turli bank aktivlariga joylashtirish, shuningdek o'z mijozlariga sifatli xizmatlarni ko'rsatishdir.
