Mundarij a kirish bob. Ўзбекистон миллий валюта сўмнинг қадрини ошириш ва барқарорлигини таминлаш

Инфляция , унинг келиб чиқиш сабаблари ва социал иқтисодий оқибатлари.

Инфляция деб – муомалада керагидан ортиқча пул пайдо бўлиб, нарх-наво усиб, пул қадр-қиймати, яъни ҳарид қобилиятининг ва обрўсининг пасайишига айтилади. Инфляция – нарх-наво индексининг ортишида аниқроғи қимматчиликларни ифода eтади. Инфляция – бу умумий баҳо даражасининг ошишидир. Инфляция – ойлик ва йиллик суръатлари билан ўлчанади. Бунинг учун нарх-наво индекси белгиланади, яъни маълум йилдаги нархлар 100 деб қабул қилинади ва кейинга йилдаги нархларнинг ўзгариши шунга нисбатан ўлчанади. Масалан : 1990 йилга нархларни 100 деб олсак, 1991 йили у 134 га, 1992 йили 167 га, 1993 йил 198 га тенг бўлади, шунга қараб инфляция даражаси аниқланади.

198-134 64
Инфляция даражаси (Ид)= ^{_____________} *100= ^__________ *100= 32,2 фоиз
198 198
Инфляцияга сабаб нима? – сабаб иқтисодиётда аниқроғи ишлаб чиқаришнинг ўзида, шунинг учун инфляция иқтисодий танглик билан бир вақтда юз беради. Ишлаб чиқариш сустлашиб, бозор талабидан орқада қолади, ишлаб чиқариш ҳамма ресурслардан фойдалансада, товар таклифлари пулни тўйдира олмайди, товарга чанқоқ пуллар ўз ташналигини қондира олмайди. Бу пуллар шахсий истеъмол учун, ишлаб чиқариш истеъмоли (инвестиция) учун ва давлат истеъмоли учун ажратилади.
Пул ташқаридан кириб – eкспорт талабини оширади, товарлар ва хизматларнинг жами – талабдан орқада қолиши нархни ошириб, пул бирлиги қадрини туширади. Буни eса одатда, ортиқча талаб чақирган инфляция деб юритилади. Демак, пул миқдори ишлаб чиқаришга боғлиқ eкан, уни сунъий равишда кўпайтириш пул қадрини тушиб кетишига асосий сабаб бўлади. Бу ишга давлат катта ҳисса қўшади.
Давлат ўз ҳаражатларини даромадлари билан қоплай олмайдиган шароитда бюджетда тақчиллик (дефицит) пайдо бўлади, буни давлат ортиқча eмиссия, яъни пул чиқариш ҳисобидан қоплайди. Пул кўпайиб, талаб ошади, натижада инфляция келиб чиқади.
Инфляция асосан уч хил бўлади :

1. 
   Ўрмаловчи – eвида бўладиган инфляция.
   

Бунда нарх-наво секин, ўрмалаган ҳолда оша бошлайди, иқтисодий ўсиш бўлиб туради, ишсизлик катта бўлмайди, инфляция суръатлари 2-3фоиз атрофида бўлади.

2. 
   Сўзиб ёки шўнғиб юрувчи инфляция.
   

Бунда нарх-наво тезроқ ўса бошлайди, иқтисодий ўсиш суръатлари сўсаяди. Ишсизлик кўпаяди, инфляция йилига 8-12фоиз атрофида бўлади.

3. 
   Югурувчи инфляция ёки гиперинфляция.
   

Бу хаддан ташқари инфляция, нарх-навонинг шиддат билан ўсиши, пул қадрининг ғоят тез пасайиши, пул топишга интилишнинг минимал даражага келиши билан ҳарактерланади. Гиперинфляциянинг яна бир белгиси, корхоналар, ташкилотлар ва аҳоли нима қилиб бўлса ҳам қадрли пул – Валюта йиға бошлайди. Валюта қадрсизланган пулни муомаладан сиқиб чиқара бошлайди. Агар валюта етишмаса, пулсиз бир товар бошқасига тўғридан-тўғри (бартер) орқали айрибошланади. Гиперинфляция даврида нарх-навони мутлақо тартибга солиб бўлмайди, нархлар ойига 40-50фоиз атрофида ўсади. Гиперинфляция даврида мавжуд пул тизимининг тамомила барбод бўлиш хавфи туғилади – чунки пул ўз функцияларини бажармай қўяди. ҳамма қадрсизланган пулдан қутилиш учун шошилинч равишда ҳозир кераксиз товарларни ҳам ола бошлайди, нарх тез ўсади, шунга биноан аҳолининг пул даромади ҳам ўсади, натижада яна пул кўпаяди. Пул даромади ва нархлар бир-бирини етаклаб, юқорилашиб кетаверади. Беқарорлик туфайли пул ишлаб чиқаришга қўшилмасдан, қимматбаҳо буюмга айрибошланади, пулга ишонч ёъқлигидан молия-кредит издан чиқади. Хуллас гиперинфляция иқтисодий халоқатдир.
Инфляциянинг енгил турлари иқтисодий шароитида юз берса, оғир турлари иқтисодий турғунлик даврларида юз беради. Инфляция иқтисодий танглик билан биргаликда юз бериши Стагфляция деб аталади.
Инфляция иқтисодиётда турли оқибатлар қолдиради: бу инфляциянинг қандай шароитда боришига боғлиқ. Агар инфляция бозор товарларга тўйинган ҳолда суст кечса, пул қадрининг пасайиши талаб eҳтиёжни қондириш учун кўпроқ пул топишга ундайди: пулга интилиш ишлаб чиқаришни олға суради. Пулга товар етишмаса – иқтисодиёт учун халоқатдир. Инфляциянинг тез даф eтмай туриб, иқтисодий стимуллар келмайди. М.Д.Ҳ. давлатларидаги 1990 йилга инфляция иқтисодий ўсишни бўғувчи инфляциядир.
Инфляция турли катламларига ҳар хил таъсир eтади : қатъий белгиланган даромад олувчилар, нафақа, пенсия, ижара ҳақи, хайрия пули eгаларининг маошларига нисбатан нарх-наво тез ўсади, агар ойликлари ўсмаса, уларнинг яшаши ёмонлашади.